Thơ Việt Phương: Một thời trăn trở Đổi mới

Thơ ca của Việt Phương đan xen giữa tính thực tế của một người hoạch định kinh tế và nét tình cảm của một nhà thơ. Chính điểm giao cách ấy đã khiến cho không chỉ tác phẩm của nhà thơ Việt Phương mà cuộc đời của chính ông cũng tạo được sức cuốn hút với nhiều người.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan mô tả nhà thơ Việt Phương là một người “đan xen giữa con người thơ và con người lý luận”. Theo bà, trong sách lý luận của ông có rất nhiều ý là tứ thơ, và trong thơ ông cũng có bao hàm rất nhiều vấn đề lý luận. Những người làm việc cùng ông trong các tổ tư vấn của Thủ tướng Võ Văn Kiệt và Thủ tướng Phan Văn Khải trước đây đều nhận thức rất rõ điều đó. Trong ảnh, từ trái sang phải là TS. Nguyễn Sĩ Dũng, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, nhà phê bình Đức Lượng. Ảnh: Thanh Nhàn

Đan xen giữa con người thơ và con người lý luận

Năm 1970, khi tập thơ Cửa mở của nhà thơ Việt Phương được xuất bản, nó đã lập tức gây nên tiếng vang lớn bởi những quan điểm đổi mới so với cách nhìn nhận của thời đại lúc bấy giờ.

Cửa mở khi ấy quả thực đã mở ra một cánh cửa gợi mở những suy tư về thời cuộc. Khi ấy, “những năm 1970-73, xung quanh chúng tôi tràn ngập thơ Tố Hữu. Nhưng rồi tập thơ Cửa mở như một luồng gió mới, làm say mê tuổi trẻ của chúng tôi. Quả thực ở thời điểm đó, đó là những bài thơ mới lạ, nói lên những vấn đề chân thực, đụng chạm đến tình cảm sâu xa của con người”, TS Nguyễn Sĩ Dũng (nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội) chia sẻ tại buổi toạ đàm giới thiệu sách “Suy nghĩ về ngày mai” và Tuyển tập thơ Việt Phương do Tia Sáng phối hợp cùng Hội nhà văn tổ chức vào cuối tháng 11 vừa qua.

Tề tựu trong buổi toạ đàm, những người bạn thơ, người đồng nghiệp lúc sinh thời, và cả những nhà thơ thế hệ sau đã cùng nhìn lại cuộc đời của nhà thơ Việt Phương, người mà theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan mô tả là “sự đan xen giữa con người thơ và con người lý luận”.

Là người đã có dịp làm việc với nhà thơ Việt Phương trong Tổ Tư vấn của Thủ tướng Phan Văn Khải, TS Nguyễn Sĩ Dũng nhớ rằng Tổ tư vấn lúc ấy là những người có cái nhìn rộng mở, đầy tính phản biện về những vấn đề của đất nước. “Đấy là những người đã đóng góp rất lớn cho quá trình chuyển đổi của đất nước ta trong giai đoạn đổi mới, thoát khỏi mô hình bao cấp trì trệ. Trong đó, một người đã đóng góp rất nhiều vào việc cải cách thể chế, đó là bác Việt Phương”. 

Kiến thức sâu rộng về nhà nước, pháp luật, mô hình phát triển xã hội, động lực phát triển thị trường của nhà thơ Việt Phương đã góp phần giúp Thủ tướng Phan Văn Khải đưa ra những quyết định quan trọng dựa trên cơ sở của tri thức. Theo TS. Dũng, những trăn trở của ông sau đó đã được gửi gắm vào cuốn sách “Suy nghĩ về ngày mai” và cả trong những bài thơ.

Những trăn trở trước thời cuộc ấy đã đưa ông đến những câu thơ gây sóng gió, khiến tập thơ Cửa mở khi ấy phải hứng chịu nhiều chỉ trích. Dù vậy, nhiều nhà thơ cùng thời đánh giá cao Việt Phương, nhà thơ Vũ Quần Phương kể lại. Vào lần đầu tiên gặp gỡ vào năm 1968, nhà thơ Xuân Diệu giới thiệu với ông rằng “Phương nên học anh Việt Phương nhiều điều lắm”. Rất nhiều nhà thơ đã có thành tựu từ thời Thơ Mới trước cách mạng vẫn thường đọc thơ Việt Phương từ khi mới trên bản thảo và nồng nhiệt khích lệ ông xuất bản. 

Mở cửa nhìn thẳng vào những vấn đề nổi cộm trong đời sống 

Bên cạnh nhà thơ Hữu Thỉnh và nhà thơ Ngô Thế Oanh, nhà thơ Vũ Quần Phương là người tuyển chọn cho cuốn Tuyển tập thơ Việt Phương. Trong lời đề bạt đầu sách, ông kể rằng khi Cửa mở ra đời, giới làm thơ hy vọng Cửa mở sẽ mở thêm cho thơ những không gian riêng và một cách nhìn thẳng về những vấn đề cộm lên trong đời sống. “Cửa mở bị phê phán. Nhưng tinh thần mở cửa của Việt Phương ở lại với lòng người như một gợi ý tỉnh thức, quả cảm và tự tin”. 

Nhà thơ Vũ Quần Phương là người tham gia tuyển chọn cho cuốn Tuyển tập thơ Việt Phương. Ông kể rằng rất nhiều nhà thơ đã có thành tựu từ thời Thơ Mới trước cách mạng vẫn thường đọc thơ Việt Phương từ khi mới trên bản thảo và nồng nhiệt khích lệ ông xuất bản, trong đó có nhà thơ Xuân Diệu. Trong ảnh là nhà thơ Vũ Quần Phương (trái) và hoạ sĩ Lê Thiết Cương. Ảnh: Thanh Nhàn

Tinh thần mở cửa ấy, theo nhà thơ Nguyễn Thuỵ Kha, “đã làm nên một phần thơ chống Mỹ rất khác” lúc bấy giờ. “Khi tôi đọc tập thơ Cửa mở, tôi nhận ra chúng ta không thể làm thơ vuốt ve, ca ngợi mãi được nếu muốn khắc hoạ một cuộc dấn thân đầy máu xương thế này”, nhà thơ Nguyễn Thuỵ Kha kể. Một người cũng chịu ảnh hưởng bởi thơ Việt Phương là nhà thơ Thanh Thảo. Nhà thơ Thanh Thảo khi ấy ở chiến trường miền Nam đã viết nên Thử nói về hạnh phúc, Một người lính nói về thế hệ mình. “Đó là cách chúng ta nói về dân tộc mình bằng thơ. Cứ thế, từ anh, chúng tôi tiếp tục làm nên câu chuyện của ngày hôm nay.”

Đã 6 năm kể từ ngày nhà thơ Việt Phương qua đời. Nhìn lại cuộc đời của ông, có lẽ đôi lời phác hoạ của nhà văn Nguyễn Bình Phương là những lời ngắn gọn mà xác đáng nhất: “Đó là người có một quan điểm riêng, một hệ thẩm mỹ riêng, một giọng điệu và một phong cách văn chương riêng. Tác phẩm của nhà thơ Việt Phương xuất hiện ở điểm giao cách giữa sự chừng mực của một cán bộ, với sự phóng túng của một thi sĩ – hay nói cách khác là điểm giao cách giữa cái thực tế của một người hoạch định kinh tế và tình cảm của một nhà thơ. Chính điểm giao cách ấy đã khiến cho không chỉ tác phẩm của nhà thơ Việt Phương mà cuộc đời của chính ông cũng tạo được sức cuốn hút với nhiều người, cả những người duy cảm và những người duy lý.”

Tọa đàm giới thiệu và thảo luận xung quanh tuyển tập thơ Việt Phương và cuốn sách “Suy nghĩ về ngày mai”. 

Cuốn “Tuyển tập thơ Việt Phương” do nhà xuất bản Văn học xuất bản, giới thiệu một phần con người thơ trong ông, trong đó có cả những bài thơ đầy suy tư và trăn trở của tập “Cửa mở”. Những bài thơ trong tuyển tập thực sự là “một mảnh ký ức Việt Nam”, phản ánh những suy nghĩ, trăn trở của ông về thời cuộc, những suy nghĩ của ông sau nhiều năm được dự phần vào rất nhiều hoạt động chính sách, chiến lược ở nhiều lĩnh vực của đất nước.

Cuốn sách “Suy nghĩ về ngày mai”, do NXB Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản, tập hợp 18 bài viết và bài phát biểu của ông về những vấn đề xuất hiện trong những giai đoạn phát triển khác nhau của đất nước, từ năm 1992 đến năm 2009 mà ngày nay có thể tham khảo làm tư liệu, “Suy nghĩ về ngày mai”. Dù chưa đầy 300 trang nhưng “Suy nghĩ về ngày mai” có thể giúp thế hệ sau nhìn nhận toàn diện hơn về một nhà thơ Việt Phương mà mình đã biết. Tất cả các bài viết, hoặc bài nói trong cuốn sách này đều được nhà thơ Việt Phương thực hiện theo yêu cầu công tác chính thức (tại Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, Ban Nghiên cứu của thủ tướng) hoặc được các cơ quan chức năng, có trách nhiệm về các lĩnh vực này (Hội đồng lý luận Trung ương, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hội đồng lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trung ương… ) đề nghị nghiên cứu hay yêu cầu phát biểu ý kiến tại các toà đàm, hội nghị, đề án nghiên cứu chính thức.

Một số hình ảnh trong sự kiện:

Nhà văn Nguyễn Bình Phương mở đầu toạ đàm bằng những chia sẻ về thơ ca Việt Phương. Theo ông, nhà thơ Việt Phương là người có một quan điểm riêng, một hệ thẩm mỹ riêng, một giọng điệu và một phong cách văn chương riêng. Ảnh: Thanh Nhàn
Bà Trần Tú Lan, vợ của nhà thơ Việt Phương. Một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của nhà thơ là bài “Cuộc đời yêu như vợ của ta ơi”. Ảnh: Thanh Nhàn
TS. Nguyễn Sĩ Dũng cho biết mình có dịp làm việc với nhà thơ Việt Phương trong tổ tư vấn của Thủ tướng Phan Văn Khải, nhưng ông đã đọc thơ Việt Phương từ trước đó rất lâu. “Hầu như lớp chuyên Văn Nghệ An khoá 1970-73 của tôi ai cũng đọc thơ Việt Phương. đó là những bài thơ mới lạ, nói lên những vấn đề chân thực, đụng chạm đến tình cảm sâu xa của con người”. Ảnh: Thanh Nhàn
Nhà phê bình Đức Lượng cho rằng thế hệ trẻ khi nhắc đến nhà thơ Việt Phương thường chỉ biết một vài câu trong tập thơ Cửa mở như “Ta nhất quyết đồng hồ Liên Xô tốt hơn đồng hồ Thụy Sĩ”, “Mường tượng rằng trăng Trung Quốc tròn hơn trăng nước Mỹ”, nhưng thơ Việt Phương còn nhiều điều để nói hơn thế. Thơ Việt Phương gửi gắm tiếng nói thật nhất của cõi lòng ông, kể cả những vấn đề lý luận, trải nghiệm cuộc đời đều có trong những vần thơ. Ảnh: Thanh Nhàn
Hoạ sĩ Lê Thiết Cương nhận định có lẽ bài viết giới thiệu mở đầu tuyển tập thơ Việt Phương do nhà thơ Vũ Quần Phương chắp bút là bài phê bình chính xác, gần như đầy đủ về thi pháp thơ Việt Phương. Trong ảnh, từ trái sang phải là nhà thơ Vũ Quần Phương, hoạ sĩ Lê Thiết Cương và nhà phê bình văn học Nguyễn Hoài Nam. Ảnh: Thanh Nhàn
Nhà thơ Nguyễn Thuỵ Kha cho biết tinh thần mở cửa của tập thơ Cửa mở “đã làm nên một phần thơ chống Mỹ rất khác” lúc bấy giờ. “Khi tôi đọc tập thơ Cửa mở, tôi nhận ra chúng ta không thể làm thơ vuốt ve, ca ngợi mãi được nếu muốn khắc hoạ một cuộc dấn thân đầy máu xương thế này”. Ảnh: Thanh Nhàn
Tại toạ đàm, nhà thơ Nguyễn Duy đã đọc bài thơ “Thương nhớ nhà thơ Việt Phương” mà ông viết vào ngày nhà thơ Việt Phương từ trần. Ảnh: Thanh Nhàn
GS Pierre Darriulat trò chuyện với ông Trần Trung Thực – con trai nhà thơ Việt Phương. Năm 2017, khi nhà thơ Việt Phương qua đời, GS Pierre Darriulat – trong nỗi buồn chia tay một người bạn Việt Nam – đã viết “Nay Phương không còn ở bên chúng ta, một mảnh ký ức của Việt Nam cũng tan biến đi”. Ảnh: Thanh Nhàn
Những người yêu thích thơ Việt Phương đến dự toạ đàm. Ảnh: Thanh Nhàn
Gia đình, đồng nghiệp và bạn bè thân thiết của nhà thơ Việt Phương. Ảnh: Thanh Nhàn

Tác giả

(Visited 42 times, 1 visits today)