Các “quỷ máy” tạo công ty khởi nghiệp làm biến đổi thế giới. Phần 3: Khúc ca khải hoàn
Canh bạc lớn của các công ty máy tính, rút cục, đã được đặt vào sự dẫn dắt của một “quỷ máy” khác, Steve Jobs. Trong phần cuối này, chúng ta sẽ theo dõi câu chuyện về tên quỷ máy Steve Jobs và cuộc đọ sức của anh ta với quỷ máy Bill Gates.
Trong hai phần trước, chúng ta đã chứng kiến sự bùng nổ của lĩnh vực sản xuất và kinh doanh máy tính cá nhân (PC). Cho đến năm 1980, chỉ sau bốn năm thành lập từ một gara gia đình, Apple đã trở thành nhà sản xuất PC lớn nhất thế giới. Không chấp nhận bị gạt ra ngoài lề, gã khổng lồ máy tính IBM áp dụng thiết kế mở, sử dụng các phần cứng có sẵn, mua phần mềm hệ điều hành và ngôn ngữ máy tính của Microsoft cho ra đời các PC của mình. Chiến lược này giúp IBM nhanh chóng chiếm 50% thị trường PC vào cuối năm 1983, nhưng cũng giúp Microsoft phát triển bùng nổ và Bill Gates trở thành tỷ phú trẻ nhất thời bấy giờ. Cũng chính thiết kế mở của IBM đã giúp hàng chục công ty sản xuất PC chất lượng không thua kém và rẻ hơn, khiến gã khổng lồ IBM nặng nề chậm chạp bị thất bại, buộc phải rút ra khỏi cuộc chơi PC vào năm 1989.
Từ những ý tưởng đi trước thời đại bị bỏ rơi
Ngày 24/8/1995 được coi là một sự kiện lớn nhất trong lịch sử của PC với buổi lễ ra mắt Window 95. Bill Gates đã gọi chương trình phát triển Windows 95 của Microsoft là “… một cuộc thập tự chinh đơn độc… đưa toàn bộ ngành công nghiệp PC lên một tầm cao mới…” Trên thực tế, hệ điều hành Windows dùng hình ảnh và con chuột khiến việc điều khiển máy tính trở nên trực quan và dễ dàng thay vì phải nhớ và gõ các câu lệnh như DOS trước đó. Nhưng, ít người biết rằng hầu hết các ý tưởng của Windows 95 sử dụng giao diện đồ họa cho người dùng hay còn gọi là GUI (Graphical User Interface) đã được phát minh cách đó hai mươi năm.
Hành trình 20 năm để ra mắt phần mềm này không hề dễ dàng. Đó là chiến thắng tầm nhìn thương mại của Bill Gates. Nó liên quan đến những canh bạc lớn, kể cả không ít thất bại. Hơn thế nữa, Bill Gates phải sẵn sàng đánh bại không chỉ các đối thủ mà cả đồng minh của mình. Thành công trên thị trường không nhất thiết phải đến từ sáng chế tốt nhất, hay phải là người giỏi nhất. Quan trọng là bạn phải có khả năng khai thác cơ hội tối đa, thậm chí bị coi là tàn nhẫn. Cách Microsoft biến GUI thành của riêng họ là một ví dụ điển hình về khả năng đó.
Tất cả bắt đầu vào năm 1971 khi Xerox, công ty hàng đầu về máy photocopy có trụ sở chính ở New York, cho thành lập Palo Alto Research Center (PARC) ở California. Ban lãnh đạo của Xerox lo rằng nếu một ngày nào đó mọi người bắt đầu đọc màn hình máy tính mà không cần đến giấy tờ nữa thì máy photocopy và cả Xerox sẽ gặp rắc rối trừ phi Xerox làm chủ được công nghệ của các văn phòng tương lai đó.
Vào năm 1973, chiếc máy tính Alto đầu tiên có tất cả các yếu tố của một chiếc PC hiện đại đã được chế tạo tại PARC, và nếu không có nó chúng ta sẽ không có Macintosh, chúng ta sẽ không có Windows, chúng ta sẽ không có hầu hết những thứ quan trọng trong máy tính ngày nay. Chẳng hạn, chiếc máy Alto này lần đầu tiên sử dụng GUI và con chuột trỏ đến thông tin trên màn hình. Các PC của PARC được liên kết với nhau thông qua một hệ thống gọi là ethernet, cũng là mạng máy tính đầu tiên. Tất cả những cái đó đều đi trước rất xa thời đại của họ.
Nhưng các nhà nghiên cứu tài ba tại PARC ở California lại không thể thuyết phục được ban lãnh đạo Xerox ở New York chấp nhận tầm nhìn của họ về máy tính cá nhân tương lai. Ban lãnh đạo Xerox ở New York không hiểu được các nhà nghiên cứu của họ tại California. Và vì vậy, không có cách nào để biến những ý tưởng tuyệt vời đó thành sản phẩm thực tế.
Nhưng, cách Palo Alto vài dặm có một người đàn ông sẵn sàng chia sẻ tầm nhìn đó. Trong mười năm, bằng sức mạnh ý chí, tay quỷ máy này đã khiến cả ngành công nghiệp PC đi theo hướng của anh ta. Chúng ta đang nói về một con người coi PC là công cụ của mình để thay đổi thế giới. Chúng ta đang nói về Steve Jobs, người từng nói “Tôi không thực sự quan tâm đến việc mình có đúng hay không, tôi chỉ quan tâm đến thành công.”
Để tìm kiếm đối tác phát triển phần mềm cho Mac, Jobs đã dàn dựng một sự kiện giống như một trò chơi nhại lại một chương trình truyền hình và đã mời ba ông chủ các công ty phần mềm hàng đầu thời bấy giờ đến tham gia trò chơi đó. Một trong số họ là Bill Gates. Steve Jobs không ngờ rằng mình đang mở cánh cửa cho người sau này sẽ là đối thủ chính của Apple.
Như đã kể ở phần đầu, năm 1977 chiếc PC thương mại đầu tiên, Apple 2 ra đời đã gây một cơn sốt PC, đưa Steve Jobs trở thành một trong những cái tên lớn nhất của một ngành công nghiệp PC mới hình thành. Vào thời kỳ đỉnh cao của Apple 2, tháng 12/1979, Jobs, khi đó mới 24 tuổi, đã nhận được lời mời đặc biệt đến thăm PARC.
Steve Jobs kể lại “Họ đã cho tôi thấy ba điều. Nhưng tôi đã quá choáng ngợp bởi điều đầu tiên đến nỗi thậm chí không thực sự nhìn thấy hai điều còn lại. Một trong những điều họ chỉ cho tôi là lập trình hướng đối tượng, họ đã chỉ cho tôi điều đó nhưng tôi thậm chí không hiểu được. Điều còn lại họ giới thiệu cho tôi là một hệ thống máy tính được kết nối mạng… họ có hơn một trăm máy tính Alto, tất cả đều được kết nối với nhau bằng mạng, … tôi thậm chí còn không nhìn thấy điều đó. Tôi đã quá choáng ngợp bởi điều đầu tiên họ chỉ cho tôi, đó là giao diện người dùng đồ họa (GUI). Tôi nghĩ đó là điều tuyệt vời nhất mà tôi từng thấy trong đời. Bây giờ nhớ lại nó có rất nhiều lỗi … với tôi, rõ ràng là một ngày nào đó tất cả máy tính sẽ hoạt động như thế.”
Đó là một bước ngoặt đối với Jobs. Anh quyết định rằng GUI là con đường tiến lên của Apple.
Adele Goldberg, người phụ trách hệ thống máy tính PARC kể lại “Anh ấy quay lại và đề nghị cho nhóm lập trình của anh ấy được xem trình diễn (demo) của hệ thống và khi đó, người đứng đầu trung tâm PARC đã yêu cầu tôi thực hiện demo và tôi đã nói là không đời nào. Tôi đã có một cuộc tranh cãi lớn với các giám đốc điều hành của Xerox … và tôi đã nói rằng tôi sẽ chỉ làm nếu được lệnh bắt buộc phải làm và khi đó tất nhiên trách nhiệm sẽ thuộc về họ, và họ đã ra lệnh.”
Larry Tesler, kỹ sư máy tính của PARC nói “Sau một giờ xem demo, các kỹ sư của Apple đã hiểu công nghệ của chúng tôi và ý nghĩa của nó hơn bất kỳ một giám đốc điều hành nào của Xerox sau nhiều năm trình bày cho họ.” Steve Jobs đã nhận định về điều đó như sau “Xerox lẽ ra có thể sở hữu toàn bộ ngành công nghiệp máy tính ngày nay.”
Steve Jobs đã thuyết phục Hội đồng quản trị Apple đầu tư vào công nghệ học được từ những gì anh đã thấy ở Xerox PARC. Họ đã thuê một trăm kỹ sư và bắt đầu phát triển một chiếc PC mới có tên là Lisa. Nhưng chiếc máy hoạt động không ổn định và có giá lên tới 10 nghìn USD – quá đối với người mua trung bình. Phong cách độc đoán của Jobs khiến mọi người phát điên nên Hội đồng quản trị đã loại anh ra khỏi dự án yêu thích của anh.
Khởi nghiệp với Mac
Trong khi đó, kỹ sư Raskin của Apple đang theo đuổi một sự án cho một chiếc máy tính rẻ với giá 600 USD – có tên gọi là Macintosh, loại táo được ưa chuộng nhất thời đó ở Mỹ. Jobs không thích thiết kế của Raskin và đã tiếp quản dự án Macintosh (gọi tắt là Mac). Anh lập ra một nhóm nhỏ có độ tuổi trung bình là 21 thực hiện dự án khó khăn nhất nhưng cũng thú vị nhất trong cuộc đời họ.
Andy Hertzfeld, nhà thiết kế của nhóm kể lại “Steve Jobs đến phòng làm việc của tôi và nói rằng OK, anh bắt đầu làm việc cho Mac. Tôi nói tôi phải hoàn thành công việc của Apple 2. Jobs nói: không, anh phải bắt đầu ngay bây giờ. Tôi nói hãy cho tôi vài ngày để hoàn thành nốt công việc, anh ấy nói không và rút phích cắm của chiếc Apple 2 mà tôi đang lập trình, mang máy đi và tôi có thể làm được gì ngoài việc đi theo anh ấy. Anh ấy ném nó xuống xe và chở tôi đến tòa nhà xa xôi này, lấy máy tính ra, đi lên lầu, đặt nó xuống bàn và bảo giờ thì anh làm việc cho Mac.”
Từ những ý tưởng của Xerox PARC, Apple đã biến thành một sản phẩm tuyệt vời nhưng lại làm giàu cho Bill Gates. Không chỉ bởi Bill Gates thông minh, kiên trì mà ông đã biết tận dụng những cơ hội mà người khác bỏ lỡ trong khi các đối thủ của ông đưa ra những quyết định ngu ngốc.
Trong khi Jobs theo đuổi dự án Mac của mình, anh cần một CEO được đào tạo chính thống hơn để điều hành công ty. Jobs đã chọn Giám đốc điều hành của Pepsi-Cola là John Sculley. Thoạt tiên, Sculley đã từ chối – rời Pepsi để đến làm cho công ty mới bốn năm tuổi được thành lập trong một gara! Bạn có điên không?! Nhưng thật khó có thể nói không với Steve Jobs.
Jobs muốn Mac cách mạng hóa thị trường PC và anh đã tạo ra áp lực ghê gớm khiến nhiều khi các kỹ sư cảm thấy bị tổn thương. Và có thể trong quá trình đó Steve Jobs đã thúc đẩy các kỹ sư làm cho sản phẩm tốt hơn mà thậm chí anh không biết chính xác là họ đã làm điều đó như thế nào.
Tuy vậy, vào đầu năm 1983 thị phần PC của Apple đã bị thu hẹp đáng kể do bị IBM cạnh tranh. Chỉ trong vòng vài năm, hơn hai triệu chiếc PC của IBM đã được xuất xưởng, vượt qua Apple và đưa Big Blue (IBM) trở thành công ty lớn nhất trên thị trường PC.
Để tìm kiếm đối tác phát triển phần mềm cho Mac, Jobs đã dàn dựng một sự kiện giống như một trò chơi nhại lại một chương trình truyền hình và đã mời ba ông chủ các công ty phần mềm hàng đầu thời bấy giờ đến tham gia trò chơi đó. Một trong số họ là Bill Gates. Steve Jobs không ngờ rằng mình đang mở cánh cửa cho người sau này sẽ là đối thủ chính của Apple. Bill Gates, ông trùm phần mềm 25 tuổi, đã xuất hiện. Vào thời điểm đó, Công ty Microsoft của anh có một trăm nhân viên và đang phát triển như vũ bão nhờ hệ điều hành DOS.
Sau đó, Steve Jobs đã ký một thỏa thuận với Bill Gates để Microsoft cung cấp các phần mềm ứng dụng cho chiếc Mac. Cho đến lúc đó, Microsoft chưa tham gia vào lĩnh vực phần mềm ứng dụng, và trong nỗ lực phát triển phần mềm ứng dụng cho Macintosh, Bill Gates đã hiểu ra rằng GUI sẽ là con đường của máy tính tương lai. Trong khi đó, Jobs vẫn tin rằng đối thù thực sự của Apple là IBM, công ty đã gây tổn hại nghiêm trọng cho Apple. Theo John Sculley, CEO của Apple thì “Hầu hết các chuyên gia đều cho rằng Apple sẽ phá sản chỉ trong vài tháng nữa. Business Week đã có một bài với tít trên trang bìa: Đã đến hồi kết thúc – IBM đã chiến thắng”.
Sau nhiều lần trì hoãn, ngày ra mắt Mac đã được công bố. Số phận của toàn bộ công ty dường như phụ thuộc vào việc ra mắt Mac. John Sculley thậm chí đã phê duyệt một chiến dịch quảng cáo trị giá 15 triệu USD trùng với lễ ra mắt công chúng của Mac – ngày 24/1/1984. Macintosh thực sự là máy tính cá nhân có giá phải chăng đầu tiên sử dụng GUI.
John Scully kể lại buổi ra mắt “Tôi đang đứng ngoài sân khấu và khi Steve Jobs bước xuống, anh ấy nói rằng đây là khoảnh khắc hạnh phúc và tự hào nhất trong cuộc đời mình và điều đó hiện rõ trên khuôn mặt anh ấy vì chính anh ấy đã phát động một cuộc cách mạng.”
Trong suốt chặng đường ngắn ngủi cho đến khi ông mất năm 2011, ông đã giúp biến đổi một cách căn bản bảy ngành công nghiệp: máy tính cá nhân, phim hoạt hình, âm nhạc, điện thoại, máy tính bảng, cửa hàng bán lẻ và xuất bản kỹ thuật số. Đặc biệt hơn cả, những chiếc máy tính cá nhân đầu tiên của Apple đã đóng góp của hết sức quan trọng vào sự bùng nổ của cuộc cách mạng tin học suốt mấy chục năm qua3.
Chiến dịch quảng cáo của Apple rầm rộ theo kiểu Hollywood diễn tả chiếc Mac thân thiện sẽ giải phóng chúng ta khỏi sự chuyên chế của những chiếc PC cồng kềnh của IBM. Tuy nhiên, bất chấp mọi cố gắng, đến cuối năm 1984, doanh số bán Mac đã sụt giảm thảm hại chủ yếu là do giá 2500 USD quá đắt, cao hơn 1000 USD so với PC của IBM. Và mặc dù Jobs đã nỗ lực lôi kéo những nhà phát triển phần mềm như Bill Gates, các phần mềm ứng dụng cho Mac vẫn rất khan hiếm.
John Sculley kể lại “…chúng tôi bắt đầu thấy doanh số bán Mac giảm dần vào cuối năm 1984 và điều đó trở thành vấn đề lớn cho năm sau.” Năm 1985, doanh số bán máy Mac vẫn tiếp tục xuống nhưng Jobs vẫn không tin điều đó. Anh vẫn hành động như thể Mac là một sản phẩm bán chạy.
John Sculley, người mà Jobs coi là một sáng kiến của riêng mình, đã trình bày với hội đồng quản trị về chiến lược của mình để cứu công ty. Kế hoạch của Scully lại không có vai trò của Steve Jobs. John Sculley kể lại “Hội đồng quản trị phải đưa ra sự lựa chọn của họ. Tôi nói rằng, đây là công ty của Steve, tôi được tuyển vào đây để giúp anh ấy. Nếu các anh muốn Steve điều hành thì tôi chấp nhận nhưng các anh biết đấy, ít nhất chúng ta phải quyết định xem mình sẽ làm gì.”
Nhưng Jobs coi đó là một cuộc tấn công cá nhân, và anh đã tấn công Scully, tự dồn mình vào chân tường vì tin chắc chắn rằng Hội đồng quản trị sẽ ủng hộ mình. John Sculley kể lại “Cuối cùng, sau khi nói chuyện với Steve và với tôi, khi Hội đồng quản trị quyết định sẽ tiếp tục với kế hoạch của tôi và Steve đã rời đi.” Trên thực tế, Steve Jobs đã bị sa thải khỏi vị trí CEO của Apple.
Cuộc chạy đua không ngừng nghỉ
Việc bị loại ra khỏi chính công ty do mình sáng lập là một cú sốc không thể nào diễn tả nổi mà Steve Jobs đã kể lại trong bài diễn văn tốt nghiệp ở ĐH Stanford2. Ông nói thêm “Tôi có thể nói gì đây? Tôi đã thuê nhầm người. Ông ấy đã phá hủy mọi thứ mà tôi đã mất mười năm xây dựng.”
Theo Larry Tesler, kỹ sư trưởng của Apple “Mọi người trong công ty có cảm xúc lẫn lộn. Mọi người đều đã từng bị Jobs khủng bố vào một lúc nào đó và vì vậy có một chút nhẹ nhõm nhất định khi tên khủng bố đó đã ra đi nhưng mặt khác tôi nghĩ rằng có một sự tôn trọng đáng kinh ngạc đối với Steve Jobs từ chính những người đó và tất cả chúng tôi đều rất lo lắng – điều gì sẽ xảy ra với công ty này nếu không có người có tầm nhìn xa, không có người sáng lập và không có sức hút.” Steve là trái tim, là linh hồn và là động lực thúc đẩy. Apple đã mất đi linh hồn của mình.
Trớ trêu thay, những năm sau khi Jobs rời đi lại là thời kỳ Apple có lợi nhuận cao nhất. Với những cải tiến về phần cứng và sự bùng nổ trong lĩnh vực xuất bản bằng máy tính, sản xuất Mac đã tăng tốc. Đến năm 1987, Apple đã bán được một triệu máy mỗi năm. Mac đã hái ra tiền – lợi nhuận ròng 1000 USD mỗi chiếc! Lúc này, Apple đã ngạo mạn cho rằng sản phẩm của họ quá tốt và người tiêu dùng sẵn sàng trả thêm tiền cho nó. Đó là một suy nghĩ sai lầm kinh khủng. Apple đã coi thường và không tính đến một tên quỷ máy khác có tên là Bill Gates.
Bill Gates thấy rằng GUI của Mac là mối đe dọa lâu dài đối với cỗ máy kiếm tiền của Microsoft là hệ điều hành DOS cho PC của IBM và tất cả sao chép PC của IBM. Để đối phó với mối nguy đó, Bill đã yêu cầu các kỹ sư của mình tạo ra một GUI trên nền của DOS, giống như xây dựng một mặt tiền đẹp mắt trên một tòa nhà cũ. Họ gọi đó là Windows và mặc dù ban đầu nó không có gì đặc biệt nhưng cũng đủ tốt để bảo vệ thương hiệu DOS.
Tháng 2/1984, ngay sau khi Macintosh ra đời, Bill Gates càng quyết tâm đặt cược vào GUI của mình. Trong nhiều năm, các kỹ sư của Microsoft đã làm việc quần quật trong những văn phòng không có cửa sổ (windows) để phát triển Windows (theo cách nói đùa của Microsoft). Ban đầu, Windows chỉ là trò đùa so với Mac. Nhưng Gates rất kiên trì. Dần dần, mọi thứ trở nên tốt hơn – và người của Apple bắt đầu lo lắng. Mỗi khi tính năng mới xuất hiện trên GUI của Windows, họ càng cho rằng Microsoft đang sao chép các tính năng trên Mac. Cuối cùng, họ đã kiện Microsoft, cáo buộc công ty này đã đánh cắp GUI của Apple trong một cuộc chiến pháp lý kéo dài.
John Sculley kể lại “Và Apple đã thua. Nhưng trong khoảng thời gian sáu năm diễn ra vụ kiện, có thể chúng tôi hơi tự mãn khi nghĩ rằng chúng tôi sẽ được bảo vệ khỏi cuộc tấn công của Windows.”
Việc ra mắt Windows 3 vào năm 1990 đã dập tắt hy vọng của Apple rằng Macintosh sẽ chiến thắng trong cuộc chiến giành bản quyền về GUI. Sáu năm lao động để tạo ra Windows cuối cùng đã thành công giúp các PC khác dễ sử dụng không thua kém Mac. Trong một năm, Windows 3 đã bán được gần 30 triệu bản chiếm lĩnh thị trường và biến phần mềm của Microsoft thành tiêu chuẩn của cả ngành công nghiệp. Chiến thắng của Windows cũng đã đẩy Mac vào một thị trường nhỏ bé.
Từ những ý tưởng của Xerox PARC, Apple đã biến thành một sản phẩm tuyệt vời nhưng lại làm giàu cho Bill Gates. Không chỉ bởi Bill Gates thông minh, kiên trì mà ông đã biết tận dụng những cơ hội mà người khác bỏ lỡ trong khi các đối thủ của ông đưa ra những quyết định ngu ngốc. Nhưng không phải ai cũng tâm phục, khẩu phục. Steve Jobs không giấu được sự chua chát “Vấn đề duy nhất với Microsoft là họ không nghĩ ra những ý tưởng độc đáo… tôi buồn không phải vì thành công của Microsoft… . Tôi chỉ có vấn đề là thực ra họ chỉ tạo ra những sản phẩm hạng ba.” Nhân sự xích mích này đã có những câu chuyện vui về hai tên quỷ máy khét tiếng này, như câu chuyện khi bị Steve Jobs tố cáo mình ăn cắp GUI của Apple, Bill Gates đã đáp rằng “Thôi đi, Steve. Tớ nghĩ rằng đúng ra thì cả hai thằng mình đều làm giàu từ ông hàng xóm Xerox. Tớ đột nhập vào nhà ông ấy để lấy trộm TV thì phát hiện ra rằng chính cậu đã cuỗm nó mất rồi.”
Vào ngày 24/8/1995, Gates đã ra đòn kết liễu đối thủ phần mềm của mình. Windows 95 kết hợp hệ điều hành PC và giao diện đồ họa thành một gói, khiến Windows trở thành hệ điều hành tiêu chuẩn thay thế cho DOS.
Nhưng thành công của Microsoft được xây dựng dựa trên việc thiết lập tiêu chuẩn cho các hệ điều hành PC khi chúng làm việc độc lập, riêng lẻ. Giờ đây chúng đang được kết nối thành một mạng lưới toàn cầu, siêu xa lộ thông tin, internet, smartphone … Ngay từ năm 1996 Bill Gates đã nhận định “Bạn biết đấy, nếu bạn xem cách Internet thay đổi từng tháng, nếu ai đó có thể dự đoán điều gì sẽ xảy ra trong ba tháng, chín tháng nữa …thì tôi xin cúi đầu trước họ, tôi nghĩ có một hiện tượng đang diễn ra nhanh đến nỗi không ai biết chính xác nó sẽ đi về đâu.”
Vào giữa những năm 1990, Apple đang từ một công ty lớn nhất của nước Mỹ trở nên suy yếu trên thị trường PC. Một tay quỷ máy khác đồng sáng lập Apple, Steve Wozniak cũng đã rời Apple và dành phần lớn thời gian để dạy máy tính cho trẻ em nhỏ tuổi. Gã khổng lồ IBM đã tạo ra thị trường đại chúng cho PC vào năm 1981 nhưng giờ đây PC của IBM cũng đã rơi vào quên lãng. Và Ed Roberts, người chế tạo Altair, chiếc PC đầu tiên, đã quay lưng lại với máy tính và trở lại với tình yêu ban đầu của mình là trở thành một bác sỹ.
Sau khi bị Hội đồng quản trị của Apple sa thải với tư cách là CEO của công ty vào năm 1985 Steve Jobs đã bán hết cổ phiếu Apple của mình trong sự phẫn nộ. Không nản chí, ông lại lập ra Công ty Pixar và lại mở ra đột phá mới về lĩnh vực điện ảnh hoạt hình bằng máy tính. Bộ phim hoạt hình máy tính “Toy Story“ và “Finding Nemo” là một trong các phim hoạt hình có doanh số cao nhất trong lịch sử và mở ra kỷ nguyên kỹ thuật số trong điện ảnh. Năm 1997 ông được mời quay trở lại để giải cứu Apple lúc này đang trên bờ vực phá sản và sau đó ông đã xây dựng Apple thành công ty có giá trị lớn nhất thế giới. Trong suốt chặng đường ngắn ngủi cho đến khi ông mất năm 2011, ông đã giúp biến đổi một cách căn bản bảy ngành công nghiệp: máy tính cá nhân, phim hoạt hình, âm nhạc, điện thoại, máy tính bảng, cửa hàng bán lẻ và xuất bản kỹ thuật số. Đặc biệt hơn cả, những chiếc máy tính cá nhân đầu tiên của Apple đã đóng góp của hết sức quan trọng vào sự bùng nổ của cuộc cách mạng tin học suốt mấy chục năm qua3.
Câu chuyện về cuộc đời của Steve Jobs từ một tên quỷ máy bỏ học trở thành một trong những người có công lớn nhất trong nền công nghệ hiện đại hầu như mọi người đã biết. Trong lịch sử phát triển kỹ thuật và công nghệ, ông thuộc nhóm một số rất nhỏ các nhà đổi mới sáng tạo vĩ đại như Thomas Edison, Alexander Bell, Henry Ford và Walt Disney. Nhưng, có một điều ít người biết tới mà mới đây được GS Adam Grant của đại học Pennsylvania viết trên New York Times4. Đó là, sau này Jobs đã thay đổi tính tình rất nhiều. Nhờ một số góp ý chân thật đến mức tàn nhẫn, ông đã nhận ra rằng bằng cách thể hiện lòng trắc ẩn, ông sẽ giành được lòng trung thành của rất nhiều người. Ông nói, “Đó là một liều thuốc có vị khó chịu, nhưng tôi nghĩ là bệnh nhân cần nó”. Ông trở nên độ lượng, tử tế và đồng cảm hơn với mọi người và điều đó cũng khiến ông trở thành một nhà lãnh đạo tốt hơn.
Cũng có lẽ vì thế mà Apple của ông cũng thành công hơn với những sản phẩm tiêu dùng mang tính cách mạng, góp phần định hình một thế giới mới. Đó cũng là một trong những lý do khiến ông trở thành tượng đài trong khúc khải hoàn của những tên quỷ máy, sống mãi cùng năm tháng trong lòng mọi người. □
New York, 24/05/2025
*TS. Nguyễn Trung Dân là nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Corning, New York, Mỹ.
Chú thích
1. https://archive.org/details/triumph_of_the_nerds
2. https://news.stanford.edu/stories/2005/06/youve-got-find-love-jobs-says
3. https://nguoidothi.net.vn/hay-cu-khao-khat-hay-cu-dai-kho-47152.html
4. Adam Grant “America Is Learning the Wrong Lesson From Elon Musk’s Success.” New York Times, 13/4/2025.
Bài đăng Tia Sáng số 11/2025
