Khoảng hơn chục năm nay dư luận Trung Quốc (TQ) ngày càng bàn thảo sôi nổi về vấn đề vượt Mỹ. Dường như từ sau ngày ông Tập Cận Bình lên cầm quyền, một số học giả và Think tank nhà nước TQ càng hăng hái đưa ra các kết quả nghiên cứu khoa học chứng minh sức mạnh của TQ trên một số mặt đã vượt Mỹ từ rất sớm.
Ảnh minh họa: Internet.
Những công bố đó làm nức lòng dân chúng trong nước, hình thành “Thuyết TQ vượt Mỹ”.
Nhân vật tiêu biểu của thuyết này là Giáo sư Hồ An Cương, một trong các học giả khoa học xã hội uy tín nhất ở TQ hiện nay.
Hồ An Cương hiện là Giám đốc Viện Nghiên cứu tình hình TQ [“Quốc tình Nghiên cứu Viện”, National Conditions Institute, NCI] thuộc Đại học Thanh Hoa Bắc Kinh – một cơ sở nghiên cứu khoa học hàng đầu TQ. Năm 2012 ông được bầu là đại biểu Đảng thành phố Bắc Kinh đi dự Đại hội XVIII Đảng CSTQ.
Tháng 1/2018 ông được ĐH Thanh Hoa trao danh hiệu “Giáo sư cấp cao khoa Văn”, còn gọi là GS-Viện sĩ [Senior professors of Liberal Arts. TQ chỉ lập chế độ Viện sĩ Khoa học và Kỹ thuật (KHKT), không có Viện sĩ về khoa học xã hội; GS cấp cao khoa Văn được hưởng chế độ đãi ngộ như Viện sĩ KHKT] trong đợt bình chọn đầu tiên 18 GS cấp cao.
Trong bài “Những thành tựu mới của lý luận trị quốc Tập Cận Bình kể từ Đại hội XVIII tới nay” công bố tháng 12/2016, Hồ An Cương viết: Năm 2010, TQ đã trở thành nước lớn nhất thế giới trong ngành chế tạo, năm 2013 là nước xuất nhập khẩu hàng hóa lớn nhất, năm 2014 là nền kinh tế lớn nhất toàn cầu…TQ đã tiến vào trung tâm vũ đài thế giới, phát huy tác dụng lãnh đạo toàn cầu.
Tháng 1/2018, GS Hồ công bố Báo cáo khoa học tổng kết đánh giá tình hình mọi mặt của TQ và so sánh với Mỹ, đưa ra nhận định: “Thực lực kinh tế, thực lực KHKT và quốc lực tổng hợp của TQ đã lần lượt vượt Mỹ vào các năm 2013, 2015 và 2012. Đến 2016, ba sức mạnh này của TQ so với Mỹ bằng 1,15 lần, 1,31 lần và 1,36 lần, đứng thứ nhất thế giới. Ngoài ra về sức mạnh quốc phòng, ảnh hưởng quốc tế và sức mạnh mềm về văn hóa, TQ cũng đang tăng tốc đuổi và vượt Mỹ”.
Nhận định trên ăn nhập với trào lưu sùng bái Tập Cận Bình đang dâng cao và được dư luận TQ quảng bá rùm beng đã nâng cao tinh thần dân tộc và tâm lý tự hào của dân chúng.
Truyền thông Mỹ cũng quan tâm tới vấn đề TQ vượt Mỹ, chủ yếu để giới thiệu sự tiến bộ của TQ mà không tranh cãi đúng sai.
Mặt khác, “kết quả nghiên cứu khoa học” của GS Hồ đã gây ra sự phản cảm ở một số học giả và quan chức, những người hiểu rõ hiện tình lạc hậu của TQ, nhất là về văn hóa và KHKT. Tiếng nói phản biện của họ tuy nhỏ bé nhưng được các mạng xã hội truyền đi rộng rãi đã thức tỉnh dân chúng. Cuối cùng lãnh đạo cấp cao cũng nhận thấy cách tuyên truyền thổi phồng thành tựu của TQ thực ra là phản tác dụng.
Tháng 11/2015, khi giải thích kế hoạch “TQ chế tạo 2025” tại hội nghị Ủy ban thường vụ Chính hiệp, Bộ trưởng Bộ Công nghiệp và Thông tin Miêu Vu [Miao Wei] nói:
TQ cần 30 năm để trở thành cường quốc chế tạo. Hiện nay ngành chế tạo toàn cầu gồm 4 thê đội. Thê đội thứ nhất là Mỹ, trung tâm sáng tạo đổi mới KHKT toàn cầu; thê đội thứ hai gồm EU và Nhật, thuộc lĩnh vực chế tạo cấp cao; thê đội thứ ba thuộc lĩnh vực chế tạo cấp trung và thấp, chủ yếu là các nước mới nổi, trong đó có TQ; thê đội thứ tư là các nước xuất khẩu tài nguyên, gồm OPEC, châu Phi, Mỹ Latin. Về sức mạnh KHKT, số một là Mỹ, sau đó đến Anh, Nhật, Pháp, Đức, Phần Lan, Israel, Thụy Điển, Ý, Canada, Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Sĩ, Australia, Na Uy, Bỉ, Nga, Singapore, Hàn Quốc. Trong Top 20 này không có TQ. Trong 5 cấp bậc về sức mạnh KHKT toàn cầu, TQ ở vào cấp 4.
Theo Báo cáo Sức cạnh tranh toàn cầu năm 2017-2018, do Diễn đàn Kinh tế Thế giới công bố, TQ xếp thứ 27 trong số 137 nước được xét; riêng về KHKT, Mỹ đứng thứ nhất, tiếp sau là Anh, Nhật; TQ thậm chí chưa lọt vào Top 20.
TQ dự báo GDP TQ vượt Mỹ trước 2028.
Một công bố cuối 2017 của công ty Chứng khoán Đông Hưng cho biết: – xét theo GDP bình quân đầu người (là chỉ tiêu phổ biến nhất đánh giá trình độ phát triển kinh tế) thì sau đây 32 năm TQ vẫn chưa đuổi kịp Mỹ; – năng suất lao động của TQ năm 2017 chỉ bằng chưa đến 10% của Mỹ….
Ngày 21/6/2018, Lưu Á Đông Tổng biên tập “Nhật báo Khoa học và Kỹ thuật” (của Bộ KHKTTQ) nói trong một cuộc họp: Ai cũng biết TQ còn cách Mỹ và các nước phát triển khác một khoảng cách rất lớn về KHKT. Những thành tựu KHKT khiến chúng ta vui mừng khôn xiết, như làm được máy bay cỡ lớn…, thì người ta đã có từ nửa thế kỷ trước. Một số dự án lớn ta đang gian khổ tiến hành, như đưa người lên Mặt trăng thì nước Mỹ từ năm 1969 đã thành công lớn… Thế mà ở ta vẫn có một số người lúc thì nói “4 Tân đại phát minh”, lúc thì nói “Đuổi và vượt [Mỹ] toàn diện”, trở thành “Nhất thế giới”… Nếu TQ cho rằng mình có thể sớm thay thế Mỹ, trở thành quốc gia dẫn đầu KHKT thế giới thì đó chỉ là sự tự lừa dối. Phát biểu này được dư luận khen là “dám nói thật”:
Phái bênh vực Thuyết TQ vượt Mỹ cũng viện dẫn nhiều tư liệu để chứng minh họ đúng. Ví dụ họ cho rằng cách tính GDP hiện nay là chưa hợp lý, nếu tính GDP theo sức mua ngang giá thì một báo cáo của IMF năm 2014 cho biết ngay năm đó, GDP TQ đã vượt Mỹ… TQ còn nhất thế giới về nhiều mặt, ví dụ cuối 2016 có 22.340 km đường sắt cao tốc (ĐSCT) chiếm 60% tổng chiều dài ĐSCT toàn cầu; trong khi Mỹ chưa hề có ĐSCT. TQ có vệ tinh lượng tử, vệ tinh thăm dò vật chất tối, tàu ngầm Giảo Long lặn sâu nhất thế giới, dẫn đầu về nghiên cứu phản ứng nhiệt hạch kiểm soát được….
Cuộc tranh cãi nói trên lắng dần sau khi Tổng thống Trump “nâng cấp” các tranh chấp buôn bán TQ-Mỹ thành chiến tranh thương mại, bắt đầu với vụ trừng phạt Tập đoàn ZTE, gã khổng lồ công nghệ thông tin của TQ, có doanh thu 17 tỷ USD (2017).
Do ZTE vi phạm lệnh cấm bán cho Iran các sản phẩm dùng công nghệ Mỹ, ngày 7/3/2016 Mỹ ra lệnh hạn chế bán sản phẩm cho ZTE. Lệnh này có thể sẽ làm ZTE bị phá sản, vì mọi sản phẩm của họ đều dùng sản phẩm và dịch vụ của Mỹ, như chip của Qualcomm và Intel, hệ điều hành của Apple và Google…Vì thế tháng 3/2017 ZTE ký thỏa thuận hòa giải, nhận tội, chịu nộp phạt 892 triệu USD và ký quỹ 300 triệu USD, thay các cán bộ có lỗi. Phía Mỹ gửi cho ZTE bản tổng kết “5 bài học xương máu”, trong đó hai bài học đầu là không được dối trá và không được hủy chứng cứ phạm pháp.
Ngày 16/4/2018, với lý do ZTE vẫn lừa dối, bịa đặt và tái phạm thỏa thuận hòa giải, Mỹ tuyên bố cấm các công ty Mỹ giao dịch với ZTE trong 7 năm (tới 13/3/2025). Lệnh cấm này làm tê liệt hoạt động của 75.000 nhân viên ZTE và ZTE phải ngừng giao dịch cổ phiếu trên các sàn chứng khoán. 8 tuần sau, để đổi lấy sự dỡ bỏ lệnh cấm, ZTE chịu nộp phạt 1 tỷ USD, ký quỹ 400 triệu USD và chịu thuê cán bộ quản lý người Mỹ. Khi giao dịch trở lại, cổ phiếu ZTE rớt giá 39%. Ngày 7/6 Mỹ dỡ bỏ lệnh trừng phạt. ZTE ước tính vụ này bị lỗ hơn 3 tỷ USD.
Một nhà báo TQ viết “Nếu không vì lão điên Trump gây ra cuộc chiến tranh thương mại này thì có lẽ chúng ta vẫn còn say sưa với ‘Kỳ tích kinh tế 40 năm qua’ và vòng hào quang ‘Nước lớn trỗi dậy’, tới mức chưa tỉnh”.
Vì sao một đại gia công nghệ lớn nhất nhì TQ như ZTE mà chỉ một đòn đã gục ngã? Rõ ràng đó là vì họ phụ thuộc vào nguồn chip cấp cao của Mỹ. Chip Mỹ chiếm 60% vật liệu làm bộ xử lý trong điện thoại di động (ĐTDĐ) của ZTE. Mạch tích hợp là “lương thực” của công nghiệp điện tử, không có lương ăn thì sao sống được.
Nguồn ảnh: ZTE.
TQ tiêu thụ sản phẩm bán dẫn nhiều nhất thế giới, hàng năm nhập 230 tỷ USD chip (hơn cả tiền nhập dầu mỏ). Công nghệ chip của TQ quá lạc hậu, chủ yếu chế tạo chip theo kiểu gia công và chỉ dùng cho sản phẩm cấp thấp. Mỹ, Nhật, châu Âu sản xuất nhiều chip nhất. TQ chế tạo 77% lượng ĐTDĐ toàn cầu nhưng chỉ 3% dùng chip TQ…Giờ đây người ta mới thấy cái hại của “chủ nghĩa lấy về” rất phổ biến ở TQ — chỉ sao chép công nghệ nước ngoài mà không sáng tạo đổi mới. Ban lãnh đạo TQ lập tức chỉ thị phải dồn sức đầu tư cho công nghệ chip đuổi kịp trình độ quốc tế. Một nguồn tin nói việc này cần 10 năm.
Trước khả năng thiệt hại cực lớn từ vụ ZTE, TQ lập tức đàm phán với Mỹ. Ngày 20/5, hai bên đồng ý ngừng chiến tranh thương mại và tiếp tục thương lượng. Website Hội các doanh nghiệp bán dẫn TQ viết: Tin này làm mọi người từ nhà lãnh đạo ở Trung Nam Hải cho tới người thợ trên dây chuyền sản xuất thở phào; giờ đây chúng ta có một phát hiện bất ngờ nhất: Thực lực của TQ còn kém Mỹ một khoảng cách lớn khó tưởng tượng!
Dư luận TQ dấy lên phong trào chống tuyên truyền khoa trương [anti-hype movement]. Đầu tháng 8, một nhóm cựu sinh viên tốt nghiệp ĐH Thanh Hoa gửi thư ngỏ đòi Hiệu trưởng trường này sa thải Hồ An Cương. Ngay cả Hồ Tích Tiến, Tổng biên tập “Thời báo Hoàn cầu” sặc mùi chủ nghĩa dân tộc cũng viết: “Một học giả nổi tiếng tuyên truyền rằng quốc lực tổng hợp của TQ đã vượt Mỹ. Tôi cảm thấy lo lắng sâu sắc về phán đoán ấy.” Xã luận ngày 1/8 của báo này nêu ra 8 điều TQ cần làm, trong đó điều thứ nhất là Về chiến lược phải giữ thái độ khiêm tốn và thế thủ, trong bất kỳ tình thế nào cũng không được chủ động khiêu khích Mỹ và thể hiện cho Mỹ thấy mặt mạnh của TQ.
Lĩnh vực thám hiểm vũ trụ tập trung nhiều KHKT đỉnh cao, về mặt này TQ đi sau Mỹ rất xa. Các năm 1969-1972 Mỹ đã đưa 12 người đáp xuống Mặt trăng rồi trở về; tàu không người lái Chang E 5 của TQ dự kiến phóng cuối 2017 để lượm đất Mặt trăng đem về, nhưng nay vẫn trục trặc chưa phóng. Tên lửa Trường Chinh 5 mạnh nhất TQ có sức chở 25T, còn tên lửa Falcon Heavy của một công ty tư nhân Mỹ chở được 63,8T.
Báo cáo của Viện Khoa học TQ (6/2018) nói Mỹ dẫn đầu thế giới 87 trong 143 điểm nóng nghiên cứu tuyến đầu (TQ-24) và 8 trong 10 lĩnh vực khoa học lớn.
Nếu so bì về sức mạnh mềm thì TQ càng lép vế. Văn hóa lễ giáo đạo Khổng hạn chế sức sáng tạo, tính độc lập. Văn hóa doanh nghiệp TQ vẫn còn chỗ cho sự dối trá. TQ đầu tư lớn lập cả nghìn Viện và lớp học Khổng Tử khắp toàn cầu nhưng kết quả quảng bá văn hóa TQ rất hạn chế. Văn học TQ đương đại không có tác phẩm nào gây tiếng vang trên thế giới. Hán ngữ không thể nào được hoan nghênh như tiếng Anh…
Ảnh đồ họa tàu sân bay Gerald Ford. Ảnh: U.S. Navy
Một nhà báo TQ viết: Cái đáng sợ nhất của nước Mỹ là họ có sức sáng tạo rất mạnh mẽ.
Chiến tranh thương mại TQ-Mỹ đang tiếp diễn ngày càng găng, mỗi bên đều sẽ trổ hết tài, vận dụng mọi ưu thế của mình. Chưa biết cuối cùng ai sẽ thắng, nhưng có thể nói TQ đã “thắng” ở chỗ nhận ra cách tuyên truyền phô trương quá đáng thành tựu và thế mạnh của mình chỉ có hại, chẳng có lợi. Có lẽ Tập Cận Bình nên trở lại chiến lược khôn ngoan “Giấu mình chờ thời” của Đặng Tiểu Bình, chớ nên khích lệ tâm lý tự hào dân tộc thành tự kiêu, chủ quan; nên chú trọng sáng tạo đổi mới chứ không nên mải mê theo “chủ nghĩa lấy về” – một thứ chủ nghĩa cơ hội rất tai hại.
Tóm lại, cú gục ngã của ZTE trở thành liều thuốc thử chứng tỏ Thuyết TQ vượt Mỹ thiếu căn cứ đứng vững, người TQ cần luôn tỉnh táo nhận rõ các mặt mạnh yếu của mình!
