Cuba tự chủ phát triển vaccine Covid-19

Mặc dù chịu cấm vận, cản trở khả năng tiếp cận các nguồn cung y tế thiết yếu trong suốt nhiều thập kỷ nhưng Cuba vẫn có những bước tiến đáng kể trong cuộc đua vaccine Covid. Cuba sẽ trở thành nước Mỹ Latin đầu tiên phát triển và sản xuất thành công vaccine nội địa.

Trong cuộc phỏng vấn mới đây trên tờ Nature, ông Vicente Vérez Bencomo, Tổng giám đốc Viện Vaccine Finlay thuộc sở hữu nhà nước Cuba tại La Habana chia sẻ về công nghệ chế tạo vaccine của Họ. Viện Finlay là nơi tạo ra trong những loại vaccine tiên tiến nhất của Cuba và đang đưa vaccine Soberana 02 (tạm dịch là “Chủ Quyền 02”), vaccine đã bước vào thử nghiệm lâm sàng pha III từ tháng 3.

Cuba đã phải chịu nhiều thập kỷ cấm vận thương mại, ngăn cản khả năng tiếp cận các nguồn cung thiết yếu. Vérez Bencomo nói chính điều này đã đem lại cho người Cuba ý thức độc lập tự chủ, thúc đẩy họ tạo ra vaccine Covid của riêng mình thay vì tham gia COVAX (sáng kiến phân phối vaccine công bằng cho mọi quốc gia do WHO điều phối).

Công nghệ áp dụng trong Soberana 02 cũng thể hiện tinh thần độc lập tự chủ này, vì khác biệt so với đa số các vaccine Covid khác trên thế giới. Soberana 02 áp dụng nguyên lý cộng hợp (conjugation) kháng nguyên yếu với kháng nguyên mạnh hơn để đảm bảo đáp ứng miễn dịch mạnh mẽ. Các nhà khoa học tại Finlay đã ghép các mảnh protein spike của coronavirus (kháng nguyên yếu) với một dạng độc tố đã bị bất hoạt của vi khuẩn uốn ván, là một kháng nguyên đủ mạnh để kích hoạt hệ miễn dịch của cơ thể sản xuất kháng thể. 

Vérez Bencomo sẽ cho chúng ta biết nhiều điều về quyết định tự tin của Cuba, và về những khó khăn trong nghiên cứu khoa học trong điều kiện khó khăn về kinh tế toàn diện.

Viện Finlay tham gia cuộc đua bào chế vaccine Covid -19 từ khi nào?

Vào tháng 5/2020, Chủ tịch nước Miguel Díaz-Canel kêu gọi bất cứ ai có thể phát triển vaccine chống lại coronavirus nên bắt tay vào thực hiện. Chúng tôi nhận thức được rằng nếu chỉ trông câỵ vào nguồn cung từ bên ngoài, Cuba sẽ phải chờ đợi một khoảng thời gian dài trong khi vaccine đã sẵn sàng tại các nơi khác. 

Dĩ nhiên, để tham gia cuộc đua này, chúng tôi buộc lòng phải trì hoãn các dự án khác vì không đủ nguồn lực để thực hiện đồng thời. Chúng tôi tạm dùng thử nghiệm lâm sàng một loại vaccine phế cầu cũng như một loại vaccne ho gà mới rất triển vọng. 

Đã có bao nhiêu vaccine của Viện Finlay được thử nghiệm tính đến hiện tại?

Chúng tôi có 3 vaccine thuộc dòng Soberana. Riêng Soberana 02 đã được thử nghiệm ở pha III trên 44,000 người, trong đó một số được tiêm giả dược. Và vì tính cấp bách của đại dịch nên chúng tôi cũng tiến hành một thử nghiệm hiệu quả trên 75,000 người nữa mà không tiêm giả dược. Tất cả mọi người không thể được tiêm vaccine đồng thời nên những người chờ đợi chính là nhóm đối chứng.

Hiện nay đã muộn để khởi động nghiên cứu giả dược mới vì các trường hợp mắc Covid -19 đang gia tăng ở Cuba. Vì vậy, chúng tôi muốn dùng vaccine Soberana 01 (cộng hợp các mảnh protein spike của coronavirus với thành phần vỏ của vi khuẩn não mô cầu để tăng cường phản ứng miễn dịch) như một nhóm so sánh với Soberana 02, thay vì dùng giả dược. Chúng tôi đang chờ đời sự chấp thuận của cơ quan quản lý nhà nước để bắt đầu thử nghiệm lâm sàng pha II. 

Chúng tôi cũng tiến hành thử nghiệm trên 450 người mắc Covid -19 không triệu chứng hoặc đã hồi phục với sản phẩm Soberano Plus. Vaccine này chứa các mảnh protein spike với mục đích kích thích “trí nhớ miễn dịch”, tăng cường khả năng đáp ứng miễn dịch ở người đã từng mắc Covid -19.

Kết quả thử nghiệm Soberana 02 có đáng hứa hẹn không?

Điều tôi có thể tiết lộ là trong thử nghiệm pha II, 80% người tình nguyện đã tạo được đáp ứng kháng thể sau 2 liều. Và với liều thứ 3 của vaccine Soberana Plus thì 100% người tình nguyện đã tạo được kháng thể trung hòa ngăn chặn virus xâm nhiễm tế bào. 

Vaccine có khả năng ngăn ngừa tử vong không? Tôi hoàn toàn chắn chắn vaccine có tác dụng bảo vệ. Còn về khả năng ngăn ngừa triệu chứng nặng? Đó là một phần trong thử nghiệm pha III đang được tiến hành, và chúng tôi tin điều đó sẽ được chứng minh. Kết quả sẽ sẵn sàng để công bố vào tháng 6.

Viện Vaccine Finlay tại La Habana đang thử nghiệm 3 loại vaccine Covid-19: Soberana 01, 02 và Plus. Ảnh: Mixael Porto Chiong, Javier Martínez Acosta, La Pupila Asombrada.

Ông có thể giải thích về cái tên của dòng vaccine này, Soberana?

Trong cuộc gặp với Chủ tịch nước, đồng chí đã nói chúng tôi phải xác lập chủ quyền bằng vaccine của mình.

Sau khi chúng tôi công bố cuộc thử nghiệm Soberana (“Chủ Quyền”) cho dòng vaccine mới, mọi người rất thích cái tên đó. Điều này gắn liền với niềm tự hào đất nước đến nỗi chúng tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc lấy luôn tên Soberana. Mọi người thực sự tin tưởng những gì chúng tôi làm: số người xếp hàng tham gia thử nghiệm lâm sàng nhiều gấp ba nhu cầu của viện Finlay.

Cuba liệu có đủ nguồn lực cho kế hoạch chủng ngừa cho toàn bộ người dân bằng vaccine nội địa hay không?

Chúng tôi đang đẩy nhanh quá trình sản xuất Soberana 02 để đến khi các nghiên cứu vừa hoàn thành, vaccine có thể nhanh chóng được cấp phép sử dụng khẩn cấp. Chúng tôi hy vọng việc này không mất quá nhiều thời gian, vì Cuba hiện đang có tỷ lệ mắc Covid cao, đặc biệt ở thủ đô La Habana.

Để đáp ứng với tình huống cấp bách hiện nay, chúng tôi đang tổ chức lại nặng lực sản xuất của mình. Dự kiến trong năm nay, chúng tôi có thể sản xuất khoảng 10 triẹu liều mỗi tháng.
Ngay tại thời điểm hiện tại, chúng tôi đã nhận được rất nhiều yêu cầu về vaccine – nhiều hơn số lượng chúng tôi có thể sản xuất. Vì vậy, chúng tôi đang tìm kiếm các cam kết nghiêm túc [cung ứng nhà máy đặt ở nước ngoài] với các khoản thanh toán ưu đãi cho phép đầu tư thêm nguồn lực mà hiện tại chúng tôi không có để mở rộng sản xuất.

Tại sao Cuba lại chọn tự chủ phát triển vaccine thay vì tham gia sáng kiến COVAX?

Đây là một câu hỏi phức tạp. Có những sáng kiến mà tôi vô cùng tôn trọng. Nhưng tôn trọng là một chuyện, còn tin tưởng hay không là chuyện khác. Chúng tôi chỉ muốn dựa vào năng lực của chính mình để chủng ngừa cho công dân của mình, chứ không muốn dựa vào quyết định của người khác. Và thực tế chứng minh chúng tôi đã đúng: nguồn cung vaccine đang bị các nước giàu tích trữ. 

Cuba tìm kiếm nguồn lực để tạo ra vaccine nội địa như thế nào?

Chúng tôi là một đất nước nghèo. Nhưng tôi có thể đảm bảo với bạn rằng không một xu nào trong ngân sách dành cho dược phẩm và thực phẩm – cả hai thứ đều khan hiếm vào thời điểm hiện tại – được chuyển sang chi tiêu cho việc sản xuất vaccine Covid.

Đó là nỗ lực tự thân tuyệt vời của Viện Finlay chúng tôi. Chúng tôi dồn hết nguồn lực cho các dự án khác vào Soberana. Chúng tôi phải sáng tạo. Chúng tôi đều đã quen làm rất nhiều [công việc] với rất ít [thứ trong tay].

Cấm vận ảnh hưởng thế nào đến việc phát triển vaccine?

60 năm nay các công ty bán vật tư cho chúng tôi vẫn thường nói “xin lỗi, chúng tôi không thể tiếp tục hợp tác vì lo ngại chúng tôi sẽ mất các mối giao thương với Bắc Mỹ”. Tình cảnh rất khó khăn. Nhưng người Cuba chúng tôi không thể bị đánh bại. Chúng tôi đã quen chiến đấu chống lại mọi nghịch cảnh.

Cao Hồng Chiến lược dịch
Nguồn bài và ảnh: https://www.nature.com/articles/d41586-021-01126-