5.000 năm (bất) bình đẳng ở Karpat: Thách thức lý thuyết phân tầng xã hội thời Tiền sử
Sự phân phối của cải toàn cầu hiện thời là một chủ đề gây nhiều tranh cãi. Trong bối cảnh đó, khoa học xã hội nhân văn và kinh tế học đang tích cực tìm hiểu về sự phân tầng xã hội khởi sinh trong các cộng đồng người như thế nào và các quá trình đó diễn ra ở đâu.
Một lý thuyết phổ biến là sự xuất hiện nông nghiệp ở châu Âu vào giai đoạn đầu của thời kỳ Đồ đá, khoảng 8.000 năm trước, chắc chắn dẫn đến các cộng đồng bất bình đẳng về mặt xã hội. Việc xuất hiện của cái cày và sự chuyển giao vốn nông nghiệp mang tính cha truyền con nối có liên quan làm tăng cường hơn nữa tiến trình này.
Hiện tại, một nghiên cứu xuất bản trên Science Advances đã nêu câu hỏi về lý thuyết này bằng việc lấy ví dụ về bồn địa Karpat.
“Chúng tôi đã chứng tỏ là các bất bình đẳng xã hội không gia tăng trong năm ngàn năm sau khi nông nghiệp du nhập vào Đông Nam Âu, và sự du nhập của cái cày không làm thúc đẩy nhanh chóng sự mở rộng lâu dài của bất bình đẳng”, tác giả chính, nhà khảo cổ học Paul R. Duffy của Trung tâm Xuất sắc ROOTS tại ĐH Kiel nói.
Nghiên cứu này được dựa trên nghiên cứu nghiều năm về thời tiền sử ở bồn địa Karpat, do các nhà nghiên cứu ở ROOTS thực hiện với chủ đề “Các gốc rễ của bất bình đẳng”, cùng với các đồng nghiệp Mỹ. Bồn địa Karpat đặc biệt phù hợp với câu hỏi này bởi vì nó cho thấy một bước đệm cho việc phát triển nông nghiệp thời kỳ sớm từ Trung Đông qua Anatolia và Balkan đến Trung Âu.
“Hàng thập kỷ qua, chúng tôi đã thực hiện vô số cuộc khai quật trong vùng này. Sự giàu có của dữ liệu khảo cổ học khiến cho bồn địa Karpat là nơi lý tưởng cho việc tìm kiếm sự phát triển của các bất bình đẳng xã hội trong thời Tiền sử”, TS. Duffy nói.
Như một chỉ dấu của bất bình đẳng, các nhà nghiên cứu đã sử dụng kích thước của các ngôi nhà có thể xác định được, cùng với những điều khác. Việc xây dựng các ngôi nhà này rất tốn kém và chúng tượng trưng cho sự giàu có hữu hình được thừa hưởng.
Các kết quả của nghiên cứu cho thấy, sự bất bình đẳng xã hội dựa trên kích thước nhà không thay đổi một cách đáng kể giữa thời kỳ Đồ đá sớm và thời kỳ Đồ đồng.
Các nhà nghiên cứu đã thu thập dữ liệu về những khía cạnh khác của các xã hội tiền sử, bao gồm kích thước nơi định cư, thời gian tồn tại và sự mở rộng để con người hợp tác trong các công trình đất đai và xây dựng.
Họ tìm thấy là con người đã đào bới các kênh cho mục đích phòng thủ hoặc nghi lễ từ sau khi các nông dân ở Đông Nam Âu đến, vào thời điểm ít nhất là thiên niên kỷ thứ nhất trước công nguyên nhưng mãi đến cuối thời kỳ Đồ đồng, khoảng 1400 năm trước công nguyên thì các con kênh này mới được gia tăng kích thước.
Thời gian định cư cũng chứng tỏ các xu hướng rõ ràng: quãng thời gian tồn tại của các khu định cư sớm ở thời kỳ Đồ đá dài hơn so với các siêu pháo đài và các khu định cư thời kỳ Đồ đồng.
“Các phát hiện này cũng cho thấy năng lực của các xã hội trong tổ chức chính họ để tăng các hành động tập thể trong khắp thời kỳ tiền sử. Tuy nhiên, các thay đổi đó không dẫn đến một cách tự động thứ bất bình đẳng có thể đo lường được về sự giàu có của cải. Chỉ những nhóm sau này mới chứng tỏ phạm vi lớn hơn của các bất bình đẳng”, đồng tác giả Fynn Wilkes, hiện là postdoct tại Trung tâm nghiên cứu xuất sắc ROOTS, nói.
Cũng trong cùng thời điểm, dữ liệu khảo cổ học như thời kỳ ngắn hơn của sự sở hữu các khu định cư thời kỳ Đồ đồng cho thấy con người đã trời các khu định cư mà những phân tầng xã hội đầu tiên đang hình thành.
“Dường như, họ đã có thể chứng tỏ quan điểm của mình trong cuộc rời đi này, có thể làm suy yếu năng lực của những người đầu lĩnh đầy tham vọng để chứng tỏ ý chí của họ trong những cộng đồng thời kỳ đầu”, TS. Duffy giải thích.
Do đó dữ liệu không cho thấy mối quan hệ giữa việc du nhập nông nghiệp và sự gia tăng bất bình đẳng. Bằng ví dụ ở quy mô vùng một cách chi tiết, nghiên cứu đồng thuận với các nghiên cứu toàn cầu trước đó khi cũng đặt câu hỏi về sự phát triển tự động của bất bình đẳng xã hội từ thời kỳ Đồ đá mới trở đi.
“Các nghiên cứu chi tiết hơn về những vùng đã được nghiên cứu nhiều dĩ nhiên rất cần thiết để hiểu tốt hơn về các cơ chế dẫn đến hoặc ngăn trở sự bất bình đẳng”, TS. Duffy kết luận.
Anh Vũ dịch từ ĐH Kiel
Nguồn: https://www.uni-kiel.de/en/details/news/138-roots-inequality-carpathianbasin
