6 kiến nghị về đào tạo Tiến sĩ

Trong khi dư luận báo chí và những người hiểu biết cảnh báo về sự lạm phát về văn bằng tiến sĩ, thì những người có trách nhiệm của nhà nước vẫn tiếp tục đưa ra mục tiêu thiếu căn cứ khoa học (cho đến năm 2010 phải có 19.000 tiến sĩ!) và để đạt mục tiêu, đã đưa các chỉ tiêu xuống các cơ sở giáo dục đào tạo mà theo chuẩn mực quốc tế còn rất xa mới đủ năng lực để dạy bậc tiến sĩ. Phải chăng là do Nhà nước có ảo tưởng là cứ tăng số lượng nguời có bằng tiến sĩ là có đủ “nhân tài” gánh vác công cuộc công nghiệp hóa-hiện đại hóa. Còn xã hội thì ngày càng chạy theo bằng cấp, có bằng càng cao càng dễ được đề bạt lên các chức vụ cao hơn.


Gần 10 năm truớc, trên mục “Ý kiến nhà khoa học” (báo Nhân Dân, 7.1997), tôi đã viết rõ những yêu cầu của một luận án tiến sĩ và trình độ học vấn của một người có tư cách bảo vệ luận án. Tôi cũng giới thiệu trường hợp của Đại học Thammasat, một đại học dạy kinh tế lâu đời nhất của Thái Lan. Trong số gần 60 giáo sư, phó giáo sư và giảng viên chính của khoa kinh tế trường nầy, có hơn 2/3 là những người đã học và lấy bằng tiến sĩ từ các nước tiên tiến, phần lớn là từ các đại học hàng đầu của Mỹ, nên về mặt số giáo sư có tư cách hướng dẫn, họ đã có đủ nhưng các điều kiện khác không cho phép nghiên cứu sinh tại Thái Lan cập nhật với các nghiên cứu mới trên thế giới nên họ chưa đào tạo. Vào thời điểm hiện tại, Đại học Thammasat vẫn còn rất thận trọng mặc dù lực lượng giáo sư của họ hùng hậu hơn truớc và họ đã chính thức xây dựng chương trình đào tạo tiến sĩ nhưng mỗi năm cũng chỉ cấp 4 hoặc 5 văn bằng. Một người bạn của tôi đang dạy ở đó giải thích: Vì muốn văn bằng tiến sĩ tại Thái Lan tương đương chất lượng với văn bằng tại các nước tiên tiến nên chúng tôi chủ trương không đào tạo nhiều, nên chỉ những sinh viên giỏi và quyết chí học mới thi đỗ và học đến khi lấy được bằng.
Thật ra Đại học Thammasat không phải là trường hợp cá biệt mà sự nghiêm túc đó rất phổ biến tại các nước. Tôi cũng đã kiến nghị trước mắt cần có kế hoạch tích cực gửi nhiều người đi học ở nước ngoài sau nầy chính những người nầy sẽ đảm nhận việc đào tạo bậc tiến sĩ.

Cái gốc của vấn đề là gì?
Trên báo Tia Sáng số 17 (tháng 9 năm 2003), tôi có viết chi tiết về chuẩn mực của luận án tiến sĩ, về điều kiện học lực của người có tư cách bảo vệ luận án và người có tư cách hướng dẫn nghiên cứu luận án tiến sĩ. Nay xin rút gọn lại thành một đề nghị gồm mấy điểm mà tôi cho là cơ bản nhất:
1/ Cần thống nhất phương châm cơ bản là văn bằng tiến sĩ đào tạo ở Việt Nam (VN) phải tương đương chất lượng với văn bằng tại các nước khác. Không thể cho rằng trình độ phát triển kinh tế, xã hội VN còn thấp thì phải chấp nhận văn bằng có giá trị thấp.
2/ Nhà nước không giao chỉ tiêu đào tạo đến các viện, các truờng, và không tạo điều kiện cho quan chức đi học tại chức để lấy bằng tiến sĩ (quan chức nhà nước chỉ cần có bằng đại học, không xem học vị thạc sĩ hay tiến sĩ là tiêu chuẩn để đề bạt).
3/ Tạm ngừng các chương trình đào tạo tiến sĩ tại các viện, các trường cho đến khi có chính sách mới, đồng thời tiến hành lập các hội đồng thẩm định gồm những nhà khoa học có uy tín trong và ngoài nước với nhiệm vụ thẩm định, đánh giá tư cách đào tạo tiến sĩ của các trường, các viện và các giáo sư. Công khai trên báo đài tên tuổi, thành tích khoa học của những thành viên trong các hội đồng thẩm định.

 Hiện nay Bộ Giáo dục và Đào tạo đang có kế hoạch cải thiện chương trình đào tạo tiến sĩ. Đó là ý định tốt. Tuy nhiên, không thể chỉ sửa đổi các tiêu chuẩn, điều kiện liên quan đến luận án, đến quy trình đánh giá luận án và đưa chỉ thị mới xuống các cơ sở đào tạo hiện nay là cải thiện được tình hình. Phải giải quyết cái gốc của vấn đề.

4/ Sau chừng nửa năm hoặc một năm hoạt động của các hội đồng thẩm định, công bố danh sách các trường, các viện và tên các giáo sư đã qua thẩm định và được thừa nhận có tư cách đào tạo tiến sĩ. Các cơ quan này được phép tiếp tục các chương trình đào tạo tiến sĩ.
5/ Những nghiên cứu sinh đã được nhận vào các viện, các trường không đủ tư cách đào tạo tiến sĩ phải thi lại vào các viện, các trường có tư cách đó.
6/ Khuyến khích những “tiến sĩ” đã lấy bằng tại các cơ sở không đủ tiêu chuẩn mạnh dạn xin bảo vệ lại tại những viện, những trường có đủ tiêu chuẩn đào tạo. Trong tương lai, những tiến sĩ chân chính sẽ ghi thêm chi tiết về nơi được đào tạo trong danh thiếp hoặc trong các giấy tờ liên hệ, và như vậy những tiến sĩ không đủ tiêu chuẩn phải bảo vệ lại hoặc tự đào thải.
Những đề nghị này tập trung giải quyết trên căn bản vấn đề tiêu chuẩn của các cơ sở đào tạo và của các giáo sư, phó giáo sư và hẳn sẽ gặp phải sự phản kháng của những cơ cở và của những người không đủ tiêu chuẩn. Nhưng không thể có phương pháp nào khác để giải quyết tình trạng hiện nay.
Dư luận phê phán “chợ luận án”, lên án người đi mua và bán luận án nhưng tôi lấy làm lạ là không ai đặt câu hỏi “làm sao những người mua luận án đã bảo vệ thành công và lấy bằng tiến sĩ? Họ đã bảo vệ tại đâu, ai ở trong hội đồng chấm luận án ấy? Làm sao nhờ người khác thi hộ để được ghi danh học tiến sĩ mà giáo sư hướng dẫn sau đó không phát hiện được? Chung quy cái gốc vẫn là ở cơ sở đào tạo và ở người hướng dẫn làm luận án.
Tiến sĩ ở VN hiện nay quá nhiều. Ít nhất là trong bộ máy nhà nước và trong giới doanh nghiệp, số người có bằng tiến sĩ ở VN nhiều hơn hẳn ở Nhật Bản là nước đông dân hơn nhiều và có thu nhập đầu người gấp 75 lần VN. Nếu đề án 6 điểm này được thực hiện thì mỗi năm số người lấy được bằng tiến sĩ tại VN sẽ ít hẳn đi, nhưng thay vào đó, ta sẽ không còn thấy tình trạng học vị tiến sĩ xuất hiện tràn lan trên báo, trên các tạp chí, trong bản ghi chương trình của những hội thảo thông thường của các cơ quan trong nước. Và đó là trạng thái bình thường ở giai đoạn phát triển hiện nay của đất nước ta./..

Trần Văn Thọ

Tác giả