Những ngôi sao của El Sistema

Ước mơ của mọi nghệ sĩ trẻ ở Venezuela là được chơi cho Dàn nhạc Trẻ Simón Bolívar, điểm sáng chói nhất của El Sistema, và thành công như nhạc trưởng trẻ tuổi tài ba Gustavo Dudamel. Dàn nhạc đã phát hành ba album với hãng thu âm danh tiếng Deutsche Grammophon, còn bản thân Gustavo Dudamel cũng là nghệ sĩ độc quyền của hãng này từ sáu năm nay.

Giấc mơ của mọi nghệ sĩ trẻ

Dàn nhạc Trẻ Simón Bolívar (The Simón Bolívar Youth Orchestra of Venezuela, viết tắt là SBYOV) được José Antonio Abreu thành lập vào năm 1975. Dàn nhạc có hai nhạc trưởng chính: José Antonio Abreu, người đã nắm giữ vị trí này trong hơn hai thập niên; và nhạc trưởng Alfredo Rugeles, người hiện giữ cương vị giám đốc nghệ thuật. Ngoài ra, dàn nhạc luôn chào đón các nhạc trưởng khách mời nổi tiếng đứng lên bục chỉ huy. Những đóng góp của họ cho chuẩn mực nghệ thuật của dàn nhạc là vô giá.

Dàn nhạc đã chơi tại nhiều địa điểm quan trọng ở châu Âu, châu Á, Bắc và Nam Mỹ. Danh mục biểu diễn của của SBYOV rất đa dạng, bao gồm các tác phẩm quan trọng của Venezuela và Mỹ Latin đã được biết đến và phổ biến nhờ các buổi diễn và các bản thu âm của dàn nhạc. Trong hai năm 1980-1981, dàn nhạc phát hành ba album, và trong những năm 1990 cho ra mắt các bản thu âm với hãng Dorian dưới đũa chỉ huy của Eduardo Mata, Enrique Diemecke, Maximiano Valdés và Keri-Lynn Wilson. Năm 2006, SBYOV bắt đầu thu âm cho hãng Deutsche Grammophon dưới sự chỉ huy của Gustavo Dudamel. Ba CD đã được phát hành.

Từ năm 1976, Nhà hát Teresa Carreño Theater trở thành trụ sở cố định của SBYOV nơi dàn nhạc biểu diễn hàng tuần. Các chương trình hàn lâm của dàn nhạc (Programa Académico Orquestal) được phát triển từ năm 2001. Thông qua chương trình này, các nghệ sĩ giỏi nhất từ các Núcleo* trên khắp đất nước gia nhập vào SBYOV và tại đây các nghệ sĩ giàu kinh nghiệm nhất trong hệ thống El Sistema tiếp tục giúp họ thành tài. Nhiều nghệ sĩ tài năng của SBYOV đã được thế giới biết tới và công nhận. Vì vậy được chơi nhạc cùng SBYOV hiển nhiên là mơ ước của mọi nghệ sĩ trẻ ở Venezuela.

Nghệ sĩ contrabass Edicson Ruiz (1985), từng chơi trong SBYOV, hiện là thành viên của Berlin Philharmonic Orchestra (BPO). Anh cũng là nghệ sĩ châu Mỹ Latin đầu tiên trong dàn nhạc danh tiếng này. Ruiz bắt đầu sự nghiệp âm nhạc của mình ở tuổi 11 khi gia nhập El Sistema. Năm 2001, anh giành giải nhất cuộc thi nghệ sĩ độc tấu trẻ do Hiệp hội quốc tế các nghệ sĩ đàn bass tổ chức tại Indianapolis (Mỹ). Sau buổi hòa nhạc đầu tiên của anh tại Đức, anh được mời vào một vị trí trong BPO, và trở thành thành viên chính thức của BPO sau một năm đào tạo.

Dù là thành viên của BPO nhưng Edicson Ruiz vẫn thường xuyên quay về Caracas. Trong cuốn phim tài liệu Lời hứa của âm nhạc do hãng truyền hình Đức DW TV sản xuất, anh tâm sự: “Tôi thấy có trách nhiệm với đất nước mình. Tôi không thể đơn giản quay lưng lại với đất nước mình và sống một đời sống cao ở Đức. Tôi sẽ tiếp tục trở về nhà, không chỉ để trả nợ mà còn để học từ các học trò của mình.”

Nguồn năng lượng từ Venezuela

Cũng như Edicson Ruiz, Gustavo Dudamel là một tấm gương chói lọi cho bạn bè đồng nghiệp ở SBYOV nói riêng cũng như cả hệ thống El Sistema nói chung. Được quốc tế chú ý tới nhờ chiến thắng tại Cuộc thi chỉ huy Gustav Mahler do Dàn nhạc giao hưởng Bamberger tổ chức tháng 5/2004, người nhạc trưởng trẻ tuổi này tiếp tục chia sẻ lòng nhiệt tình của mình dành cho âm nhạc với khán giả đủ mọi lứa tuổi trên khắp thế giới.

Vào mùa thu 2010, khi bắt đầu năm thứ 12 với vai trò giám đốc âm nhạc của SBYOV, anh cũng bước vào mùa diễn thứ hai của mình trong vai trò giám đốc âm nhạc của Dàn nhạc Los Angeles Philharmonic (LAPO) và mùa diễn thứ tư cùng với Dàn nhạc Gothenburg Symphony, nơi anh đảm nhiệm vai trò nhạc trưởng chính thức.

Trưởng thành từ hệ thống El Sistema, Gustavo Dudamel lại tiếp tục đầu tư thời gian và công sức cho âm nhạc cổ điển như một phương tiện thay đổi xã hội. Dudamel còn mang thông điệp này đến Dàn nhạc Trẻ Los Angeles (Youth Orchestra Los Angeles, viết tắt là YOLA), một chương trình dành cho trẻ em thiệt thòi. Anh cũng tham gia tư vấn cho chương trình âm nhạc tương tự ở Gothenburg, Thụy Điển và Raploch, Scotland.

Vào tháng 1 và tháng 2 năm nay, Dudamel đã dẫn dắt LAPO trong tour diễn quốc tế đầu tiên của anh trong vai trò giám đốc âm nhạc với các buổi hòa nhạc tại Lisbon, Madrid, Cologne, London, Paris, Budapest và Vienna với danh mục biểu diễn gồm Slonimsky’s Earbox của John Adams, Symphony No.1 Jeremiah của Bernstein, Symphony No. 7 của Beethoven, và Symphony No. 9 của Mahler.

Cũng trong tháng 4, Dudamel sẽ cùng BPO biểu diễn trong hai tuần ở Berlin và tại Liên hoan Phục sinh Salzburg. Gustavo Dudamel tiếp tục dẫn dắt SBYOV mùa diễn này với các buổi hòa nhạc và thu âm ở Caracas, cũng như một tour diễn Nam Mỹ trải rộng tới São Paulo, Rio de Janeiro, Buenos Aires và Mexico City.

Gustavo Dudamel là nghệ sĩ độc quyền của hãng Deutsche Grammophon từ năm 2005. Bản thu âm ra mắt của anh, Beethoven Nos. 5&7 cùng SBYOV đã nhận giải Echo Award năm 2007 (Đức) ở hạng mục “Nghệ sĩ mới của năm.” Các DVD của Dudamel gồm: Hòa nhạc ra mắt của Dudamel trong vai trò giám đốc âm nhạc Los Angeles Philharmonic được thu âm vào ngày 8/10/2009; Birthday Concert for Pope Benedict XVILive from Salzburg với các tác phẩm nổi bật Pictures at an Exhibition của Mussorgsky/Ravel và Triple Concerto của Beethoven cùng các nghệ sĩ Martha Argerich, Renaud, Gautier Capuçon và SBYOV.

Gustavo Dudamel sinh năm 1981 tại Barquisimeto, Venezuela, nơi anh học violin tại Nhạc viện Jacino Lara và sau đó là Học viện Violin Mỹ Latin. Năm 1996, anh bắt đầu các bài học chỉ huy và cùng năm đó được bổ nhiệm làm Giám đốc âm nhạc của Dàn nhạc thính phòng Amadeus. Năm 1999, cùng với việc bổ nhiệm vị trí giám đốc âm nhạc của SBYOV, anh bắt đầu chỉ huy cùng với José Antonio Abreu.

Dudamel đã được tặng nhiều giải thưởng nhờ những đóng góp nổi bật cho âm nhạc và đời sống văn hóa Latin. Năm 2008, Dudamel nhận giải Royal Philharmonic Society Music Award for Young Artists của Anh. Cũng năm đó, cùng với cố vấn kỳ cựu Abreu, anh được nhận “Q Prize” của Đại học Harvard vì công việc phi thường dành cho trẻ em. Dudamel còn nhận giải Chevalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres tại Paris năm 2009 và Eugene McDermott Award in the Arts của MIT năm 2010, một ghi nhận dành cho các tài năng đang nổi có sáng kiến. Dudamel được ghi danh vào danh sách 100 nhân vật có ảnh hưởng nhất năm 2009 của tạp chí TIME và đã ba lần được lên chương trình 60 Minutes của CBS.

Lớn lên cùng SBYOV, Dudamel tâm sự: “Dàn nhạc đã là gia đình của tôi từ khi tôi bắt đầu chơi violin. Khi tôi bắt đầu học chơi violin ở tuổi lên năm, nhiều cậu bạn khác cũng như vậy. Toàn hệ thống El Sistema là gia đình của tôi. Chúng tôi là bạn bè đã được 20 năm! Giờ đây tôi có cơ hội làm việc với các dàn nhạc lớn nhất thế giới. Tôi học từ mọi dàn nhạc và cố trao cho chúng điều mà tôi học đươc từ Venezuela, từ El Sistema được thầy Abreu xây dựng. Mỗi khi quay lại Venezuela, tôi như thể được nạp năng lượng. Vì SBYOV như là mặt trời vậy, nó có nguồn năng lượng khổng lồ, nó sẽ nạp đầy bạn.”

“Điều tệ hại nhất có thể xảy ra với một đất nước là các tài năng của nó phải thoát ly. Dĩ nhiên việc được giới thiệu ở ngoại quốc là rất quan trọng. Edicson Ruiz của chúng tôi giờ đây chơi cùng Berlin Philharmonic, nhưng tôi hiểu tôi không thể rời đất nước mình. Vì đất nước tôi cho tôi mọi thứ, mọi thứ mà tôi đã học được. Gia đình và bạn bè tôi ở đây. Đó là cái gì đó rất quan trọng với tôi. Vì mặc dầu có những thế hệ trẻ em mới tại El Sistema thì chúng cũng là gia đình tôi. Trong người chúng tôi chảy cùng một dòng máu. Thật lạ thường khi thấy các dàn nhạc mới ra đời. Chúng chơi với cùng một tinh thần như dàn nhạc đầu tiên của thầy Abreu đã chơi vào năm 1975. Tinh thần đó giống như khao khát nói lên rằng: ‘Nhìn tôi này, tôi ở đây!’ Đó là điều đã truyền qua các thế hệ, dấu ấn phân biệt của chúng tôi.”

 

(*) El Sistema được tạo bởi 180 Núcleo (hạt nhân) trên khắp Venezuela. Các tòa nhà tập thể cũ, thậm chí các nhà trại tù bỏ hoang, đã được cải tạo để trở thành các Núcleo – nơi hoạt động của các dàn nhạc và hợp xướng cũng như hoạt động cộng đồng về giáo dục, văn hóa nghệ thuật của El Sistema được phát triển.

 

Tác giả