Adi Utarini: Người chỉ huy cuộc chiến diệt muỗi

Một nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng đã dẫn đầu một thử nghiệm tiên phong nhằm phát triển công nghệ giúp loại bỏ bệnh sốt xuất huyết.


Adi Utarini. Ảnh: Ed Wray for Nature

Khi coronavirus quét qua thế giới trong năm nay, Adi Utarini vẫn đang tập trung vào việc chống lại một căn bệnh nhiễm trùng chết người khác là sốt xuất huyết. Vào tháng 8, nhóm của bà đã công bố một kết quả có ý nghĩa lớn có thể mở ra con đường đánh bại căn bệnh này – căn bệnh ảnh hưởng đến 400 triệu người mỗi năm – và có thể cả những mầm bệnh khác do muỗi lây truyền. 

Utarini và các đồng nghiệp của bà đã thả những con muỗi biến đổi gene ra môi trường, theo đó số ca mắc sốt xuất huyết tại những khu vực có thả muỗi – thuộc một thành phố lớn ở Indonesia – đã giảm 77%. Các nhà dịch tễ học ca ngợi rằng đây là một kết quả bất ngờ – và là một chiến thắng mà lâu nay mọi người vẫn mong đợi trước một loại virus đã gây hại cho nhiều quốc gia, đặc biệt là các quốc gia có thu nhập thấp ở châu Á, châu Phi và Nam Mỹ.

Utarini, nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng tại Đại học Gadjah Mada (GMU) ở Yogyakarta – nơi diễn ra cuộc thử nghiệm – và đồng thời là nhà khoa học chính của nghiên cứu ở Indonesia, cho biết: “Điều này thật nhẹ nhõm”. 

Dự án là một cuộc thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên đầu tiên – tiêu chuẩn vàng trong nghiên cứu lâm sàng – về một phương pháp hoàn toàn mới để kiểm soát sốt xuất huyết. Kỹ thuật này nhằm gây giống muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn), chúng truyền virus sốt xuất huyết, Zika và chukungunya, đó đó chúng mang trong mình một loại vi khuẩn có tên là Wolbachia. Vi khuẩn này sẽ ‘đánh bại’ virus và ngăn không cho muỗi truyền chúng sang người. Sau đó, trứng từ những con muỗi biến đổi sẽ được rải khắp thành phố, thường là trong nhà người dân. Nhóm nghiên cứu đã tiến hành những cuộc thử nghiệm nhỏ ở Úc và Việt Nam, và cho ra kết quả đáng kinh ngạc. Nhưng tại Yogyakarta, một thành phố đông đúc gần 400.000 người với tỷ lệ lây truyền bệnh sốt xuất huyết cao, nhóm nghiên cứu đã thực hiện một cuộc thử nghiệm với quy mô lớn hơn nhiều. 

Đây còn là một ‘bài kiểm tra’ quan trọng để xem liệu nhóm của Utarini có thể nhận được sự ủng hộ từ cộng đồng nơi muỗi đang hoành hành hay không. “Đây là một thành công đáng kể đối với nhóm nghiên cứu của Adi”, Oliver Brady, một nhà xây dựng mô hình theo dõi sự lây lan của virus, đang nghiên cứu về bệnh sốt xuất huyết tại Trường y học nhiệt đới & vệ sinh dịch tễ London cho hay. Nhóm đã tận dụng các phương tiện truyền thông, sử dụng tranh vẽ trên trường, gặp mặt trực tiếp và thậm chí là tổ chức cuộc thi làm phim ngắn để thông báo về cho cộng đồng về công nghệ này, cũng như trả lời câu hỏi của mọi người về cuộc thử nghiệm. 

Cuộc thử nghiệm tại Yogyakarta bắt đầu vào năm 2011, nhưng nhóm đã gặp phải một số khó khăn để nhận được sự đồng ý từ chính phủ. Utarini, một nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng giàu kinh nghiệm từng làm việc về bệnh lao và sốt rét, đã gia nhập nhóm nghiên cứu vào năm 2013 để giúp đỡ. Bà đã đàm phán với một số bộ ban ngành của chính phủ, và giành được sự chấp thuận từ cơ quan quản lý ngay sau đó. 

Khi nhóm nghiên cứu hé lộ những phát hiện của mình, cộng đồng đã “rất nhiệt tình”, bà kể. “Nhưng kể cả trước khi có kết quả cuối cùng, chúng tôi đã thường xuyên nhận được những yêu cầu từ cộng đồng, ‘Khi nào thì đến lượt khu vực của tôi?’, Utarini nhớ lại. “Giấc mơ đã thành sự thật.”

Các đồng nghiệp đều nhất trí rằng Utarini – người mà họ mô tả là trầm lặng nhưng có ‘uy’ – là chìa khóa quyết định thành công của nghiên cứu. Ông Scott O’Neill, Giám đốc Chương trình nghiên cứu muỗi thế giới tại TP.Hồ Chí Minh (nơi đã phối hợp với các nhà nghiên cứu địa phương để triển khai và thử nghiệm công nghệ mới này), cho biết Adi – hay mọi người vẫn gọi là Giáo sư Uut – chính là “chất keo để gắn kết mọi người lại với nhau” trong suốt quá trình thử nghiệm đầy phức tạp. 

Nhóm nghiên cứu hiện đã thả muỗi Wolbachia khắp Yogyakarta, và lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu về bệnh sốt xuất huyết bắt đầu mơ đến một tương lai có thể loại bỏ virus này khỏi một thành phố – hay thậm chí là một quốc gia. “Mọi người mô tả rằng việc này giống như đang tiêm phòng cho đất đai”, Brady cho hay. 

Nhưng bi kịch đã kéo đến đúng vào thời khắcc huy hoàng của bà. Vào tháng 3, chồng bà, một nhà dược học, đã qua đời vì Covid-19. Trong thời điểm khó khăn, bà đã dồn sự tập trung sang đam mê khác của mình – chơi piano và đạp xe. “Bất cứ khi nào tôi gặp phải những khó khăn chưa thể tháo gỡ, tôi đều cố gắng lấy ý tưởng từ đó”. 

Khi nhắc đến bệnh sốt xuất huyết, bỏ tỏ ra lạc quan. “Tôi tin vào công nghệ này”, Utarini nói. “Có lẽ, cuối cùng cũng có một tia hi vọng giữa màn đêm.”  

Anh Thư dịch

NguồnAdi Utarini: Mosquito commander (Nature’s 10: ten people who helped shape science in 2020)

 

Tác giả