Giải Đột phá 2016
Mới đây, giải Đột phá (Breakthrough Awards), một trong những giải thưởng khoa học có giá trị tiền thưởng lớn nhất thế giới, đã công bố người chiến thắng tại buổi lễ ở Trung tâm Nghiên cứu Ames của NASA, Mountain View, California.
Lễ trao giải Đột phá 2016 hôm 4/12 ở Trung tâm Nghiên cứu Ames của NASA.
Đây là giải thưởng được trao hằng năm cho tác giả của những phát hiện khoa học nổi bật trong ba lĩnh vực: Toán học, Vật lý cơ bản và Khoa học sự sống do vợ chồng những nhà khởi nghiệp nổi tiếng sáng lập, gồm: Mark Zuckerberg – Priscilla Chan, Sergey Brin – Anna Wojcicki, Yuri Milner – Julia Milner, và Jack Ma – Cathy Zhang.
Những lý thuyết không được kiểm chứng
Trong khoa học, việc nêu ra vấn đề cũng xứng đáng được tưởng thưởng như việc giải quyết vấn đề. Năm nay, khám phá về Nghịch lí tường lửa lỗ đen, một trong những vấn đề cùng được nhiều người nêu ra nhất trong vật lý những năm gần đây, đã mang về 3 triệu USD cho ba nhà khoa học. Một trong số họ là Joseph Polchinski (Đại học California, Santa Barbara), đồng tác giả của một phân tích công bố năm 2012 cho rằng hoặc các lỗ đen được bao quanh bởi một vòng các hạt năng lượng cao gọi là tường lửa – điều này mâu thuẫn với thuyết tương đối tổng quát – hoặc những hiểu biết về thuyết lượng tử của các nhà vật lí là sai. Cho đến nay vẫn chưa có sự đồng thuận về việc thuyết tương đối tổng quát hay thuyết lượng tử có chỗ sai.
“Tôi đã lập một danh sách gồm khoảng 11 lời giải do một số người tên tuổi nhất trong lĩnh vực vật lí đề xuất, nhưng không có lời giải nào hoàn toàn thuyết phục, và cũng không có lời giải nào sai rõ rệt”, Polchinski nói. “Tôi hết sức bối rối”.
Andrew Strominger và Cumrun Vafa, đều của Đại học Harvard, Cambridge, Massachussetts, là hai người còn lại cùng chia giải với Polchinski. Cả ba đều nghiên cứu vật lí lỗ đen từ quan điểm của lí thuyết dây.
Giải Đột phá về Vật lí trước đó đã bị chỉ trích vì vinh danh những nhà lí thuyết dây do lý thuyết dây nằm ngoài khả năng kiểm nghiệm trực tiếp. Nhưng người đồng sáng lập giải thưởng, tỉ phú người Nga Yuri Milner, lập luận rằng điều này giúp cho giải Đột phá khác biệt với những giải như Nobel vốn đòi hỏi các ý tưởng phải được kiểm chứng bằng thí nghiệm. “Các giải về vật lí này thực sự công nhận những thành tựu trí tuệ”, ông nói. Trong trường hợp của Nghịch lý tường lửa, thì “giá trị của nó nằm ở việc nêu câu hỏi, hơn là ở việc tìm ra câu trả lời”.
Tháng Năm năm nay, Giải Đột phá cũng tạo thêm một khác biệt với giải Nobel khi công bố trao giải đặc biệt cho một tập thể hơn 1.000 nhà khoa học đang làm việc trong dự án LIGO (Đài quan sát sóng hấp dẫn – giao thoa kế laser). Trước đó, hồi tháng Hai, dự án LIGO thông báo đã trực tiếp đo được sóng hấp dẫn từ kết quả của việc hai lỗ đen sáp nhập vào nhau tạo thành một lỗ đen quay mới.
Ba nhà vật lý thành lập dự án LIGO – Ronald Drever và Kip Thorne của Viện Công nghệ California, Pasadena, và Rainer Weiss của Viện Công nghệ Massachusetts, Cambridge – sẽ chia nhau 1 triệu USD; 2 triệu USD còn lại được chia cho 1.012 nhà vật lí đã làm việc cho dự án. “Hội đồng chọn giải vật lí muốn gửi đi một thông điệp rõ ràng rằng vật lí thực nghiệm là hợp tác”, Milner nói.
Giải Khoa học sự sống
Harry Noller, nhà sinh học phân tử của Đại học California, Santa Cruz, được vinh danh trong lĩnh vực Khoa học sự sống cho nghiên cứu khám phá vai trò trung tâm của RNA với quá trình tổng hợp protein. Một số người cho rằng ông bị trượt “oan” giải Nobel Hóa học năm 2009 vì giải này chỉ được chọn ba người. Và người giành giải Nobel Sinh lý học hay Y học 2016, Yoshinori Ohsumi của Viện Công nghệ Tokyo, Nhật Bản, cũng được trao giải cho nghiên cứu về cơ chế tự thực (autogaphy) ở tế bào.
Được trao giải ở lĩnh vực Khoa học sự sống còn có nhà di truyền học Stephen Elledge của Trường Y Harvard, Boston, nhờ làm sáng tỏ cách các tế bào cảm nhận và phản ứng với sự phá hủy DNA; nhà sinh học phát triển Roeland Nusse của Đại học Stanford, California với nghiên cứu tiên phong về protein Wnt giúp tái tạo xương nhanh chóng; và nhà di truyền học Huda Zoghbi của Đại học Y khoa Baylor, Houston, Texas, với việc tìm ra nguyên nhân của các chứng rối loạn thần kinh, thoái hóa tiểu não, và hội chứng Rett [rối loạn di truyền ảnh hưởng đến phát triển não, hầu như chỉ xảy ra ở bé gái].
Trong lĩnh vực Toán học, giải thưởng thuộc về Jean Bourgain của Viện Nghiên cứu Cao cấp, Princeton, New Jersey với nghiên cứu hình học không gian đa chiều và các kỹ thuật giải phương trình vi phân riêng phần (PDE) cùng những ứng dụng vào vật lý lượng tử cũng như các nghiên cứu khác.
