Cuộc chơi mới của Opera Hungary
Opera Hungary đang bước vào một cuộc chơi mới với mục tiêu đưa các nghệ sỹ của mình tới các sân khấu hàng đầu thế giới, tuy nhiên không phải lúc nào mọi việc cũng diễn ra một cách dễ dàng...
Zsolt Haja (trái) và Lajos Geiger đang vung gươm trong một buổi tập vở “Bank Ban” tại Nhà hát Erkel ở Budapest, một trong những tác phẩm Hungarian State Opera mang đến New York. Nguồn: Akos Stiller/The New York Times.
Đầu tư đắt đỏ cho nghệ thuật
Tọa lạc tại trung tâm thủ đô Budapest, nhà hát opera quốc gia Hungary rộng lớn và tráng lệ theo phong cách kiến trúc Tân Phục Hưng (neo – Renaissance) là nơi Brahms từng nghe Mahler chỉ huy các tác phẩm của Mozart; đó cũng chính là nơi vở opera Bluebeard’s Castle (Lâu đài công tước râu xanh) của Bartok công diễn lần đầu đúng một thế kỷ trước; và là nơi Matthew Barney đã quay một phần trong chùm phim Cremaster, Jennifer Lawrence quay các cảnh cho bộ phim kinh dị hành động Red Sparrow (Chim sẻ đỏ), trong đó cô đóng vai một nữ diễn viên ballet nhưng hóa ra lại là gián điệp.
Đoàn opera quốc gia Hungary – đơn vị sở hữu nhà hát nổi tiếng này, đang trong một quá trình mở rộng lớn nhất từ trước đến nay nhờ khoản đầu tư hàng trăm triệu đô la từ chính phủ cánh hữu ngày càng độc đoán của Thủ tướng Viktor Orban, người coi các rạp hát, các nhà hát opera và phòng hòa nhạc của Hungary như là “các ngôi đền của nền văn hóa dân tộc”. Khoản tiền này còn được chi trả cho lần đại tu đầu tiên Nhà hát Opera kể từ chiến tranh lạnh cũng như cho một dự án xây dựng ba nhà hát sẽ hoàn thành vào năm tới.
Tháng 10/2018, Nhà hát Opera Quốc gia và Đoàn Ballet Quốc gia Hungary với 350 ca sĩ, vũ công và nhạc công đã đến New York biểu diễn trong gần hai tuần lễ các vở opera và ballet bao gồm Bluebeard’s Castle (Lâu đài công tước râu xanh), The Queen of Sheba (Nữ hoàng Sheba) hiếm khi được dàn dựng của Karl Goldmark và Bánk Bán, một vở opera năm 1861 của Ferenc Erkel được coi là “quốc bảo” của opera Hungary cùng các vở ballet gồm Hồ thiên nga và Don Quixote. Chuyến lưu diễn tham vọng và đắt đỏ này bắt đầu từ ngày 30/10 tại Nhà hát David H. Koch ở Lincoln Center.
Đằng sau những hoạt động này là các xung đột về quan điểm văn hóa và chính trị. Đoàn opera Hungary đã hủy bỏ 15 buổi biểu diễn vở musical Billy Elliot sau khi một tờ báo bảo thủ tố cáo tác phẩm là “sự tuyên truyền về tình trạng đồng tính” (điều vẫn được coi là cấm kị ở Hungary) và việc dàn dựng vở Porgy and Bess với diễn viên da trắng đã đi ngược lại mong muốn của George Gershwin. Bên cạnh đó, nhiều nghệ sỹ cổ điển hàng đầu của Hungary, đặc biệt là những người có sự nghiệp quốc tế, chỉ trích sự độc đoán của Chính phủ Orban. Để phản đối, nghệ sỹ piano xuất sắc Andras Schiff không còn biểu diễn ở Hungary, nơi ông chào đời nữa. Còn Adam Fischer, một nhạc trưởng được săn đón, đã từ chức giám đốc âm nhạc của Nhà hát Opera Quốc gia vào năm 2010. Tuy nhiên cũng như những nghệ sỹ đáng kính bậc nhất của Hungary, cả hai anh em nhà Fischer vẫn còn biểu diễn ở đó: Adam tổ chức một liên hoan về Wagner ở Budapest đã thu hút khán giả từ khắp nơi trên thế giới còn Dàn nhạc liên hoan Budapest tiếp tục nhận được một số hỗ trợ từ chính phủ.
Chuyến thăm Hoa Kỳ đầu tiên của Nhà hát Opera và Ballet diễn ra khi chính quyền Trump đã tiến hành một số thương lượng với Hungary của ông Orban. Cả hai Tổng thống Trump và Orban khi lên nắm quyền đã thực thi biện pháp cứng rắn chống lại nhập cư, chống lại George Soros – nhà đầu tư tự do… Tuy nhiên, một lĩnh vực mà họ bất đồng ý kiến là nghệ thuật. Trong khi Trump thất bại trong việc loại bỏ khoản tài trợ quốc gia cho nghệ thuật và khoản tài trợ quốc gia cho xã hội nhân văn, và có mối quan hệ không tốt đẹp với các nghệ sỹ (nhiều người trong số họ đã công khai phê phán chính sách của ông) thì Orban đã đầu tư những khoản lớn vào văn hóa, coi đây là một thành phần quan trọng của bản sắc dân tộc. Sau khi tái đắc cử vào tháng Tư, trang web chính phủ đã thuật lại chuyện ngôi sao opera Plácido Domingo đã chúc mừng và ca ngợi ông Orban là “người ủng hộ tuyệt vời của nghệ thuật và văn hóa”.
Cơn sốt tạo dấu ấn
Không chỉ opera mà ballet cũng mong muốn có một diện mạo mới mẻ. Để chuẩn bị cho chuyến lưu diễn New York, Tamas Solymosi – giám đốc đoàn ballet, đã thuê một số lượng lớn nghệ sỹ mới, giảm tuổi trung bình của các vũ công của đoàn xuống một thập niên, theo lời ông là còn 25 hay 26 tuổi – mang tới kịch mục khác và thành lập một ngôi trường mới, Viện Ballet Quốc gia Hungary. Không giống như Nhà hát Opera Quốc gia, đoàn ballet đang tập trung chủ yếu vào các tác phẩm kinh điển nổi tiếng. Ông Solymosi cho biết ông muốn khán giả New York có một cái nhìn mới về ballet.
Trong bối cảnh các thành phố lớn khác, kể cả New York và London, gặp khó khăn trong việc hỗ trợ những nhà hát opera, Hungary đã mở cửa trở lại một nhà hát thứ hai – Nhà hát Erkel, do Nhà hát Opera Quốc gia điều hành đang được xây dựng. Chính phủ Orban đã mang Erkel trở lại vào năm 2013 sau khi nó đã bị đóng cửa vài năm. Nhà hát Opera Quốc gia hy vọng sẽ hoàn thành việc nâng cấp ngôi nhà chính của mình vào tháng Chín. Cách đó vài dặm, đội ngũ xây dựng đang xây một nhà hát thứ ba dành cho các tác phẩm thính phòng trong một phân xưởng bảo trì đường sắt được xây dựng trong thế kỷ 19 với mong muốn biến nơi này thành một khu phức hợp gồm các phòng hội thảo, các studio diễn tập và không gian lưu trữ với tên gọi Các studio nghệ thuật Eiffel.
Để có được một lượng khán giả đông đảo, Nhà hát Opera Quốc gia đã tổ chức nhiều buổi biểu diễn hơn bất kỳ đoàn opera lớn nào trong những năm gần đây. Một liên hoan Puccini mùa diễn này nổi bật với những dàn dựng đình đám (một La Bohème truyền thống dàn dựng cho những người theo chủ nghĩa thuần túy và một La Bohème 2.0 hiện đại) cũng như hàng chục vở khác nhau bao gồm Les Huguenots; một dàn dựng của hai vở opera chưa hoàn thành của Mozart, L’Oca del Cairo, ossia lo Sposo Deluso; và rất nhiều “ngựa chiến”.
Vào tháng 5, nhà hát tổ chức kỷ niệm một trăm năm ra mắt vở Bluebeard’s Castle bằng một dàn dựng mới mà chỉ huy là Peter Eotvos – nhà soạn nhạc nổi tiếng người Hungary và đạo diễn là Kasper Holten – cựu đạo diễn opera tại Nhà hát Opera Hoàng gia London. Nhà phê bình John Allison đã ca ngợi màn biểu diễn trên tạp chí Opera: “Không có dàn nhạc nào từng sống với thứ âm nhạc này nhiều hơn thế.” (Đoàn mang đến một dàn dựng Bluebeard’s Castle khác tới New York nhưng với cùng dàn diễn viên mạnh: Andras Palerdi trong vai công tước râu xanh và Ildiko Komlosi trong vai vị hôn thê Judit.)
Nhiều dàn dựng của Nhà hát Opera Quốc gia gây sốc với khán giả Hungary bảo thủ. Tuy nhiên điều đó không làm nao núng ban lãnh đạo nhà hát, ví dụ ông Okovacs, giám đốc nhà hát đã đáp trả cáo buộc “tuyên truyền về đồng tính” bằng một bài báo, trong đó đặt câu hỏi liệu các vở opera của Mozart, Strauss và Beethoven đề cao những người phụ nữ ăn mặc như nam giới có phải là tuyên truyền đồng tính hay không. Ông viết: “Nếu một phần không thể phủ nhận của cuộc sống xuất hiện trên sân khấu opera thì cũng không có nghĩa là chúng tôi đang quảng bá nó.” Rút cục họ hủy bỏ 15 trong số 44 buổi biểu diễn không phải vì những lời chỉ trích mà vì sự phản đối đã làm giảm mất hứng thú của khán giả.
Andrea Tompa, nhà phê bình sân khấu người Hungary từng viết về ảnh hưởng chính trị ngày càng tăng lên các môn nghệ thuật biểu diễn ở Hungary, nói rằng cô đã kịp xem một trong những buổi biểu diễn vở Billy Elliot trong “cơn bão” đồng tính. Cô nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại với New York Times “Điều thực sự đáng sợ là các đoàn nghệ thuật quốc gia không có địa vị vững mạnh, ngay cả khi các nhà lãnh đạo nghệ thuật của chúng có mối quan hệ chính trị vững chắc.”
Hết mùa hè, khi cuộc tranh cãi đã chấm dứt, ông Okovacs đã công bố chủ đề của mùa diễn opera năm tới, một chủ đề dường như rất ít có khả năng khơi dậy những lời chỉ trích trên báo chí cánh hữu: Cơ đốc giáo. □
Ngọc Anh lược dịch
Nguồn: https://www.nytimes.com/2018/10/26/arts/music/hungary-viktor-orban-trump-opera.html
