Các giải pháp giải quyết ô nhiễm nhựa dựa trên bằng chứng đang bị chỉ trích 

Các cuộc đàm phán hướng tới một hiệp ước toàn cầu có tính ràng buộc pháp lý về nhựa dự kiến sẽ được nối lại trong mùa hè này, khi Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc thông báo rằng Ủy ban Đàm phán Liên chính phủ về ô nhiễm nhựa sẽ họp trở lại vào tháng tám.

Ủy ban được thành lập nhằm xây dựng một văn bản ràng buộc pháp lý quốc tế – được gọi là hiệp ước về nhựa – nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa – một trong những mối đe dọa môi trường phát triển nhanh nhất.

Trên toàn cầu, 40% sản lượng nhựa được dùng để sản xuất bao bì nhựa dùng một lần, vốn là nguồn rác thải nhựa lớn nhất và là mối đe dọa đối với động vật hoang dã và sức khỏe con người. Nếu không có hành động thiết thực, rác thải nhựa toàn cầu dự kiến sẽ tăng gấp gần ba lần vào năm 2060, đạt khoảng 1,2 tỷ tấn.

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy, nhựa có thể gây ra những tác động có hại cho sức khỏe con người và động vật. Các hạt vi nhựa và nano nhựa (chiều dài dưới một micron) đã được tìm thấy trong cơ thể người, bao gồm cả trẻ sơ sinh và sữa mẹ. Chúng có thể gây ra các rối loạn chuyển hóa, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và sinh sản, cũng như gây ra các vấn đề về hành vi .

Những vấn đề sức khỏe này có thể do các hóa chất được thêm vào nhựa, bao gồm cả nhựa dùng một lần, trong đó có 4.200 hóa chất được xác định là gây nguy hiểm cho sức khỏe con người và hệ sinh thái .

Vì những lý do này mà Chính phủ Canada đã ban hành lệnh cấm sử dụng nhựa dùng một lần vào năm 2022 như một phần trong kế hoạch hướng tới mục tiêu không còn rác thải nhựa tại Canada vào năm 2030. Quyết định dựa trên sự tham vấn rộng rãi của công chúng và ngành công nghiệp, cũng như dữ liệu hàng thập kỷ về ô nhiễm nhựa được thu thập từ chương trình Great Canadian Shoreline Cleanup. 

Chính trị của nhựa

Bất chấp sự đồng thuận chung của giới khoa học, các cuộc tranh luận về ô nhiễm nhựa đang ngày càng mang tính chính trị.

Vào tháng hai, tại Mỹ, Tổng thống Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp chỉ đạo chính phủ Mỹ “ngừng mua ống hút giấy và đảm bảo chúng không còn được cung cấp trong các tòa nhà liên bang”.

Trump nói với các phóng viên tại Nhà Trắng: “Tôi không nghĩ nhựa sẽ ảnh hưởng nhiều đến cá mập, vì chúng vẫn đang nhai ngấu nghiến mọi thứ trong đại dương”. Tuy nhiên, gần 2.000 nghiên cứu được bình duyệt đã báo cáo rằng hơn 4.000 loài đã ăn phải hoặc bị vướng vào rác thải nhựa.

Ở Canada, nhựa cũng đã trở thành một điểm nóng chính trị. Trong cuộc bầu cử liên bang gần đây, Lãnh đạo Đảng Bảo thủ Pierre Poilievre đã tuyên bố sẽ bãi bỏ lệnh cấm nhựa dùng một lần của chính phủ liên bang và đưa ống hút nhựa và túi nhựa trở lại. Ông lập luận rằng lệnh cấm của chính phủ mang tính “biểu tượng” hơn là “khoa học”, và “lệnh cấm nhựa của Đảng Tự do không phải vì môi trường, mà là vì chi phí và kiểm soát”.

Lời hứa của ông sẽ gây hại cho người dân nếu bác bỏ bằng chứng khoa học rõ ràng cho thấy nhựa trong cơ thể con người có liên quan đến các vấn đề sức khỏe. Luật cấm nhựa dùng một lần có thể mang lại hiệu quả cao, từ 33 đến 96%, tùy thuộc vào chính sách và thẩm quyền.

Lệnh cấm nhựa dùng một lần của Canada là một ví dụ điển hình về việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng. Dữ liệu mới nhất từ nhóm bảo tồn Ocean Wise cho thấy lượng ống hút nhựa được tìm thấy trên bờ biển Canada đã giảm 32% vào năm 2024 so với năm trước.

Cần có chính sách dựa trên khoa học

Không thể phủ nhận rằng sự gia tăng sản xuất nhựa có liên quan trực tiếp đến ô nhiễm nhựa trong môi trường và trong cơ thể con người. Ô nhiễm nhựa ngày càng gia tăng là mối đe dọa toàn cầu đối với sức khỏe con người và hệ sinh thái, bất kể biên giới và đảng phái chính trị.

Khi các nhà đàm phán chuẩn bị cho một vòng đàm phán khác để hoàn thiện Hiệp ước Nhựa Toàn cầu nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa, nhu cầu phải có các chính sách dựa trên bằng chứng khoa học càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.□

Kim Dung lược dịch

Nguồn: https://www.dal.ca/news/2025/07/09/plastics-threaten-ecosystems-and-human-health–but-evidence-base.html

Bài đăng Tia Sáng số 14/2025