Chúng ta có sống trong một đa vũ trụ?
Một trong những khám phá khoa học gây sửng sốt bậc nhất trong vài thập kỷ gần đây việc dường như vật lý xuất hiện là để tinh chỉnh cho thế giới thực. Điều đó có nghĩa là để sự sống có thể tồn tại, cần phải có vô số vật lý nhất định trong một phạm vi hẹp nhất định.
Một trong những ví dụ của việc tinh chỉnh khiến các nhà vật lý tranh cãi nhất là lực tối, thứ lực làm gia tốc sự giãn nở của vũ trụ. Nếu lực này chỉ cần lớn hơn một chút, vật chất không thể tập hợp lại cùng nhau. Và nếu hai hạt không thể kết hợp lại với nhau, điều đó có nghĩa là không có sao, hành tinh, hay bất kỳ dạng phức hợp cấu trúc nào, và do đó không có sự sống.
Nếu lực đó yếu một cách đáng kể, có thể lực hấp dẫn sẽ mất tác dụng, hay nói cách khác bị trung hòa. Điều đó cũng có nghĩa là vũ trụ này có thể bị suy sụp từ lõi ngay trong tích tắc tồn tại đầu tiên – một lần nữa có nghĩa là không có sao, không có hành tinh hay sự sống. Để cho phép sự sống có thể tồn tại, độ lớn của năng lượng tối phải giống như thứ cháo đặc cổ tích của Goldilocks, “vừa đủ, vừa khéo”.
Đó chỉ là một ví dụ, và còn nhiều ví dụ khác nữa.
Sự giải thích phổ biến nhất của thứ tinh chỉnh vật lý là chúng ta sống trong một vũ trụ giữa một đa vũ trụ. Nếu như đủ người mua vé số, thì có thể là có ai đó sẽ có những con số đúng để trúng số. Giống như vậy, nếu có đủ các loại vũ trụ, với những thứ vật lý khác nhau của mình, thì cũng có một số vũ trụ có được những con số đúng, vừa đủ để giúp tồn tại sự sống.
Trong một thời gian dài, điều này dường như là một giải thích hợp lý nhất của sự tinh chỉnh vật lý. Tuy nhiên, các chuyên gia về toán xác suất đã nhận ra suy luận từ sự tinh chỉnh cho một đa vũ trụ như một hiển thị của sự sai lầm – điều mà tôi khám phá trong cuốn sách mới của mình, “Why? The Purpose of the Universe” (Tại sao? Mục đích của vũ trụ này) 1. Cụ thể hơn, các nhà lý thuyết về đa vũ trụ phạm phải cái mà người ta vẫn gọi là ngụy biện của con bạc (the inverse gambler’s fallacy).
Chúng ta hãy giả sử Betty là người duy nhất chơi bingo tại thành phố của mình trong một đêm và có được vận may đáng kinh ngạc, tất cả các con số đúng của cô đến cùng một lúc. Betty nghĩ trong đầu là “Ồ, phải có rất nhiều người chơi bingo trong những phòng chơi bingo khác đêm nay!”. Lý giải của cô là nếu không có nhiều người chơi trong suốt vùng này thì không có lẽ ai đó có được tất cả các con số của mình ngay phút đầu tiên.
Nhưng đây là một ví dụ cho ngụy biện của con bạc. Không phải vấn đề có bao nhiêu người chơi hay không chơi trong các phòng chơi bingo khác của vùng, lý thuyết xác suất nói không có khả năng chính bản thân Betty lại hội tụ đủ vận may như vậy.
Nó giống như chơi súc sắc vậy. Nếu chúng ta có nhiều con sáu trong một lượt chơi, chúng ta có thể giả định một cách sai lầm là chúng ta dường như sẽ tung được nhiều con sáu trong những lượt chơi tiếp theo. Và nếu chúng ta không có những lần tung sáu trong một lượt chơi, chúng ta lại giả định một cách sai lầm là nó phải có những con sáu như trong quá khứ. Nhưng trong thế giới thực, mỗi lượt tung súc sắc là một xác suất chính xác và ngang bằng của một phần sáu của một số cụ thể nhận được
Các nhà lý thuyết đa vũ trụ cũng rơi vào trường hợp tương tự. Họ nghĩ là “Ô, bao nhiêu chắc chắn về việc vũ trụ của chúng ta có những con số đúng để tồn tại sự sống; phải có nhiều vũ trụ khác ngoài kia có những con số sai chứ!”. Nhưng cách nghĩ này cũng giống như Betty nghĩ là mình có thể giải thích vì sao cô có thể gặp vận may khi người khác chơi bingo. Khi vũ trụ cụ thể được tạo ra, giống như một cú ném súc sắc, vẫn vó thể có một cơ hội cụ thể, dù rất ít, của việc có những con số đúng.
Tại điểm này, các nhà lý thuyết đa vũ trụ mang đến trong “nguyên lý nhân học” – bởi vì chúng ta tồn tại, chúng ta có thể không quan sát một vũ trụ không thích hợp với sự sống nhưng không có nghĩa là có nhiều vũ trụ khác không tồn tại.
Giả định có một tay thiện xạ cũng có mặt ở đằng sau phòng chơi bingo, chờ đợi để bắn Betty ở khoảnh khắc một con số xuất hiện mà không có trên thẻ chơi của cô. Giờ đây tình trạng đó tương tự trong sự tinh chỉnh thế giới thực: Betty có thể không quan sát thấy bất cứ điều gì ngoài con số đúng để giành chiến thắng, cũng giống như chúng ta không thể quan sát được một vũ trụ với những con số sai cho sự tồn tại của sự sống.
Thanh Hương tổng hợp
https://www.space.com/32728-parallel-universes.html
————————————
1. Tôi ở đây là phó giáo sư triết học Philip Goff, trường đại học Durham
