Thiết lập công viên hòa bình tại Trường Sa*

Công viên biển hoà bình (Marine Peace Park-MPP) hay Công viên hoà bình trên biển là học thuyết hay sáng kiến còn khá mới trên thế giới do các nhà khoa học Stephen Jameson, Michael Crosby, Ben Mieremet thuộc phòng Quản lý tài nguyên đại dương và vùng bờ của Cục Đại dương Khí quyển (NOAA) Hoa Kỷ [1] khởi xướng từ tháng Chín năm 1994, với ý tưởng ban đầu là giúp các quốc gia đang đối đầu tại Trung Đông là Israel và Jordan cùng quản lý tài nguyên vùng bờ và hệ sinh thái san hô. Tiếp đến đã có phương án MPP Korea [2] năm 2007 và hàng loạt nghiên cứu đề xuất tám khu MPP tại Địa Trung Hải [9] vào năm 2011, các phương án đề xuất lý thuyết và triển vọng MPP của các nhà khoa học, chính sách của Việt Nam, Hoa Kỳ, Philippines, Đài Loan cho khu vực quần đảo Trường Sa [3,4,5,6,7,8,11] các năm 2010, 2011, 2013.

Công viên Biển Hòa bình Hồng Hải [1] được xây dựng vào năm 2007 là một mô hình MPP điển hình về hợp tác quốc tế. Nó nằm ở mạn bắc Vịnh Aqaba, một vùng biển nửa kín mà hai nước Israel và Jordan từng tranh chấp với nhau. MPP Hồng Hải (Aqaba) có diện tích 375 km2 trong đó Aqaba 263 km2 với dân cư khoảng 55.000 người, và khu MPA Eilat rộng 112 km2 với dân cư khoảng 86.000 người, chiều dài bờ biển 7 km bên Israel và 27 km bên Jordan. Cơ chế MPP tại khu vực giúp cả hai nước về việc thiết lập cách đồng quản lý tài nguyên biển và đồng quản lý rạn san hô, thúc đẩy việc khai thác sử dụng hợp lý tài nguyên và phát triển du lịch, kinh tế biển bền vững. Israel và Jordan chia sẻ đường biên giới chung tại, mũi phía bắc hẹp của Vịnh Aqaba, nơi cả hai nước độc lập thành lập khu bảo tồn biển để bảo vệ các rạn san hô. Jordan và Israel chia sẻ đường biên giới chung kéo dài đến tận, mũi phía bắc hẹp của Vịnh Aqaba, nơi các rạn san hô thu hút khách du lịch từ cả hai nước của Biển Đỏ. Nhưng các rạn đã bị ảnh hưởng từ giao thông tàu, rửa trôi chất dinh dưỡng, và lạm dụng từ các thợ lặn giải trí. Cả hai nước đều nhận ra tầm quan trọng của việc bảo vệ các rạn san hô và trước đây đã có những bước riêng để bảo vệ san hô thuộc thẩm quyền của họ. Tuy nhiên, cả hai quốc gia đều nhận ra rằng, bất chấp những nỗ lực cá nhân, quản lý chung liên quốc gia sẽ là cần thiết để bảo vệ tốt nhất các rạn san hô.

Hình 1. MPP Red Sea, 1994

Hình 2. MPP Korea, 2007

MPP Korea

Về pháp lý. Hiện nay các bên có yêu sách đối với quần đảo Trường Sa vẫn chưa thống nhất được phạm vi của quần đảo này. Ví dụ các bên vẫn chưa thống nhất được liệu khu vực bãi Cỏ Rong có thuộc Trường Sa không. Lập trường của Philippines thì coi bãi Cỏ Rong không phải là một bộ phận của quần đảo Trường Sa mà thuộc vùng đặc quyền kinh tế của mình. Tuy nhiên, lập trường của các bên khác về khu vực này thì lại chưa thực sự rõ ràng; bên cạnh đó, các bên cũng chưa thống nhất được chế độ pháp lý của các thực thể trên Biển Đông: thực thể nào là đảo, thực thể nào là đảo đá và thực thể nào là bãi cạn nửa chìm nửa nổi. Cuối cùng là sự không đồng nhất về số lượng thực thể yêu sách giữa năm nước, sáu bên cũng là một trở ngại quan trọng cho việc tìm ra một khu vực hợp tác thiết lập công viên hòa bình.
 

Hình 3. Tám MPP đề xuất tại Địa Trung Hải

Về chính trị. Do tình hình tranh chấp trên Biển Đông vẫn đang diễn biến phức tạp đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến lòng tin chiến lược, làm suy giảm đi quan hệ giữa các quốc gia ven Biển Đông. Chính vì thế, khả năng thúc đẩy hợp tác trong các khu vực có tranh chấp có khả năng sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Đặc biệt, do hiện nay Trung Quốc vẫn đang chưa kết thúc bồi lấp, xây dựng đảo nhân tạo nên rất khó để quốc gia này chấp nhận tham gia bất kỳ thỏa thuận hợp tác nào có thể dẫn đến việc hạn chế việc Trung Quốc thay đổi môi trường sống ở Trường Sa.

Về kinh tế – xã hội. Việc thiết lập công viên hòa bình ở quần đảo Trường Sa có thể dẫn đến việc hạn chế hoạt động của hai ngành kinh tế biển quan trọng trên Biển Đông là khai thác hải sản và giao thông hàng hải. Cụ thể, các biện pháp bảo tồn được áp dụng trong công viên hòa bình ở quần đảo Trường Sa có thể làm hạn chế hoạt động đi qua khu vực này của tàu thuyền, đặc biệt là các tàu có trọng tải lớn, có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao (như các tàu container, tàu chở dầu,…) và hạn chế hoạt động khai thác thủy, hải sản của ngư dân xung quanh Biển Đông tại đây. Điều này có thể khiến cho các công ty giao thông vận tải biển và ngư dân hoạt động tại Trường Sa không ủng hộ việc thiết lập công viên hòa bình tại đây.

    ***
Để thực hiện MPP trên vùng biển Trường Sa, Việt Nam cùng các quốc gia đang chiếm giữ các đảo Trường Sa cần thúc đẩy hợp tác thực hiện bảo tồn thiên nhiên tại khu vực quần đảo Trường Sa; hoạch định, tổ chức và triển khai nghiên cứu cơ sở khoa học cho các phương án/kịch bản MPP cho tiểu vùng với từng quốc gia, phương án đa quốc gia và tổng thể quần đảo Trường Sa làm cơ sở cho lồng ghép trong đàm phán ngoại giao song phương và đa phương về các giải pháp hoà bình cho Biển Đông; xem xét nghiên cứu đề xuất thí điểm thiết lập MPP với các quốc gia ASEAN khác có yêu sách ở Trường Sa là Philippines, Malaysia, và Brunei. Khi lập xong MPP ASEAN, các nước sẽ có kinh nghiệm vững chắc để đàm phán mở rộng ranh giới MPP ở các vùng biển khác; đưa sáng kiến MPP vào các nội dung thảo luận trên các diễn đàn ngoại giao, quốc phòng, môi trường, đa dạng sinh học; và kêu gọi sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế có kinh nghiệm nghiên cứu thành công về MPP như NOAA, KMI, cùng các bộ ngành Israel, Jordan, Hàn Quốc, Triều Tiên; các tổ chức bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học biển quốc tế.
————–
* Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của các tác giả

TS Dư Văn Toán, Viện Nghiên cứu biển và hải đảo

TS Vũ Hải Đăng, Học viện Ngoại giao

Tài liệu tham khảo: 

1. Ben Mieremet, 2007. Middle East Peace Park. The Experience of a Lifetime: NOAA Marine Scientists Help Protect Red Sea Coral as Part of the Middle East Peace Process.
http://celebrating200years.noaa.gov/magazine/mideast_peace_park/welcome.html

2. Jungho Nam, Keunhyung Yook, Gusung Lee, Jong-Deog Kim, 2007. Toward Establishing the Marine Peace Park in the Western Transboundary Coastal Area of the Korean Peninsula. KMI, 67 pp. 

3. John W.McManus, Kwang-Tsao Shao andSzu-Yin Lin, 2010. “Toward Establishing a Spratly Islands International Marine Peace Park: Ecological Importance and Supportive Collaborative Activities with an Emphasis on the Role of Taiwan” (2010) 41: 3 Ocean Development & International Law, 270.

4. Dư Văn Toán, 2011. Hiện trạng mô hình hợp tác quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại các vùng biển cận biên và một số gợi ý ban đầu cho Việt Nam. Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế, Học viện Ngoại giao, số 3 (86), tháng 9/2011.

5. Dư Văn Toán, Vũ Thị Hiền, Vũ Thành Chơn, Vũ Hồng Hà, Nguyễn Thị Thúy Hằng và Lê Thùy Dung, 2011. Tiềm năng bảo tồn thiên nhiên tại các vùng cận biên giới và gợi ý cho vùng biển Việt Nam. Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc gia “Đất ngập nước và Biến đổi khí hậu”, CRES, VNU.

6. Dư Văn Toán, 2011. Luận cứ khoa học và thực tiễn xác định các vùng biển đặc biệt nhậy cảm trên vùng biển Việt Nam. Báo cáo Tổng kết đề tài TNMT 06.06.

7. Department of Foreign Affairs of the Republic of Philippines, A Rules-Based Regime in the South China Sea, statement by Albert F. Del Rosario, Filipino Secretary of Foreign Affairs (7June 2011), online: Department of Foreign Affairs of the Republic of Philippines , accessed October 26, 2011.

8. Vũ Hải Đăng, “Establishing a Marine Peace Park in the Spratlys: An Option for Implementing the Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea” trong Tran Truong Thuy và Le Thuy Trang (eds), Power, Law and Maritime Order in the South China Sea (Laham: Lexington, 2015).

9. CIESM, 2011. Marine Peace Parks in the Mediterranean – A CIESM proposal. N° 41 in CIESM Workshop Monographs [F. Briand, ed.], 128 p., Monaco.

10. Dư Văn Toán, 2014. Bảo tồn và phát triển hệ sinh thái vùng biển đảo Trường Sa. Tạp chí Môi trường, số 5/2014.

11. James Borton, “Marine Peace Park Plan Offers Promise for South China Sea” (25/10/2015) Geopolitical Monitor;