Di sản chúng tôi để lại cho các bạn chẳng hề sáng chói.
Các nhà nghiên cứu trẻ ở trường ĐH Việt – Pháp. Nguồn: USTH.
Chúng tôi để lại cho các bạn một thế giới đang khủng hoảng. Nó thay đổi quá nhanh; chúng tôi chẳng thể theo kịp. Chúng tôi đã không học được cách chung sống, không kiểm soát nổi sự bất công lan tràn trong các xã hội ở mọi quy mô lớn nhỏ. Làm sao chúng tôi có thể vờ như có thể chỉ dạy các bạn về cách sống? Sao chúng tôi có thể kiêu ngạo đưa ra những bài học về thành công, khi mà bản thân rõ ràng đã thất bại? Thay vì đưa ra các bài học, hãy để chúng tôi khiêm nhường làm những gì có thể để giúp các bạn vượt qua những thách thức chúng ta phải đối diện.
Chúng tôi cần giúp bạn nhìn nhận thế giới xung quanh bằng đôi mắt và tâm trí mở rộng; tư duy một cách độc lập, tránh những giáo điều; tự học những bài học lịch sử, cả vinh quang và những mảng tối; khách quan lắng nghe quan điểm của người khác, tự mình lắng lọc thay vì bị người khác áp đặt những điều hay dở; hãy giữ cho đôi chân vững vàng trên mặt đất giữa giông tố; không bị lừa mị bởi những ảo ảnh.
Chúng tôi cần giúp bạn đấu tranh chống lại sự dốt nát.
Chúng tôi từng tin vào những giá trị được coi là nền tảng cho một thế giới tốt đẹp hơn: nhân phẩm con người, liêm chính học thuật và đạo đức, lòng nhân ái, dũng cảm, đoàn kết. Chúng tôi vẫn giữ lòng tin vào những giá trị ấy và mong các bạn sẽ không chối bỏ. Nhưng chúng ta cũng học được rằng chúng có thể bị biến thành mặt nạ che đậy cái ác. Những điều tốt đẹp dễ bị chà đạp, những nền dân chủ thật mong manh, sự dốt nát dễ làm sinh sôi những hoang tưởng, các cảm xúc tôn giáo dễ biến thành cuồng tín, lòng yêu nước dễ biến thành chủ nghĩa dân tộc cực đoan.
Là nhà khoa học, chúng ta tin vào lợi ích của khoa học và không ngừng nâng cao tri thức tiến bộ. Chúng ta vẫn giữ lòng tin vào điều ấy. Nhưng trong thế kỷ vừa qua, khoa học đã làm biến đổi hoàn toàn những tư duy và hình ảnh về thế giới mà chúng ta đang sống, tới mức hoàn toàn xa rời đại chúng; sinh học phân tử, thuyết tiến hóa, thuyết tương đối và vật lý lượng tử, những thứ trái ngược với trực giác, quá phức tạp để mọi người có thể tiêu hóa. Hệ quả là nhiều người chối bỏ khoa học, coi nó như một thứ mê tín và lừa mị.
Thế giới đang thay đổi. Các lục địa trước đây tưởng chừng cách xa nhau nay trở thành gần lại. Châu Phi tỉnh dậy đối diện với hiện thực của thế giới, nơi họ phải nhận phần thiệt thòi nghèo đói. Châu Âu và Bắc Mỹ không thể mãi che đậy đặc quyền mà họ được hưởng bấy lâu và chẳng sẵn lòng từ bỏ. Châu Á đang trỗi dậy, Trung Quốc ở vị trí đi đầu. Với một di sản hai mươi lăm thế kỷ lịch sử duyên nợ, có tốt có xấu, ngày nay là một trong những nước láng giềng sống cạnh Trung Quốc đang ở thế thượng phong, Việt Nam cần nhìn nhận những thay đổi một cách thực tế và khách quan hơn nữa.
Đối diện với một tương lai đầy bất định như vậy, ai đó có thể phó mặc. Nhưng chúng ta không thể! Hãy tiếp tục đấu tranh vươn lên! Đừng bỏ cuộc! Dẫu không để lại được nhiều nhặn hơn, nhưng chúng tôi vẫn luôn yêu thương và làm tất cả những gì có thể để giúp bạn vượt qua thử thách trên con đường số phận đầy bất ngờ phía trước. □
Thanh Xuân dịch
