Điều gì tạo nên một quỹ đổi mới sáng tạo tốt?
Tài trợ cho đổi mới sáng tạo là một nhiệm vụ đặc biệt khó khăn, nhưng điều mấu chốt không nằm ở bao nhiêu vốn hay công nghệ bao xa, mà là cách thức triển khai và theo sát những dự án đó.
Việt Nam đang nỗ lực biến R&D và Đổi mới sáng tạo thành một động lực tăng trưởng mới. Tuy nhiên, mọi người hiện nay vẫn thường nhầm lẫn nghiên cứu với sự đổi mới (innovation). Mặc dù cả hai đều quan trọng, nhưng nghiên cứu là việc tìm ra tri thức mới, còn đổi mới sáng tạo là việc biến tri thức đó thành ứng dụng thực tế – thông qua triển khai, áp dụng, thương mại hóa và mở rộng quy mô.
Phần lớn đổi mới sáng tạo sẽ phụ thuộc vào việc chuyển giao các tri thức ngầm (liên quan đến những thứ như hiểu biết về người dùng, kinh nghiệm thực thi và chuyên môn trong một lĩnh vực cụ thể), chứ không chỉ đơn thuần là những kiến thức được hệ thống hóa (như bằng sáng chế, bản vẽ kỹ thuật hay giấy phép).
Tư duy đổi mới sáng tạo đòi hỏi khả năng chấp nhận thất bại, tầm nhìn dài hạn, chuyên môn kỹ thuật sâu, và việc đo lường kết quả không hề đơn giản như nghiên cứu. Nhiều người đến nay vẫn tin rằng đổ nhiều tiền cho nghiên cứu là đủ để tạo ra đổi mới, nhưng thực chất đó chỉ là một phần rất nhỏ trong bức tranh rộng lớn.
Khi nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng đều tăng đầu tư cho đổi mới sáng tạo, nhiều quỹ tài trợ mới cũng lần lượt xuất hiện. Điểm khác biệt của các quỹ đổi mới sáng tạo không nằm ở việc “tài trợ nhiều hơn”, mà ở việc tài trợ thông minh hơn — chọn đúng vấn đề, đúng cách huy động tri thức, đúng cách thử nghiệm. Một quỹ hiệu quả cần hiểu rõ khoảng trống trong hệ sinh thái, xác định mình giải quyết điều gì mà những quỹ đi trước, chẳng hạn như các quỹ KHCN, quỹ phát triển công nghệ, chưa chạm tới. Đồng thời, cách quỹ được thiết kế – từ tiêu chí chọn dự án, cách theo dõi tác động, đến khả năng mở cửa cho các thử nghiệm rủi ro có kiểm soát – sẽ quyết định liệu nó có trở thành một động lực thật sự hay chỉ là một dòng ngân sách được đặt tên mới.
Để hiểu rõ hơn điều gì tạo nên một quỹ đổi mới sáng tạo thành công, Tia Sáng đã thực hiện một chuỗi tìm hiểu sâu. Trong buổi tọa đàm đầu tiên tổ chức vào cuối tháng 11 với các chuyên gia từng làm việc trong một số chương trình liên quan đến quỹ đổi mới sáng tạo, chúng tôi tìm câu trả lời cho câu hỏi then chốt: Một quỹ thành công trông như thế nào?
Trong bài viết này, chúng tôi tập trung vào kinh nghiệm của Aus4Innovation – Chương trình hợp tác 10 năm về đổi mới sáng tạo giữa Cơ quan Nghiên cứu Quốc gia Úc CSIRO và Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Từ năm 2019 đến nay, quỹ đổi mới sáng tạo của Aus4Innovation đã hỗ trợ hơn 6,8 triệu AUD cho 15 dự án tại Việt Nam, trong đó 12 dự án đã hoàn tất, 3 dự án đang triển khai, và chuẩn bị cấp vốn cho các dự án mới trong vòng gọi vốn cạnh tranh thứ năm.
Những người vận hành quỹ kỳ vọng sẽ chia sẻ những bài học kinh nghiệm mà họ đã tích lũy, để các cơ quan trong nước có thể tham khảo, tự xây dựng và vận hành những quỹ tương tự trong tương lai. Dưới đây là 4 bài học quan trọng mà đại diện của Aus4Innovation chia sẻ với các độc giả của Tia Sáng.
1. Đặt đúng câu hỏi ngay từ đầu
Theo các chuyên gia, việc đặt ra những câu hỏi nghiên cứu phù hợp ngay từ đầu quá trình thiết kế một dự án đổi mới sáng tạo là cực kỳ quan trọng. Các nhà khoa học thường là nhân tố chủ chốt trong những dự án kiểu này. Tuy nhiên, việc chỉ có công nghệ thôi thì không đủ để đảm bảo nó được đưa vào cuộc sống.
Các câu hỏi rộng thường khuyến khích tư duy sáng tạo ở tầm cao, rất hữu ích khi muốn thúc đẩy công nghệ mới hoặc những sáng kiến trong một lĩnh vực. Ngược lại, các câu hỏi hẹp và cụ thể lại giúp xây dựng cơ sở bằng chứng và tạo ra tác động thực tiễn rõ ràng.
Những nhà khoa học và những nhà đổi mới sáng tạo tham gia dự án nhận tài trợ cần đảm bảo rằng câu hỏi họ đặt ra phù hợp với nhu cầu thực tế của địa phương hoặc của các đối tác, thị trường mà họ muốn triển khai. Chẳng hạn, người dùng cuối là ai? Họ có dễ dàng sử dụng hệ thống không? Điều gì cản trở họ sử dụng? Giải pháp nếu được dùng sẽ tạo ra tác động cụ thể gì đối với từng nhóm liên quan? Cần kết nối với đơn vị nào để lấy dữ liệu? Có thiết bị nào phải xin giải phóng mặt bằng để lắp đặt? Vận hành và bảo trì sẽ được thực hiện ra sao? v.v
Các quỹ tài trợ cho đổi mới sáng tạo thường yêu cầu rất rõ ràng về kết quả mà họ quan tâm. Điều này giúp cho ứng viên dự án có thể so sánh các cách làm khác nhau, từ đó hiểu được phương pháp nào hiệu quả nhất trong việc giải quyết vấn đề mà họ nhắm tới.
Cần phải lưu ý, ứng dụng là bài toán của sự phù hợp. Trong các dự án đổi mới sáng tạo, các nhà quản lý quỹ chỉ ra rằng những dự án có “công nghệ phù hợp” thường mang lại giá trị thực tế hơn so với “công nghệ tối tân”. Điều này đặc biệt đúng trong trường hợp doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) – nơi nguồn lực hạn chế buộc họ ưu tiên giải pháp đủ tốt và dùng được, thay vì chạy theo những thành tựu hào nhoáng.
2. Quan hệ đối tác đa dạng và bền vững
Đổi mới sáng tạo không phải là việc của một người, mà là một nhóm người với những chuyên môn khác nhau. Các nhà khoa học thường tập trung nhiều vào nghiên cứu, nhưng để tạo ra một giải pháp hoàn chỉnh tiếp cận được người dùng, cần có thêm các chuyên gia về kinh doanh, nâng cao năng lực, quản lý dự án, truyền thông v.v. Đây là lý do thông thường các trường đại học và viện nghiên cứu không thể đưa giải pháp ra thị trường hay cuộc sống. Họ thiếu sự gắn kết với các đối tác tư nhân bên ngoài.
Trong lĩnh vực này, các quỹ tài trợ sẽ không chỉ làm công việc cấp kinh phí mà còn phải đóng vai trò “kiến tạo mạng lưới”, giúp kết nối các đối tác cần thiết để dự án vận hành trọn vẹn.
Hơn nữa, các mối quan hệ cần mang tính bền vững. Nếu chỉ hợp tác thực hiện một dự án rồi kết thúc, mối quan hệ cũng có nguy cơ nhạt dần và đứt gãy, đặc biệt khi nguồn tài chính chấm dứt. Trong khi đó, đổi mới sáng tạo là một quá trình liên tục. Do đó, những đối tác gắn bó lâu dài sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn, vì họ có thể hỗ trợ nhau nâng cao năng lực, cải tiến sản phẩm, và thậm chí cùng tạo ra các sản phẩm hoàn toàn mới.
3. Quy trình quản lý chặt chẽ, minh bạch và linh hoạt
Để đảm bảo các dự án có thể triển khai ứng dụng được, các quỹ tài trợ cần phải có hệ thống KPI để đo lường. Dù một số người không thích KPI, nhưng nếu không biết rõ mục tiêu và có các mốc khác nhau để đo lường và đánh giá, thì dự án sẽ dễ bị lạc hướng.
Ngay từ giai đoạn chuẩn bị, những bản đề xuất dự án đã phải xác định rõ kết quả mong muốn, với các checkpoint cụ thể. Trong quá trình triển khai, dự án phải được theo dõi sát sao (ví dụ họp định kỳ 6 tuần/lần). Lý do là vì các dự án đổi mới sáng tạo thường liên quan đến nhiều bên và môi trường liên tục thay đổi, có thể phát sinh những tình huống phức tạp. Do vậy những người thực hiện dự án phải nhanh chóng nắm bắt vấn đề và tìm những hướng khắc phục kịp thời mà vẫn nhắm đích.
Các cuộc họp giúp đảm bảo tiến độ, đề ra giải pháp thay thế để đạt mục tiêu, đồng thời giám sát hiệu quả tiến độ. Dĩ nhiên, với một lĩnh vực luôn có rủi ro bất ngờ như đổi mới sáng tạo, các dự án phải được cho phép một mức độ linh hoạt nhất định trong việc có thể thay đổi cách làm, tạo điều kiện để các giải pháp đổi mới được thử nghiệm, học hỏi và hoàn thiện.
Tuy nhiên, dù hệ thống quản lý có thiết kế linh hoạt đến đâu, vẫn cần bảo đảm nguyên tắc rằng các kết quả đầu ra và kết quả cuối cùng của dự án được hoàn thiện theo đúng mục tiêu đặt ra.
4. Nghĩ đến kế hoạch chuyển giao ngay từ giai đoạn khởi động
Khác với các dự án nghiên cứu thông thường, các dự án đổi mới sáng tạo cần nghĩ đến phương thức chuyển giao ngay từ ngày đầu, thay vì đợi đến cuối chặng đường. Khi đã có kế hoạch chuyển giao, việc chuẩn bị ngay từ đầu sẽ giúp đảm bảo rằng đến khi dự án kết thúc, việc bàn giao diễn ra trơn tru và hiệu quả.
Nếu dự án liên quan đến cơ sở dữ liệu hay hệ thống công nghệ, cần đánh giá xem cơ quan hoặc đơn vị tiếp nhận có đủ cơ chế tiếp nhận và năng lực vận hành, bảo trì và khai thác hệ thống hay không; server và domain được quản lý ra sao; và người tiếp nhận có hiểu rõ cấu trúc và cách vận hành hệ thống không.
Với các sản phẩm hoặc giải pháp có tiềm năng thương mại hóa, cần phải xem xét mô hình kinh doanh, khả năng chấp nhận của khách hàng, chiến lược giá, cũng như các yếu tố liên quan đến thị trường và hậu cần để đảm bảo sản phẩm có thể ra mắt thành công.
Không nhất thiết toàn bộ kết quả của dự án phải được chuyển giao ngay, nhưng dự án cần chứng minh rằng những kết quả đó có thể tiếp tục tồn tại sau khi nguồn tài trợ ban đầu kết thúc.
Trong trường hợp dự án không chắc rằng sản phẩm hay mô hình của mình sẽ có thị trường để tự nuôi sống — chẳng hạn vì công nghệ còn quá mới hoặc quá ít người tiên phong — thì đây là lúc họ cần tạo ra bằng chứng thuyết phục. Nguồn lực từ các quỹ đổi mới có thể được dùng để xây dựng các bằng chứng về hiệu quả (traction), chẳng hạn kết quả từ thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng, dữ liệu khảo sát người dùng, hay các chỉ số đánh giá tác động.
Những traction này giúp xác định rõ dự án nào thật sự hiệu quả và dự án nào không, từ đó có thể giúp các nhà đổi mới sáng tạo đưa ra một lập luận sắc bén, thuyết phục hơn với các nhà đầu tư trong tương lai để tăng cơ hội được tiếp tục hỗ trợ.
Xem thêm: Chính sách cho đổi mới sáng tạo: Đổi mới ngay từ cách tài trợ
