Giải Breakthrough 2016
Giải thưởng Breakthrough là giải thưởng quốc tế hằng năm trao cho tác giả của những phát hiện khoa học nổi bật trong ba lĩnh vực: Toán học, Vật lý cơ bản và Khoa học sự sống do vợ chồng những nhà khởi nghiệp nổi tiếng sáng lập gồm: Mark Zuckerberg, Priscilla Chan, Sergey Brin, Anna Wojcicki, Yuri Milner, Julia Milner, Jack Ma và Cathy Zhang. Breakthrough là giải thưởng khoa học có tiền thưởng lớn nhất thế giới hiện nay với 3 triệu USD cho mỗi giải. Bên cạnh giải Breakthough, còn có giải Breakthrough đặc biệt được và giải thưởng New Horizon dành cho các nhà khoa học trẻ.
Rainer West và Kip Thorne (từ trái qua) – hai trong ba người thiết lập LIGO.
Hội đồng giải thưởng cũng như quá trình xét giải đều được công khai. Lễ trao giải sẽ được truyền hình trực tiếp và những người đoạt giải sẽ tham gia một chuỗi các chương trình giảng dạy và tọa đàm để truyền cảm hứng cho công chúng và thế hệ nhà khoa học tiếp theo. Tia Sáng xin giới thiệu ba giải thưởng đáng chú ý nhất trong năm nay.
Giải thưởng Breakthrough đặc biệt cho Vật lý cơ bản năm 2016 được trao cho nhóm các nhà khoa học và kỹ sư đã phát hiện ra sóng hấp dẫn, một phát hiện được công bố vào tháng hai năm nay.
Giải thưởng Breakthrough đặc biệt cho Vật lý cơ bản có thể được Hội đồng Giám khảo trao ở bất kỳ thời điểm nào nhằm công nhận cho một khám phá khoa học xuất sắc, song song với giải thưởng Breakthrough được trao thông qua quá trình đề cử thường niên.
Giải thưởng 3 triệu đô này năm nay sẽ được chia cho hai nhóm: 1 triệu USD chia đều cho những người sáng lập ra LIGO (máy phát điện sóng hấp dẫn), 2 triệu USD chia đều cho 1012 người tham gia vào thí nghiệm.
LIGO được lên ý tưởng và xây dựng từ những năm 60 thế kỷ trước. LIGO được Caltech và MIT cùng hợp tác với Quỹ Khoa học quốc gia Hoa Kỳ xây dựng từ năm 1994 tới năm 2002, với mục tiêu tìm kiếm các sóng hấp dẫn được tiên đoán từ lý thuyết tương đối rộng của Einstein. Sau bước nâng cấp quan trọng từ 2010 đến 2015, nó gần như ngay lập tức tìm thấy một sóng hấp dẫn xoắn vặn cấu trúc của không-thời gian khi nó đi ngang qua Trái đất.
Những người thiết lập ra LIGO là RonaldW. P. Drever, giáo sư công huân tại Caltech; Kip S. Thorne, giáo sư công huân vật lý lý thuyết Feymann tại Caltech; và Rainer Weiss, giáo sư công huân vật lý tại MIT.
Những người cùng tham gia vào dự án là 1005 tác giả của bài báo viết về phát hiện sóng hấp dẫn từ các viện khác nhau bao gồm LIGO và cả thí nghiệm chị em với nó là Virgo. Cùng chia sẻ giải thưởng với nhóm các nhà khoa học này là bảy nhà khoa học đã có đóng góp quan trọng vào sự thành công của LIGO.
Stephen Hawking, nhà vật lý được trao giải Breakthrough đặc biệt vào năm 2013 phát biểu, “Khám phá này có tầm ảnh hưởng vô cùng to lớn: trước tiên, nó là bằng chứng cho lý thuyết tương đối rộng và các tiên đoán của nó về các tương tác của lỗ đen; thứ hai, nó khởi phát một nền thiên văn học mới mà sẽ hé lộ vũ trụ qua một lăng kính hoàn toàn khác. Nhóm LIGO hoàn toàn xứng đáng với giải thưởng Breakthrough đặc biệt.”
Edward Witten, thành viên hội đồng giám khảo bình luận rằng, “Khám phá vô cùng ngạc nhiên này lần đầu tiên đã cho chúng ta thấy một trong những kết quả xuất sắc trong lý thuyết của Einstein. Các ý tưởng lý thuyết về lỗ đen gần như khoa học giả tưởng khi tôi còn là sinh viên ngày nay đã trở thành sự thật.”
Giải thưởng Breakthrough cho Toán học 2016 được trao cho Ian Agol, giáo sư Toán học tại Đại học California, Berkeley. Agol được vinh danh nhờ những đóng góp nổi bật cho lý thuyết tô-pô số chiều thấp, và lý thuyết nhóm hình học, bao gồm công trình về lời giải cho giả thuyết tính thuần của Al Marden, giả thuyết Haken ảo và giả thuyết phân thớ ảo của William Thurston (nhà toán học được giải thưởng Field năm 1982).
Theo Tạp chí Scientific American, “thành công của Agol thể hiện tầm quan trọng của sự hợp tác trong toán học”. “Tôi cảm thấy mình chỉ xứng đáng nhận một phần nhỏ của giải thưởng vì tôi đã sử dụng rất nhiều công trình của những người khác và dựa vào rất nhiều cộng sự và những người đi trước” – Agol nói. Lý thuyết của Agol được xây dựng chủ yếu dựa trên công trình của người cùng chia sẻ giải thưởng Oswald Veblen của Hội Toán học Mỹ trong hình học với ông – Daniel Wise và một phần bằng chứng của giả thiết Haken ảo do hai nhà toán học Daniel Groves và Jason Manning thực hiện.
Richard Taylor, chủ nhân giải thưởng Breakthrough trong Toán học năm 2015 và thành viên hội đồng xét giải năm nay cho biết: “Công trình của Agol đáp ứng hai điều chúng tôi tìm kiếm. Anh ấy rõ ràng là người đứng đầu trong lĩnh vực của mình và không chỉ có một thành quả. Đây không phải là giải thưởng cho một lý thuyết. Đây là giải thưởng cho người đã có một loạt cống hiến”.
Giải thưởng New Horizons in Mathematics được thành lập năm 2015 để ghi nhận những nhà nghiên cứu trẻ có công trình xuất sắc. Giải thưởng được trao thường niên, cho nhiều nhất ba nhà toán học, cùng với 100.000 USD cho mỗi người.
Larry Guth (Học viện Công nghệ Massachusetts) đã được trao giải thưởng New Horizons in Mathematics cho “những lời giải thiên tài đầy ngạc nhiên cho các vấn đề mở đã tồn tại từ rất lâu trong hình học symplectic, hình học Riemann, giải tích điều hòa và hình học tổ hợp.”
Terence Tao nhận xét: Bằng cách sử dụng các kỹ thuật mạnh trong hình học và tôpô, Guth đã giải quyết hoặc tạo ra các bước đột phá trong nhiều vấn đề căn bản và khó trong giải tích điều hòa và lý thuyết số giải tích.[…] Công trình của Guth đã mang tới một vài nhóm công cụ mới để chúng ta có thể tấn công nhiều vấn đề khác trong giải tích cũng như tổ hợp trong những năm tới.
Cùng với Alan Guth, André Arroja Neves của Học viện Hoàng gia London cũng được trao giải thưởng New Horizons in Mathematics cho những “đóng góp nổi bật cho một số lĩnh vực của hình học vi phân, bao gồm công trình về độ cong hằng, các dòng hình học và lời giải của anh với Codá Marques cho giả thuyết đã 50 tuổi, giả thuyết Willmore.”
50 năm trước, Willmore đặt ra một giả thuyết mà có thể hiểu được bằng hình học vi phân cơ sở rằng chuẩn L2 của độ cong trung bình của một đa tạp có giống dương nhúng trong không gian 3 chiều thì không nhỏ hơn √ 2Π . Chứng minh của Neves và Marques là một tuyệt tác mang tính kỹ thuật cực kỳ tinh tế. Họ cũng sử dụng các phương pháp khác nhau để chỉ ra sự tồn tại của vô hạn các siêu mặt cực tiểu trong một vài lớp diện Riemann, kết quả này mở ra một địa hạt hoàn toàn mới.
André Neves sinh năm 1975 tại Lisbon, Bồ Đào Nha, nhận bằng Tiến sĩ ở Đại học Stanford năm 2005 dưới sự hướng dẫn của Richard Schoen. Neves đã được trao giải Leverhulme năm 2012, giải thưởng Whitehead của Hội Toán học London năm 2013, và giải thưởng Oswald Veblen của Hội Toán học Mỹ năm 2016 (cùng với Codá Marques).
