Cuộc phiêu lưu trong thế giới điên rồ

Một mảnh trò đời – được xem là tác phẩm nặng ký của một nhà văn trẻ từng gây xôn xao văn đàn thế giới và sau đó lọt vào shortlist của giải Man Booker 2008. Các nhà phê bình không tiếc lời khen tặng: cuốn tiểu thuyết đầu tay “hài hước vô biên”, “một quyển sách có thể chứa đựng bí mật cuộc đời”, “một chiếc tàu lượn nhào lộn điên loạn”, “Nghìn lẻ một đêm thời hiện đại”, “một thành công điên rồ”… Đây quả là một vinh dự cho cây bút người Úc sinh năm 1972, Steve Toltz.

Cuốn sách là câu chuyện về những nhân vật bất bình thường sở hữu những ý tưởng điên rồ sống một cuộc đời không giống ai. Câu chuyện diễn ra qua lời kể của hai cha con Martin Dean và Jasper Dean. Người cha Martin luôn có những suy nghĩ khác người, từng vào viện tâm thần và sau đó sống cuộc đời ẩn dật tại một căn nhà giấu trong một mê cung. Các dự án điên rồ của ông đã giúp ông được nước Úc tung hê như anh hùng, nhưng cũng chính chúng đã đẩy ông xuống vực sâu, phải trốn chạy khỏi nước Úc. Cậu con trai Jasper, chịu sự dạy dỗ khác người của bố từ bé, phải vật lộn chứng tỏ bản thân để thoát khỏi cái bóng của bố mình, chỉ để rồi sau đó nhận ra ông đáng thương hơn cậu tưởng, và cậu cũng yêu ông nhiều hơn cậu tưởng. Gắn kết hai nhân vật ấy là Terry Dean, em trai của Martin, một tên tội phạm khét tiếng của Úc, phạm tội với mục đích duy nhất là làm trong sạch ngành thể thao!

Một mảnh trò đời đưa bạn vào chuyến phiêu lưu trên một phạm vi rộng lớn, từ vùng đất hoang sơ của xứ sở chuột túi đến thủ đô Paris phóng túng, tới những cánh rừng tại đất nước Thái Lan, đặt chân tới một mê cung kỳ quái, nhà thương điên, thâm nhập vào hang ổ tội phạm, cho tới chuyến vượt biên khủng khiếp lênh đênh trên biển,… Toàn bộ tạo ra một cơn lốc xoáy của các sự kiện, như thể tác giả đưa người đọc lên một chuyến tàu lượn nhào lộn điên loạn, bị hút sâu vào một thế giới đầy rẫy những điều lập dị, kỳ quái. Gia đình nhà Dean bị cười chê bởi họ không suy nghĩ như đám đông, không hành động như đám đông. Nói tóm lại, họ khác với số đông. Song có vẻ như chính cái số đông cho mình là bình thường mới là những kẻ đầu óc có vấn đề. Đó là số đông mù quáng tung hô những tên tội phạm lên thành anh hùng. Đó là số đông vô cảm hau háu trước các tin tức giật gân, được đáp ứng bằng một bộ phận truyền thông sẵn sàng vào cuộc moi móc chuyện đời tư của người khác. Và khi giá trị giải trí không còn, số đông đó sẽ không ngần ngại tống những kẻ suy nghĩ ngược lại với nó vào tù, hoặc nhà thương điên.

Tiểu thuyết đặt ra nhiều câu hỏi: Xã hội có thể chấp nhận sự khác biệt của các cá thể trong nó đến mức độ nào? Và mỗi con người có cần gò mình vào khuôn khổ để được chấp nhận, nếu không muốn đứng ngoài cuộc chơi? Câu hỏi đó đeo đẳng hai cha con Martin và Jasper suốt cuộc đời. Trong khi người bố quyết định sẽ làm kẻ khác người đến phút chót, thì cậu con trai, trước khi bước vào cuộc phiêu lưu của đời mình, lại lưỡng lự: “…khi bạn là đứa trẻ, để ngăn bạn làm theo số đông, bạn sẽ bị phủ đầu với câu “Nếu mọi người nhảy khỏi cầu, con cũng làm thế ư?” nhưng khi bạn là người lớn và sự khác người bỗng dưng trở thành một cái tội, thì người ta hình như hay nói, “Này. Mọi người đang nhảy khỏi cầu. Sao cậu không làm đi?””

Tác giả Steve Toltz đã đặt những vấn đề đó vào một tác phẩm có thể ví như bữa tiệc thịnh soạn của ý tưởng và ngôn từ. Viết về những điều khác thường, người viết phải có một trí tưởng tượng cực kì phong phú. Những ý tưởng sáng tạo và cách kể chuyện hài hước khiến câu chuyện lôi cuốn ngay từ đầu. Toltz gây tò mò với những sáng kiến kì dị: lập ra liên minh dân chủ tội ác, xuất bản cẩm nang tội ác cho tội phạm, xây nhà trong mê cung, biến tất cả những người Úc thành triệu phú,… Những suy nghĩ quái chiêu sẽ làm bạn đọc không nhịn được cười: “Anh sẽ ngạc nhiên khi biết nhiều tên trộm đã cởi găng tay ra để ngoáy mũi. Tôi muốn nhấn thật mạnh điều này: Đừng để dấu vân tay lại bất kì đâu! Ngay cả trong mũi của anh!”

Sự sáng tạo về ngôn từ là không giới hạn trong Một mảnh trò đời. Hài hước, tốc độ ngôn từ cực nhanh mà bán nguyệt san Booklist của Mỹ đã gọi là một “câu chuyện xóc-và-nảy tưng tưng”. Thi Trúc, dịch giả của hai tác phẩm văn học nổi tiếng Cọp trắng (Aravind Adiga – giải Man Booker 2008) và Bà Mụ (Chris Bohjalian), cho biết, chị đã cố gắng chuyển thể tác phẩm thật sát với cách thể hiện trong nguyên tác với hy vọng bạn đọc cảm nhận được văn phong của tác giả và sự thú vị trong lối hành văn độc đáo.

Và bây giờ, theo “khuyến cáo” của Valerie Ryan cây bút phê bình văn học trên tờ Seattle Times, độc giả “hãy nắm thật chặt vì bạn sắp bắt đầu một chuyến đi tàn phá của ngôn từ”.

“Các tiểu thuyết đầu tay thời nay hiếm khi dám nâng tiếng nói lên khỏi tiếng thì thầm tao nhã hoặc tiếng lầm bầm châm biếm. Một mảnh trò đời thì khác, một tiểu thuyết đầu tay hết sức hài hước (…) Đây không hẳn là một quyển sách để đọc mà là một trải nghiệm để đắm mình vào. Sự hỗn loạn rất nhắng của Toltz – một tổng hòa của câu hỏi trừu tượng, những trò đùa thô tục, những biến cố quái đản, và thuốc nổ bằng lời bùng nổ qua những trang sách – xứng đáng một vị trí cạnh A Confederacy of Dunces trong một thể loại có thể được gọi là gây nghiện giới trẻ. Một mảnh trò đời là một dạng truyện kiểu Voltaire-gặp-Vonnegut.” •    Wall Street Journal “Bạt mạng, mệt lử, và chân thật, đúng kiểu của những lời nói dối tuyệt vời nhất.” •    New York Observer “Lối hành văn hài hước sinh động… Nó phát ra tín hiệu không thể nhầm lẫn của một quyển sách có thể chứa đựng bí mật cuộc đời.” •    Independent  “Rất chênh vênh, nhảy từ giai thoại, sang kể lể dài dòng, sang hồi tưởng, như một viên đá lia thia trên mặt ao… Có một phần về một cái mê cung mà bạn có thể hình dung rằng Borges đang viết, phần khác về trò xổ số bất thành khiến tôi nghĩ đến Vonnegut, và một chuyện kể kì lạ, đáng yêu về căn bệnh thời thơ ấu mang âm hưởng của Garcia Marquez. Theo một cách nào đó nó như một truyện Nghìn lẻ một đêm thời hiện đại…Sự không tránh khỏi của thảm họa là điều thật đau lòng…Tuyệt vời.” •    Guardian

—
(*) Tác giả: STEVE TOLTZ, Dịch giả: THI TRÚC – sách dày 749 trang, giá 175.000 đồng, do DT BOOKS, Phương Nam Books và NXB Hội Nhà Văn  ấn hành tháng 102011.