Nguy cơ bệnh gan từ chất tạo ngọt sorbitol

Các nhà nghiên cứu phát hiện chất tạo ngọt thay thế sorbitol có thể chuyển hóa thành fructose gây bệnh trong gan.

Các chất tạo ngọt như aspartam, sucralose hay rượu đường (sugar alcohol: một loại carbohydrate được sử dụng rộng rãi như chất tạo ngọt ít calo) thường được coi là những lựa chọn thay thế lành mạnh hơn cho đường tinh luyện (glucose) trong thực phẩm. Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cho thấy loại rượu đường sorbitol không phải là một chất tạo ngọt thay thế vô hại như người ta từng nghĩ.

Kết quả mới được công bố trên tạp chí Science Signaling, tiếp nối một loạt nghiên cứu chi tiết về tác hại của fructose với gan và các cơ quan khác do phòng thí nghiệm của GS. Gary Patti ở Đại học Washington tại St. Louis thực hiện.

Là giáo sư về hóa học, di truyền học và y học tại Trường Y, Đại học Washington, Patti từng công bố về việc tế bào ung thư có thể lợi dụng quá trình xử lý fructose trong gan để phát triển. Các nghiên cứu trước đây cũng phát hiện fructose là yếu tố chính góp phần gây ra bệnh gan nhiễm mỡ, ảnh hưởng đến 30% dân số trưởng thành trên toàn thế giới.

Tác động của sorbitol lên cơ thể

Trong nghiên cứu mới, các tác giả phát hiện một điều bất ngờ là sorbitol có thể dẫn đến tác động tương tự fructose, dù có quá trình chuyển hóa khác biệt.

Các nhà nghiên cứu đã thực hiện thí nghiệm trên cá sọc vằn, chứng minh rằng sorbitol có thể chuyển hóa thành fructose trong gan. Sorbitol là một chất tạo ngọt thay thế đường, thường được sử dụng trong các loại kẹo và kẹo cao su “ít calo”, chúng xuất hiện trong các loại quả hạch và có thể được tạo ra nhờ các enzyme trong ruột một cách tự nhiên.

Patti và các cộng sự phát hiện ra có nhiều con đường tạo ra fructose trong gan, tùy thuộc vào mô hình tiêu thụ sorbitol và glucose cũng như quần thể vi khuẩn trong đường ruột của mỗi người.

Vai trò của vi khuẩn đường ruột

Mặc dù hầu hết các nghiên cứu về chuyển hóa sorbitol tập trung vào tình trạng sản xuất sorbitol do quá tải glucose trong các trường hợp bệnh lý như tiểu đường, song theo Patti, sorbitol có thể được sản xuất tự nhiên trong ruột từ glucose sau khi ăn.

Enzyme sản xuất sorbitol có ái lực thấp với glucose, do vậy nó chỉ có tác dụng khi nồng độ glucose cao. Đó là lý do tại sao việc sản xuất sorbitol chủ yếu liên quan đến bệnh tiểu đường, khi lượng đường trong máu có thể tăng cao. Tuy nhiên, trong điều kiện khỏe mạnh, lượng glucose trong ruột sau khi ăn vẫn đủ cao để thúc đẩy sản xuất sorbitol trong ruột, theo các thí nghiệm trên cá sọc vằn của nhóm nghiên cứu.

“Sorbitol có thể được sản xuất trong cơ thể với nồng độ cao”, Patti nói. “Nhưng vấn đề này sẽ được giải quyết nếu cơ thể bạn có loại vi khuẩn phù hợp”.

Các chủng vi khuẩn Aeromonas có thể phân hủy sorbitol, chuyển đổi loại rượu đường này thành một sản phẩm phụ vô hại. “Tuy nhiên, nếu cơ thể không có loại vi khuẩn phù hợp, sorbitol không bị phân hủy và sẽ đến gan”, ông nói.

Khi vào gan, sorbitol được chuyển hóa thành một dẫn xuất của fructose. Do vậy, một điều quan trọng cần xem xét là các chất tạo ngọt thay thế có thực sự là lựa chọn thay thế lành mạnh cho đường ăn thông thường hay không, vì những người mắc bệnh tiểu đường và các rối loạn chuyển hóa khác có thể đang tiêu thụ các sản phẩm gắn mác “không đường” có chứa các chất tạo ngọt thay thế này.

Thói quen ăn uống và ảnh hưởng đến sức khỏe

Vi khuẩn đường ruột có thể phân hủy sorbitol hiệu quả với một lượng vừa phải, chẳng hạn sorbitol trong trái cây. Tuy nhiên, vấn đề phát sinh khi lượng sorbitol vượt quá khả năng phân hủy của vi khuẩn đường ruột. Điều này có thể xảy ra khi tiêu thụ quá nhiều trong chế độ ăn uống, dẫn đến gia tăng sorbitol có nguồn gốc từ glucose, hoặc khi hàm lượng sorbitol trong chế độ ăn uống quá cao. Việc tiêu thụ nhiều glucose và sorbitol có thể khiến vi khuẩn đường ruột bị quá tải.

Việc tránh đường và chất tạo ngọt thay thế ngày càng phức tạp, vì rất nhiều loại thực phẩm chứa các chất tạo ngọt này. Patti đã rất ngạc nhiên khi phát hiện ra thanh protein yêu thích của mình chứa đầy sorbitol.

Các tác giả cho biết sẽ cần nghiên cứu thêm để hiểu rõ về cơ chế phân hủy sorbitol của vi khuẩn đường ruột, nhưng có lẽ, các loại rượu đường này không được đào thải một cách vô hại. “Chúng tôi nhận thấy sorbitol tích tụ trong các mô khắp cơ thể động vật trong nghiên cứu”, ông nói. Có thể thấy, rất khó để tìm được chất tạo ngọt thay thế đường mà không ảnh hưởng đến sức khỏe.

Hoàng Anh dịch từ Washington University

Nguồn: https://source.washu.edu/2025/11/alternative-sweetener-sorbitol-linked-to-liver-disease/