Một “đòn bẩy” cho nghiên cứu khoa học

Việc Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia sẽ chính thức đi vào hoạt động trong năm 2007, đánh dấu một bước phát triển mới trong quản lý hoạt động khoa học. Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Đình Tiến đã có cuộc trao đổi với phóng viên Tia Sáng một số vấn đề về Quỹ này.

PV: “Làm dự toán, giải trình tài chính còn mệt hơn nghiên cứu”, “quy chế tài chính buộc nhà nghiên cứu phải ‘nói dối”… Không ít nhà khoa học đã than phiền như vậy. Phải chăng, khi đi vào hoạt động, Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia sẽ góp phần quan trọng thay đổi điều đó?
Thứ trưởng Lê Đình Tiến: Cho đến thời điểm này, hoạt động khoa học – từ nghiên cứu cơ bản đến nghiên cứu triển khai – của nước ta vẫn theo kế hoạch, chủ yếu do Nhà nước tài trợ. Quản lý khoa học theo kế hoạch đã bộc lộ nhiều bất cập. Cơ chế tài chính cho nghiên cứu khoa học mà như cho công trình xây dựng: đầu năm duyệt kế hoạch, các hạng mục… Hết năm quyết toán, không thực hiện được thì xuất toán. Trong khi đó, đặc thù của khoa học là nghiên cứu điều chưa biết, làm sao có thể kế hoạch hóa điều chưa biết. Mặt khác, không ai có thể tiên liệu được thời điểm, quy mô bệnh vàng lùn xoắn lá, dịch cúm gia cầm… Vì thế, với quy chế tài chính cũ, không thể đáp ứng kịp thời kinh phí để nghiên cứu ngăn chặn những bệnh dịch trên. Với Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia, cơ chế tài chính cho khoa học sẽ theo nguyên tắc: thông thoáng, linh hoạt, phù hợp với hoạt động khoa học và kích thích hiệu quả hoạt động nghiên cứu. Ở đây, cơ chế tài chính sẽ không là rào cản, mà là một đòn bẩy cho nghiên cứu khoa học.
 
Xin Thứ trưởng cho biết đôi nét về cơ cấu tổ chức, nguồn vốn và hoạt động của Quỹ?

 
Nghiên cứu nuôi cấy tế bào mô ở Viện Bỏng quốc gia

Trên cơ sở Luật KH&CN, và Nghị định 112/2003/NĐ-CP của Chính phủ về thành lập Quỹ phát triển KH&CN Quốc gia, năm 2006, Bộ trưởng Bộ KH&CN đã ký quyết định thành lập Hội đồng Quỹ và bổ nhiệm nhân sự Cơ quan điều hành Quỹ. Cơ cấu của Quỹ gồm Hội đồng quản lý Quỹ, Cơ quan điều hành Quỹ, Ban kiểm soát Quỹ, Hội đồng Khoa học. Hội đồng quản lý Quỹ quyết định phương hướng và kế hoạch hoạt động của Quỹ trên cơ sở các định hướng ưu tiên phát triển KH&CN của Nhà nước. Cơ quan điều hành Quỹ có nhiệm vụ chuẩn bị và thực hiện các quyết định của Hội đồng quản lý Quỹ. Hội đồng Khoa học có nhiệm vụ tư vấn, đánh giá các nghiên cứu được Quỹ tài trợ. Vì là quỹ đầu tiên cho hoạt động khoa học nên việc xây dựng cơ cấu, quy chế hoạt động cho Quỹ đều học tập từ mô hình quỹ khoa học của các nước phát triển.
Ngoài nguồn vốn cấp ban đầu 200 tỷ đồng từ ngân sách sự nghiệp khoa học và được bổ sung hằng năm, Quỹ cũng huy động nguồn vốn ngoài ngân sách như các khoản đóng góp tự nguyện, hiến tặng của các tổ chức và cá nhân trong nước và quốc tế. Với nguồn vốn này, Quỹ sẽ tài trợ hoàn toàn cho nghiên cứu cơ bản, cho nhiệm vụ khoa học và công nghệ đột xuất, có triển vọng. Quỹ sẽ hỗ trợ nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ trong các doanh nghiệp và cho vay ưu đãi để giúp doanh nghiệp đổi mới công nghệ. Việc tài trợ, cho vay của Quỹ cho các hoạt động KH&CN được thực hiện theo hợp đồng.
Trọng tâm hoạt động của Quỹ trong năm 2007 này là tập trung xây dựng Quy chế hoạt động và các quy định cụ thể quản lý Quỹ. Vừa qua, Bộ KH&CN đã tổ chức xin ý kiến của nhiều nhà khoa học về Quy chế này và việc này sẽ tiếp tục làm trong thời gian tới sao cho phù hợp với đặc thù của lĩnh vực nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng. Đồng thời cùng với Bộ Tài chính xây dựng thông tư hướng dẫn về cơ chế, chế độ tài chính của Quỹ.

Dù có các quy định, cơ chế hoàn thiện tới đâu, Quỹ cũng sẽ không thể hoạt động hiệu quả nếu thiếu những người điều hành giỏi, nhất là các thành viên Hội đồng Quản lý Quỹ. Thứ trưởng có thể cho biết tiêu chí để tuyển chọn thành viên Hội đồng này?
Thành viên Hội đồng quản lý Quỹ trước hết phải là những nhà khoa học có uy tín, đang thực sự hoạt động khoa học và những nhà quản lý khoa học có tầm nhìn chiến lược; đồng thời phải đại diện cho các tổ chức khoa học lớn: Viện Khoa học công nghệ Việt Nam, các trường đại học lớn… và đại diện các lĩnh vực khoa học mà Quỹ ưu tiên tài trợ.

Việc đánh giá hiệu quả hoạt động của Quỹ sẽ như thế nào, thưa Thứ trưởng?

Chỉ tiêu để đánh giá hoạt động của Quỹ sẽ được đưa ra sau khi thống kê, phân loại kết quả các hoạt động khoa học được Quỹ tài trợ theo những chuẩn mực quốc tế. Đây sẽ là một trong những trọng tâm trong quy chế hoạt động của Quỹ.

Xin cảm ơn Thứ trưởng!

P.V thực hiện

 

Nhiệm vụ, quyền hạn của Quỹ:
 – Công bố các định hướng ưu tiên, nội dung, yêu cầu và thể thức cụ thể để mọi tổ chức, cá nhân đề xuất nhiệm vụ khoa học công nghệ thích hợp đề nghị Quỹ tài trợ, cho vay.
– Tổ chức xét chọn nhiệm vụ khoa học và công nghệ để Quỹ tài trợ, cho vay.
– Ban hành Quy chế hoạt động và các quy định khác phục vụ cho hoạt động của Quỹ.
Hội đồng quản lý Quỹ:
Hội đồng quản lý Quỹ là các nhà khoa học, nhà quản lý hoạt động kiêm nhiệm theo nhiệm kỳ 5 năm. Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các ủy viên do Bộ trưởng KH&CN bổ nhiệm, miễn nhiệm trên cơ sở đề xuất của các tổ chức KH&CN và các cơ quan quản lý.

Tác giả