Degas/Manet: Mối quan hệ quan trọng trong lịch sử nghệ thuật

Mối quan hệ phức tạp giữa hai họa sĩ Paris Édouard Manet và Edgar Degas đã góp phần định hình một giai đoạn trong lịch sử hội họa.

Edgar Degas (trái) và Édouard Manet. Nguồn: The Musée d’Orsay, Paris

Một người đàn ông mặc bộ com lê đen với màu áo thiên nâu đang tựa lưng, duỗi người thoải mái trên một chiếc ghế sofa màu trắng, cặp mắt ông hướng về phía người vợ ngay phía trước mặt đang chơi đàn piano. Dáng vẻ của Monet, theo nhận xét của nhà văn George Moore sau khi Manet qua đời vào năm 1883, trong bức họa này cho thấy dường như Degas đã lột tả được sự hiện diện của bóng ma họa sĩ. Điều đáng chú ý hơn là trong bức tranh mang tên Édouard Manet and His Wife này, người vợ của họa sĩ Pháp nổi tiếng chỉ được thấy ở phần lưng, người ta không thấy đàn cũng như không thấy đôi tay đang lướt trên phím đàn của bà.

Khi Edgar Degas vẽ bức chân dung Manet vào những năm 1860, ông coi đó là một món quà đầy thiện ý. Tuy nhiên bản thân Manet lại không hề thích thú gì chân dung Suzanne, vợ ông, do Degas vẽ, và coi đó là “một sự biến dạng”. Vì vậy Manet đã dùng dao nhíp cắt đi một phần của bức họa khiến cho bức họa chỉ còn lại phần mà chúng ta thấy ngày nay. Người ta có thể hình dung ra một hoạt cảnh, khi Degas – một họa sĩ lúc đó đã rất nổi tiếng – phát hiện ra sự cắt xẻo này. Ông đã đòi lại bức tranh và trả lại cho Manet bức tĩnh vật mà mình được tặng. Cuối cùng thì Degas gắn một mảnh toan trắng vào chỗ phần tranh bị cắt với hy vọng có thể vẽ trở lại đầy đủ bức chân dung của bà. Về phần mình Manet tự vẽ chân dung của Suzanne bên đàn, có lẽ để phản hồi hành động của Degas.

Bức tranh Édouard Manet and His Wife

Xung đột theo kiểu như vậy không hề hiếm trong tình bạn dữ dội hàng thập kỷ giữa hai nhân vật quan trọng của trường phái Ấn tượng Pháp. “Toàn bộ mối quan hệ của họ đã được ‘nuôi nấng’ bằng các câu chuyện, bất đồng và hòa giải. Và trong bất kỳ trường hợp nào thì họ đều quan sát lẫn nhau và điều đó cũng góp phần nuôi dưỡng nghệ thuật của mỗi người”, Isolde Pludermacher, một nhà giám tuyển tại bảo tàng Musée d’Orsay Paris trao đổi với Euronews.

Hai họa sĩ từng gặp nhau tại Musée du Louvre vào đầu những năm 1860, sao chép một bức chân dung Infanta Margarita Teresa của Diego Velázque, đó là điểm khởi đầu của một mối quan hệ nhiều thập kỷ. Theo đánh giá của Stéphane Guégan, nhà giám tuyển nghệ thuật, họ “thân thiết vào cuối những năm 1860”. Một bức thư đề tháng 7/1868 “rất thú vị bởi vì nó cho thấy Manet đang cố gắng thuyết phục Degas tới London cùng mình” vì họ bị “thị trường nghệ thuật Anh thu hút và người bạn chung James Tissot đang làm được điều này rất tốt”. Guégan cho biết thêm: “Cuộc chiến Pháp Phổ 1870-71 đã khiến ba người họ trở nên thân thiết hơn”.

Manet lớn hơn Degas hai tuổi và sự nghiệp của ông cũng bắt đầu sớm hơn. Ông vẽ nhiều bức nổi tiếng ngay từ đầu thập niên 1860, trong đó có The Luncheon on the GrassOlympia. Tuy nhiên, cả Manet lẫn Degas đều không hoàn toàn thuộc về trường phái Ấn tượng bởi trường phái này được đặt dưới tay của các họa sĩ trẻ hơn, trong đó có Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir. Các nhà lịch sử nghệ thuật vẫn còn phải vật lộn với việc phân loại các tác phẩm của họ. “Triển lãm này giới thiệu về những gì điểm chung vfa cả sự khác biệt của Manet và Degas”, Guégan nói. Trong khi cả hai đều gần với các kỹ thuật mang tính cách mạng của trường phái Ấn tượng, cả hai đều được coi là người thuộc trường phái này, thì Degas thích coi minh như một họa sĩ “hiện thực” còn Manet cự tuyệt triển lãm cùng các họa sĩ Ấn tượng và thích treo tranh tại Paris Salon hơn.

Bức The Luncheon on the Grass của Manet

Sự tương đồng nghệ thuật của hai họa sĩ, đều không phải là nguyên nhân duy nhất cho tình bạn của họ. Cả hai đều trải nghiệm một giai đoạn lịch sử quan trọng trong lịch sử Pháp, từ giai đoạn Napoleon III nắm quyền đến cuộc chiến Pháp Phổ 1870-71. “Nhiều họa sĩ Ấn tượng, từ Monet đến Cézanne, đều rời Paris trong thời gian chiến tranh”, Stéphane Guégan trao đổi với Wall Street Journal. “Nhưng Manet và Degas đều là những người ái quốc quyết định ở lại Paris và chiến đấu cho đất nước mình”.

Degas từng cáo buộc Manet sao chép chủ đề của mình. Triển lãm sẽ so sánh các bức họa cho thấy hai họa sĩ rõ ràng là bị ảnh hưởng lẫn nhau. Các nhà giám tuyển bảo vệ tính minh bạch nghệ thuật của Manet. “Tôi không nghĩ ông ấy là kẻ bắt chước theo cách mà Degas nói”, Pludermacher nói với Wall Street Journal, “chỉ là ông ấy hấp thụ tất cả những gì đã được làm trước đó như một hành động sáng tạo cái mới”.

Những mâu thuẫn của họ, dẫu thường xuyên xảy ra, đều không mấy sâu sắc, kiểu như vụ om sòm về việc Degas miêu tả vợ Manet. Bức họa này đã về với Bảo tàng nghệ thuật Kitakyushu Nhật Bản, và được  Musée d’Orsay Paris mượn làm triển lãm Manet/Degas, một mặt cắt về sự gắn kết sâu sắc giữa họ qua các nghệ sĩ bậc thầy, như cách họ sao chép bức họa của Velázquez. “Chúng ta đều nhớ là họ ganh đua với nhau thông qua động lực của những chủ nghĩa đương thời với họ. “Chúng ta hãy nhớ là cả Manet và Degas đều xuất hiện sau hai cuộc cách mạng của chủ nghĩa Lãng mạn và Hiện thực,” Guégan nói.

Mối quan hệ của họ “xảy ra không thể nào tránh được”. Manet không muốn treo tranh cùng với những tân binh còn Degas vô cùng giận dữ về điều đó. Degas từng viết là Manet “có nhiều thứ vô giá trị [trong đầu] hơn là trí tuệ” khi từ chối đứng cạnh một trào lưu mới.

Cuối cùng, tình bạn cũng nảy nở giữa hai họa sĩ. Khi Manet qua đời vào năm 1883, Degas đã gìn giữ những bức họa của bạn mình trong nhiều năm cho đến khi qua đời vào năm 1917. Báo Le Monde cho biết là Degas giữ hơn 80 bức của Manet và 31 trong số đó đã được trưng bày tại cuộc triển lãm này.

Ngay cả sau cái chết của Manet, “mối quan hệ này vẫn còn pha trộn rõ nét giữa tình bạn và sự ganh đua, thậm chí trở nên rõ nét hơn”, Guégan nói với Art Newspaper.

Tô Vân tổng hợp

Nguồn: https://www.wsj.com/articles/manet-and-degas-were-painters-of-modern-life-bb7fcd58

https://www.theartnewspaper.com/2023/03/02/degas-and-manets-mix-of-friendship-and-rivalry-chronicled-in-major-new-show

https://www.euronews.com/culture/2023/03/28/manet-and-degas-musee-dorsay-explores-the-friendship-and-rivalry-between-two-artistic-gian

https://www.lemonde.fr/en/culture/article/2023/04/02/at-musee-d-orsay-manet-and-degas-reunite-in-a-friendly-and-fruitful-artistic-match_6021473_30.html

 

Tác giả