Telegram chống Facebook thế nào? (Kỳ 3)

Minh họa: Wired.com/Xemrind

Trong khi đó, trên phạm vi thế giới nói chung thì huyền thoại về sự sáng tạo của Telegram lại sắc nét và nhiều màu sắc hơn. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 12/2014 với tờ Thời báo New York, Durov tuyên bố rằng nguồn cảm hứng cho Telegram đến khi một “nhóm SWAT” (đội cảnh sát đặc nhiệm) đến điều tra căn hộ của anh ta sau khi anh ta có những hành động chống lại Cơ quan An ninh Liên bang của Nga (FSB) vào tháng 12/2011. Khi nhìn thấy nhiều người có vũ trang ẩn nấp bên ngoài cửa nhà, anh ta gọi cho anh trai của mình. “Nhưng rồi tôi nhận ra rằng mình không có cách nào an toàn để liên lạc với anh ấy,” Durov nói với tờ Times. “Đó là lý do vì sao Telegram bắt đầu”.

Trong các cuộc phỏng vấn, Durov miêu tả Telegram là một công ty phân tán, không nằm dưới quyền tài phán hay bộ máy an ninh của bất kỳ quốc gia nào — và nhất là nằm ngoài tầm kiểm soát của nước Nga của Putin. Anh ta tự họa mình là một “kẻ lưu đày” với tờ New York Times, một mô tả mà sau đó tiếp tục được nhắc đi nhắc lại trên vô số tờ báo khác. Bài báo trên New York Times mô tả anh ta là một “người du mục, cứ vài tuần lại cùng một nhóm nhỏ các kĩ sư lập trình máy tính chuyển từ quốc gia này sang quốc gia khác”. Nhìn vào tài khoản Instagram của Durov điều đó quá rõ ràng với những bức hình khách sạn hào nhoáng nơi anh ta lưu trú – tại Beverly Hills, Paris, London, Rome, Venice, Bali, Helsinki.

Nhưng việc vận hành hằng ngày của Telegram trên thực tế còn trần tục hơn nhiều: Durov vẫn giữ hợp đồng thuê nhà tại Singer House. Lopatin, cựu Giám đốc điều hành của Telegraph, nói rằng người sáng lập đã trở lại Nga vào mùa thu năm 2014: “Khi tôi rời Telegram, anh ta vẫn tới văn phòng Singer House tất cả những ngày làm việc. Mọi thành viên khác của đội cũng đã Nga.” Các nhân viên khác của VK và Telegram cũng đồng tình rằng Pavel Durov thường xuyên có mặt tại Singer House. Anton Rozenberg, người đã giúp anh trang bị nhà mới cho biết Nikolai, cuối cùng đã dọn ra khỏi căn hộ của mẹ mình, đang làm việc từ một căn hộ gần đó. Rozenberg, người đã làm một số công việc khác sau khi từ chức khỏi VK để ủng hộ Pavel cho biết anh thường gặp Nikolai trong thời gian này để xem phim hoặc chơi cờ. Lopatin nói rằng trước khi anh ta bị sa thải, cả nhóm đã cùng nhau đi du lịch nước ngoài, phần lớn là đến St.Petersburg.

Nếu đúng như vậy, chính những huyền thoại được thêu dệt nên đã giúp đưa Telegram nổi tiếng ra thị trường thế giới. Đến đầu năm 2016, ứng dụng đã tiếp cận 100 triệu người dùng. Và đội ngũ chủ chốt của Telegram đã liên tục bổ sung các bản cập nhật mới để lôi kéo nhiều người dùng hơn từ các ứng dụng nhắn tin khác. Đôi khi công việc của họ cũng thu hút các doanh nhân công nghệ khác. Elies Campo gia nhập công ty vào đầu năm 2015 sau khi thu xếp một cuộc gặp với Pavel Durov ở Palo Alto thông qua một người bạn chung. (“Thật khó để gặp anh ta,” Campo nhớ lại đã tự hỏi liệu Durov có nghi ngờ mình là gián điệp WhatsApp hay không.) Ngay từ đầu, Campo đã coi ông chủ mới của mình là một “người có tầm nhìn xa”, anh nói. “Tôi nghĩ anh ấy là nhà chiến lược sản phẩm tinh vi nhất mà tôi từng gặp”.

Elies Campo, cựu giám đốc bộ phận tăng trưởng, kinh doanh và hợp tác của Telegram.

Campo nói “rất thú vị khi thấy Pavel phản ứng về chức năng nhắn tin và tất cả các tính năng khác mà anh ấy dự định triển khai”. Chỉ trong năm 2015, nhóm chủ chốt của Telegram đã tạo ra một nền tảng để người dùng tự tạo và phát hành các chatbot của riêng họ; Telegram thêm các chức năng trả lời, chức năng đề cập và chức năng hastag trong các cuộc trò chuyện nhóm; Telegram đã thêm tính năng phát lại video trong ứng dụng và trình chỉnh sửa ảnh mới; và lần đầu tiên họ giới thiệu các kênh công khai cho những người muốn phát sóng cho số lượng người theo dõi không giới hạn. Chỉ có Facebook mới có thể thêm các tính năng với tốc độ tương đương như vậy, nhưng Facebook có số lượng nhân viên đông hơn nhiều lần.

Campo nhớ lại đó là một khoảng thời gian rất nhiều năng lượng. Anh ấy tiếp tục sống ở Palo Alto, tham gia cùng các lập trình viên phần lớn là người Nga trong các thăm thú của họ trên khắp thế giới, bao gồm cả ở quê hương Barcelona của anh. “Toàn đội đã đi du lịch cùng nhau,” anh ấy nói. Nói cách khác, đối với Campo, huyền thoại là có thật. Nhắc lại lời hùng biện của sếp, anh ấy sẽ nói rằng Telegram “không thuộc về một quốc gia, mà là một sản phẩm toàn cầu”.

Năm 2016, Rozenberg cũng tham gia Telegram với nhiệm vụ chống lại các tin nhắn, bình luận rác. Rozenberg nói rằng không hề có xung đột nào giữa cổ đông như những dày vò thời VK, đây là một “công việc mơ ước”. Nhưng vào tháng 1/2017 anh ấy đã chia tay với người bạn cũ Nikolai. Rozenberg cho rằng đó là một xung đột về mặt tình cảm và Nikolai muốn anh ta đi. (Nikolai đã không trả lời yêu cầu bình luận).

Phó chủ tịch Telegram Ilya Perekopsky, Một người bạn của Durov thời sinh viên. Ảnh:Wired.com/Anna Huix

Rozenberg nói rằng Pavel bày tỏ sự đồng cảm với tình cảnh của anh ta. Nhưng vị giám đốc điều hành này không định đứng ở chiến tuyến đối lập với anh trai mình. Vào tháng tư, sau khi từ chối từ chức, Rozenberg đã bị sa thải vì cáo buộc “vắng mặt” và một đồng nghiệp và là bạn lâu năm khác của anh em Durov cũng bị loại. Nhưng Rozenberg không lặng lẽ ra đi. Vào tháng 9/2017, anh đã xuất bản câu chuyện về thời gian của mình với anh em nhà Durov trên Medium vạch trần một số mâu thuẫn được cho là của Telegram, bắt đầu bằng địa chỉ của nó: Tại sao các nhân viên của công ty phi tập trung của một người Nga bị lưu đày lại có trụ sở ở Nga?
Đáp lại, Durov nói với truyền thông Nga rằng Rozenberg trên thực tế đã làm việc cho Telegraph, công ty mà anh ta mô tả là hoàn toàn tách biệt do Telegram thuê ngoài. Durov cho biết lần cuối cùng nhóm Telegram gặp nhau tại Singer House là vào đầu năm 2015 và anh ấy nói bóng gió rằng Rozenberg “đang có vấn đề về tâm thần”. Tuy nhiên, trong trận chiến với United Capital Partners vào năm 2014, chính Durov đã tiết lộ mối liên hệ của mình với Telegraph LLC có trụ sở tại Nga trong các tài liệu của tòa án. Rozenberg cũng chia sẻ các tin nhắn với WIRED cho thấy có vẻ Durov coi Rozenberg như một nhân viên.

Tuy nhiên, có lẽ rắc rối nhất là việc Rozenberg cáo buộc rằng dữ liệu lịch sử trò chuyện Telegram của anh ta đã biến mất một cách bí ẩn trong cuộc xung đột của anh ta với anh em nhà Durov. Và rồi các cuộc trò chuyện đã được khôi phục một cách kỳ diệu vào sáng hôm sau, và Pavel coi đây là một lỗi kỹ thuật nhỏ. Nhưng Rozenberg tự hỏi liệu Nikolai có đứng sau việc xóa dữ liệu không. Telegram có thể thực sự an toàn đến mức nào nếu một tranh chấp nhỏ đủ để gây nguy hiểm cho thông tin của người dùng? “Tất cả các cuộc trò chuyện của bạn, ngoại trừ các cuộc trò chuyện bí mật,” Rozenberg nói, “tất cả các nhóm, tất cả các kênh, đều được lưu trữ trên các máy chủ Telegram. Vì vậy, Telegram có quyền truy cập vào thông tin đó”.

Khi Telegram trở nên cực kỳ phổ biến ở những nơi dưới chế độ khắc nghiệt như Iran, các chuyên gia bảo mật cũng bắt đầu đặt vấn đề về kiến ​​trúc quyền riêng tư của Telegram. “Telegram sẽ phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng theo thời gian để hợp tác với các yêu cầu của Chính phủ Iran,” Edward Snowden đã tweet vào cuối năm 2017 rằng cam kết đạo đức của Pavel Durov trong việc bảo vệ người dùng là không đủ để chống lại loại áp lực này. Bắt chước giọng điệu của người sáng lập Telegram, thần tượng một thời của Durov đã tweet: “Hãy tin tưởng chúng tôi không chuyển dữ liệu. Tin tưởng chúng tôi không đọc tin nhắn của bạn. Tin tưởng chúng tôi không đóng kênh của bạn. Có lẽ @Durov là một thiên thần. Tôi cũng mong là như vậy! Nhưng trước đây đã có nhiều thiên thần sa ngã”.

Edward Snowden từng nói rằng cam kết đạo đức của những người sáng lập không đủ để Telegram trở nên đáng tin. “Nhiều thiên thần trước đây đã sa ngã”.  

Trong khoảng thời gian này, Durov chuyển trụ sở chính thức của Telegram đến Dubai, cuối cùng cũng cắt đứt mối quan hệ lâu dài của hai anh em với tòa nhà Singer House và giải quyết những mâu thuẫn hiển nhiên của cả team trong mối quan hệ với Nga. Nhưng nếu những tranh cãi được đưa ra bởi Snowden hoặc bài đăng của Rozenberg có ảnh hưởng đến sự phát triển của Telegram hay không thì thật khó để nói. Ứng dụng hiện đã có gần 200 triệu người dùng, gửi 70 tỷ tin nhắn mỗi ngày. Telegram rất phổ biến ở châu Á, châu Mỹ Latinh và ngày càng tăng ở châu Âu. Nó vẫn miễn phí cho người dùng, không có quảng cáo. Nhưng hỗ trợ 200 triệu người dùng không hề rẻ. Durov được cho là rời VK với số tiền 300 triệu USD và anh ta vẫn đang tự chi cho ứng dụng 4 năm tuổi của mình. Telegram rồi cũng phải tìm cách tạo nguồn thu cho những chi phí máy chủ ngày càng cao. Bán vốn cổ phần và mạo hiểm với các cuộc chiến với cổ đông khác có vẻ là không hấp dẫn. Nhưng Durov không thể tiếp tục tài trợ cho Telegram mãi mãi. Và vì vậy, anh ta bắt đầu nghĩ ra một kế hoạch mới đầy táo bạo.
***
Tháng 6/2017, lúc Ilya Perekopsky đang lái chiếc Mercedes mui trần trên một con đường ngoằn ngoèo khi đi nghỉ ở miền Nam nước Pháp thì thấy một tin nhắn bật ra trên điện thoại của mình. Đó là Pavel Durov. Người bạn cũ, ông chủ và kình địch một thời của anh ta đã đề nghị họ có một cuộc gặp chính thức. Trong những năm gần đây Perekopsky chuyển sang hướng thị trường tiền mã hóa. Thỉnh thoảng, anh ấy gửi link cho Durov: “Tôi như một nhà truyền đạo cho món này,” Perekopsky nói. Và giờ thì anh ấy rất vui khi đọc được tin nhắn của Durov muốn gặp mặt để thảo luận về một liên doanh tiền điện tử mới.

Họ hẹn gặp nhau ở Paris, nơi Perekopsky nói Durov thường đi nghỉ hè. Ngay từ lần gặp đầu tiên Perekopsky đã nhận ra dự án của Durov có quy mô lớn chưa từng có. Perekopsky nói: “Anh ấy chỉ thực sự tin tưởng vào ý tưởng tạo ra một loại tiền điện tử cho thị trường đại chúng mà mọi người có thể giao dịch không cần qua các ngân hàng”. Trong những tháng tiếp theo họ gặp nhau nhiều lần nữa ở Paris và Dubai để tinh chỉnh kế hoạch của Durov. Và tháng 10/2017, Durov đã chính thức mời Perekopsky trở lại nhóm để “hỗ trợ đắc lực” cho dự án mới.

Perekopsky mới huy động được 30 triệu USD cho một nền tảng giao dịch tiền điện tử có tên là Blackmoon; anh ta giới thiệu Durov với John Hyman, một chuyên gia ngân hàng đầu tư kỳ cựu người Anh. Hyman sẽ tham gia ban điều hành phụ trách kinh doanh của dự án mới, và trở thành cố vấn đầu tư chính của Telegram. Vào giữa tháng 12, Durov đã bay đến London để gặp gỡ hai người và hoàn thiện chi tiết dự án, và Hyman bắt đầu sắp xếp các cuộc gặp với các nhà đầu tư tiềm năng trong chuyến thăm của anh ta. Ngay sau đó, kế hoạch của họ được công bố.

Họ sẽ xây dựng một nền tảng blockchain mới được gọi là Telegram Open Network (Mạng lưới mở Telegram), cùng với một loại tiền điện tử gốc gọi là gram. Bộ não đằng sau TON, Nikolai Durov, đã được mô tả trong tài liệu sơ lược của TON như một “bậc thầy trong các hệ thống phân tán”. Hệ thống mà Nikolai thiết kế hứa hẹn sẽ nhanh hơn công nghệ blockchain hiện tại; trong khi Bitcoin và Ethereum lần lượt bị giới hạn ở 7 và 15 giao dịch mỗi giây, sách trắng của TON hứa hẹn hàng triệu giao dịch mỗi giây. Kế hoạch đầy tham vọng sẽ kiểm tra giới hạn của các nhà phát triển Telegram.

Telegram đã định vươn ra lĩnh vực tiền điện tử. 

Ý tưởng của họ là tận dụng lượng người dùng khổng lồ của Telegram để đạt được “điểm tới hạn thúc đẩy việc áp dụng tiền điện tử một cách rộng rãi”. Cho đến nay, tiền điện tử chỉ giới hạn trong những người có đủ kiên nhẫn và kĩ năng thiết lập ví kỹ thuật số và đăng ký với các sàn giao dịch tiền điện tử. Nhưng với các ví kỹ thuật số được tích hợp trực tiếp vào ứng dụng Telegram — như Facebook Pay, chỉ với tiền điện tử — TON sẽ ngay lập tức kết nối hàng triệu người dùng thông thường với blockchain và biến tiền điện tử trở thành xu hướng chủ đạo trong một thời gian ngắn. TON cuối cùng sẽ trở thành “một giải pháp thay thế thẻ Visa / Mastercard cho nền kinh tế phi tập trung mới.” Để thể hiện thông tin đăng nhập được phân phối của Telegram, người khai thác đã ca ngợi các cụm máy chủ độc lập của công ty nằm rải rác trên các lục địa và khu vực pháp lý. Cuối cùng, mục tiêu là để TON vượt qua tầm tay của Telegram cho “cộng đồng nguồn mở toàn cầu”.

Nghe có vẻ như một kế hoạch không tưởng sẽ cách mạng hóa cách thức hoạt động của chính đồng tiền. Perekopsky nói: “Nó thực sự được cho là sẽ thay đổi thế giới. Nó cũng sẽ giải quyết câu hỏi hóc búa lớn nhất của Telegram: làm thế nào để huy động tiền mà không phải từ bỏ quyền kiểm soát. Thay vì bán cổ phần cho các nhà đầu tư, Durov sẽ tạo ra tiền tệ của riêng mình — hay đúng hơn là một nền kinh tế tích hợp hoàn toàn mới xoay quanh Telegram.

Hyman ngạc nhiên về cách thức hoạt động của nhóm Telegram. Anh ấy chưa bao giờ thấy bất cứ thứ gì giống như vậy, anh ấy nói. Tại Morgan Stanley, nơi Hyman đã có 17 năm đảm nhiệm các vai trò cấp cao, số người làm một dự án có quy mô tương tự có lẽ phải gấp 40 lần. “Và họ cũng không thể làm tốt hơn nhóm Telegram này,” ông nói. Các nhà đầu tư ngất ngây. Họ “rất thích bản chất tập trung của dự án này,” Hyman nói. “Nó có hiệu quả rất cao – chúng tôi có thể phát triển và đưa ra quyết định nhanh hơn.” Đối với Hyman đó là một ví dụ về niềm đam mê của Durov trong việc phá vỡ các bộ máy quan liêu truyền thống đang làm tắc dòng thông tin và tài chính.

Các loại tiền điện tử mới thường được tung ra bằng cách chào bán một số lượng đồng nhất định, đổi lại người mua sẽ nhận một loại chứng nhận gọi là token, giống như cổ phiếu của một công ty ra công chúng. Telegram cuối cùng đã kiếm được 1,7 tỷ USD từ 175 nhà đầu tư – là ICO lớn nhất trong lịch sử ở thời điểm đó. Nhưng đã có những vấn đề ngay từ đầu. Mặc dù ban đầu công ty đã nói về một ICO trước công chúng, nhưng cuối cùng việc chào bán lại chỉ giữ trong một nhóm bí mật. Có rất ít cách để biết các nhà đầu tư tư nhân là ai hoặc tiền đến từ đâu. Khi trả lời một đồng nghiệp kinh doanh chỉ hỏi câu hỏi này, Hyman đã viết: Nga, Israel và “câu lạc bộ người hâm mộ Pavel”.

Sau đó, các mục tiêu cho dự án tiếp tục bị bỏ lỡ. Durov nói với một người bạn và nhà đầu tư rằng đội ngũ công nghệ của Telegram đang phải chia lửa giữa công việc trên ứng dụng và trên TON, nên phải “căng mình ra mà làm”, nói như vậy là còn nhẹ. Thực ra ở thời điểm đó Telegram đang phải đối mặt với lệnh cấm bên trong Nga vì công ty đã từ chối giao các khóa mã hóa của mình cho cơ quan an ninh. Trong một trò chơi mèo vờn chuột kịch tính, cơ quan quản lý viễn thông của Nga kết cục chặn mất phần lớn mạng Internet của Nga trong một vụ “chiến tranh” dân sự. Nhưng Telegram – thông qua một kỹ thuật gọi là “ngụy trang tên miền” (fronting domain), ẩn nguồn lưu lượng truy cập web – đã giữ cho nền tảng của mình vẫn truy cập được mà hầu như không bị gián đoạn đối với người Nga. (Một thời gian sau, khi sự “lên ngôi” của Alexander Lukashenko ở Belarus thiết lập chế độ ngắt kết nối internet vào ngày bầu cử, Telegram đã sử dụng các kỹ thuật “chống kiểm duyệt” tương tự để duy trì sự trực tuyến – và cuối cùng trở thành phương tiện liên lạc chính trong thời kỳ bất ổn quốc gia).

Mạng thử nghiệm của TON cuối cùng đã trực tuyến vào tháng 1/2019, chậm nửa năm. Nhưng khi sắp ra mắt chính thức – nghĩa là các nhà đầu tư sẽ được phép bán số tiền của họ – Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ đã khiến mọi thứ đột ngột dừng lại.

Ủy ban chứng khoán và giao dịch Mỹ – SEC tuyên bố rằng việc bán lại gam sẽ điều chỉnh việc phân phối những cổ phiếu chưa đăng ký. SEC cũng chỉ trích TON vì sẽ phục vụ cho những động cơ gây quỹ bí mật. SEC tuyên bố rằng công ty đã chi 90% trong số 1,7 tỷ USD ICO của mình để thanh toán các chi phí của Telegram mà không phân biệt giữa số tiền đã chi cho ứng dụng và trên TON. Các email cho thấy Hyman cũng biết rằng đã có thị trường chợ đen để bán lại gam trước khi ra mắt, mặc dù điều này bị cấm theo thỏa thuận mà các nhà đầu tư đã ký kết.

“Đó là một cú sốc toàn tập,” Perekopsky nói về vụ kiện của SEC. “Đó là một trong những ngày đáng thất vọng nhất trong cuộc đời tôi”. Perekopsky tuyên bố rằng họ đã liên lạc với SEC trong suốt quá trình và Telegram đã thuê “các công ty luật tốt nhất trên thế giới” để đảm bảo rằng họ tuân thủ. Perekopsky cũng bác bỏ ý kiến ​​cho rằng TON chỉ đơn thuần là một phương tiện gây quỹ cho Telegram, nói rằng có nhiều cách “dễ dàng hơn” để huy động tiền hơn là xây dựng một chuỗi khối hoàn toàn mới.
Pavel Cherkashin, một người Nga ở San Francisco, người đã đầu tư vào TON, là một trong số nhiều người cảm thấy bị phản bội. “Điều khiến tôi tức giận là khi hiểu rằng Durov đã lấy tiền từ những gì anh ấy đáng lẽ huy động cho TON nhưng lại để phục vụ Telegram, điều này sẽ không mang lại bất kỳ giá trị nào cho các nhà đầu tư,” anh nói. Theo quan điểm của Cherkashin, Durov có bí quyết kỹ thuật và tầm nhìn sản phẩm để làm cho TON hoạt động, nhưng ông đã thất bại trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng kinh doanh cần thiết khiến nó thành công – vì ông không muốn từ bỏ quyền kiểm soát.

Về phần Perekopsky, ông lại không thấy vấn đề gì với việc sử dụng tiền mặt TON để thanh toán chi phí hoạt động của Telegram. “Thành thật mà nói, chúng tôi chưa bao giờ che giấu thực tế rằng số tiền sẽ được sử dụng cho Telegram và cho blockchain,” ông nói.

Ban đầu, Perekopsky nói, Durov không sẵn sàng từ bỏ. “Chúng tôi đã nghĩ nếu ra tòa, chúng tôi có thể chiến đấu và có thể giành chiến thắng, vì chúng tôi đúng 100%,” Perekopsky nhớ lại. Nhưng sau khi SEC thẩm vấn Durov trong hai ngày ở Dubai, rõ ràng là kế hoạch làm TON đã đi tong. “Mỹ có thể sử dụng quyền kiểm soát của mình đối với đồng USD và hệ thống tài chính toàn cầu để đóng cửa bất kỳ ngân hàng hoặc tài khoản ngân hàng nào trên thế giới”, Durov viết sau đó và nói thêm rằng “các quốc gia khác không hề có toàn quyền đối với những gì được phép trên lãnh thổ của họ”. Ông đổ lỗi cho sự thất bại của TON là do “một thế giới quá tập trung”. Không có một chút lời xin lỗi nào.

Hyman cho rằng các cơ quan quản lý có thể đã để ý đến TON chỉ vì nó thực sự là “một loại mối đe dọa đột phá” đối với các tổ chức tài chính truyền thống. Trên thực tế, SEC đã đàn áp các ICO nói chung kể từ năm 2017, phạt tiền đối với một số và đóng cửa đối với những người khác. Nhưng không có công ty nào thu hút được nhiều khoản đầu tư như TON, vốn đã cho phép hàng triệu người dùng Telegram thông thường dễ dàng tiếp cận tiền điện tử. Cherkashin tin rằng không phải ngẫu nhiên mà Facebook bắt đầu nghiên cứu tiền điện tử và blockchain của riêng mình một cách nghiêm túc cùng thời điểm với Telegram – ông nghe tin đồn rằng Zuckerberg đã rất tức giận khi lần đầu tiên đọc về TON. Bằng cách phát hành tiền tệ, một nền tảng truyền thông xã hội có thể phá vỡ một trong những chức năng quan trọng nhất của quốc gia-nhà nước. Cả Durov và Zuckerberg đều nhận thức sâu sắc về điều này.

Sau thất bại của TON, Perekopsky ở lại Telegram với tư cách là phó chủ tịch. Vào tháng 3/2021, ông đã giúp huy động được hơn 1 tỷ USD thông qua việc bán trái phiếu 5 năm trên Telegram, một phần trong số đó được trả lại cho các nhà đầu tư TON – mặc dù các nhà đầu tư Mỹ, bao gồm Cherkashin, chỉ nhận lại được 72% những gì họ đầu tư. Khi bắt đầu dự án TON, những người sáng lập đã tràn ngập chủ nghĩa lý tưởng. “Telegram được thành lập vào năm 2013 bởi những người theo chủ nghĩa tự do để bảo vệ quyền tự do thông qua mã hóa”, nó giải thích, xác nhận Wikipedia là “một hình mẫu cho những người sáng lập Telegram.” Nhưng trường hợp của SEC khiến TON nghe giống một cỗ máy kiếm tiền phức tạp hơn. □ (Còn tiếp)

Nguyễn Quang dịch
Nguồn: https://www.wired.com/story/how-telegram-became-anti-facebook/