Công việc trong ngành thực phẩm vẫn ổn định, dù làm nông suy giảm
Theo một nghiên cứu lớn kéo dài gần ba thập kỷ, trên 189 quốc gia, khi các quốc gia trở nên giàu có hơn, việc làm nông truyền thống sẽ suy giảm. Tuy nhiên, việc làm trong ngành thực phẩm nói chung - từ nhà máy chế biến đến nhà hàng, vẫn ổn định một cách bất ngờ, mang lại mức lương cao hơn nhưng cũng làm tăng khoảng cách thu nhập theo giới.
Động lực chính dẫn đến những thay đổi này là nhu cầu của người tiêu dùng chứ không phải là sự cải thiện năng suất nông nghiệp. “Khi thu nhập tăng, mọi người muốn chế độ ăn uống phải tiện lợi, an toàn và đa dạng hơn”, Chris Barrett, giáo sư về kinh tế và quản lý ứng dụng tại Trường Kinh doanh SC Johnson và giáo sư tại Trường Chính sách công Jeb E. Brooks (Đại học Cornell), tác giả nghiên cứu, cho biết. “Điều này tạo ra sức hút lớn với người lao động trong lĩnh vực chế biến thực phẩm, bán lẻ, nhà hàng và vận chuyển – không chỉ trong lĩnh vực sản xuất”.
Nghiên cứu này thách thức cái nhìn truyền thống cho rằng phát triển đơn giản chỉ là một cú chuyển đơn giản từ trang trại đến nhà máy. Thay vào đó, có nhiều chuyển động mới xuất hiện bên trong hệ thống thực phẩm, khiến có người kiếm được nhiều hơn và có người ít hơn. Nghiên cứu được xuất bản trên Nature.
Theo nghiên cứu, ở các nước giàu, việc làm trong lĩnh vực dịch vụ thực phẩm và bán lẻ hiện đang ngang bằng hoặc vượt qua việc làm nông nghiệp. Người lao động bỏ nghề nông thường tìm được việc làm trung nguồn và hạ nguồn (các công việc nằm ở phần sau của chuỗi cung ứng, thường gần với người tiêu dùng sản phẩm) có mức lương cao hơn như sản xuất và phân phối thực phẩm.
Đó là một tin tốt – nhưng không hẳn là đối với phụ nữ, bởi vì sự thay đổi này góp phần gia tăng bất bình đẳng lương theo giới.
“Trong các nền kinh tế nông nghiệp thu nhập thấp, hầu hết nam giới và phụ nữ làm công việc giống nhau”, Barrett nói. “Mọi người bỏ công việc làm nông để tìm những việc làm khác an toàn hơn, có mức lương cao hơn. Nhưng thực tế vẫn có sự khác biệt giữa lao động nam và nữ”.
Mặc dù phụ nữ kiếm được nhiều tiền hơn sau khi bỏ công việc đồng áng, nhưng họ có xu hướng chuyển sang các công việc trong lĩnh vực dịch vụ – nhà hàng và bán lẻ – vốn luôn được trả lương thấp hơn so với các công việc trong sản xuất, logistics, chế biến, bán buôn và vận chuyển – nơi nam giới chiếm ưu thế.
Theo thời gian, sự khác biệt ngày càng tăng. Các nhà nghiên cứu nhận thấy khi các nền kinh tế phát triển từ nghèo sang giàu, tỷ lệ thu nhập trung bình của phụ nữ so với nam giới trong hệ thống thực phẩm giảm xuống, từ gần ngang bằng xuống còn khoảng 94 xu cho 1 USD (cứ mỗi 1 USD mà nam giới kiếm được thì phụ nữ chỉ kiếm được 0,94 USD). Mức chênh lệch thực tế chắc chắn lớn hơn, vì nghiên cứu còn chưa tính đến chênh lệch lương trong cùng một ngành hay cùng một nghề nghiệp.
Kết quả này cho thấy những thách thức mà các nhà hoạch định chính sách đang phải đối mặt. Việc kêu gọi thu hút những lao động trẻ “trở lại nông trại” ở một số quốc gia có thể trái ngược với thực tế kinh tế. Theo Barrett, sự tăng trưởng việc làm thực sự không nằm ở nông trại. Nó nằm ở các ngành chế biến, vận chuyển thực phẩm và dịch vụ ăn uống – nhưng các công việc này không được phân bổ đồng đều giữa nam và nữ.
Trên toàn cầu, những công việc liên quan đến thực phẩm là nguồn sinh kế của gần một nửa dân số thế giới. Hoạt động chế biến, bán lẻ và các nhà hàng ngày càng ảnh hưởng đến việc chi tiêu cho thực phẩm của người tiêu dùng – chiếm hơn 80% chi tiêu thực phẩm ở các nước thu nhập cao. Do vậy, nghiên cứu cho rằng các nhà hoạch định chính sách cần xem nông nghiệp là một phần của một hệ thống thực phẩm lớn, với những hậu quả rõ rệt về giới.
Khi thu nhập tăng lên, người tiêu dùng chuyển từ chi tiêu cho các mặt hàng thiết yếu sang thực phẩm có giá trị gia tăng. Điều này dẫn đến sự chuyển dịch lao động trong các nông trại sang chế biến, vận chuyển, tiếp thị và dịch vụ thực phẩm.
“Một điều quan trọng cần chú ý là nhu cầu của người tiêu dùng là động lực quan trọng dẫn đến những thay đổi về cấu trúc trong chuỗi giá trị thực phẩm”, theo các nhà nghiên cứu. “Khi các quốc gia trở nên giàu có và các thành viên trong gia đình có việc làm, nhu cầu về thực phẩm tiện lợi và chế độ ăn uống đa dạng sẽ tăng lên”.□
Thanh An lược dịch
Nguồn: https://news.cornell.edu/stories/2025/09/farm-jobs-decline-food-industry-work-holds-steady
Bài đăng Tia Sáng số 18/2025
