Tâm lý đằng sau những bài đăng kích động thịnh nộ trên mạng xã hội

Nội dung kích động giận dữ lan nhanh trên mạng xã hội, nhưng nghiên cứu cho thấy chỉ cần khuyến khích người dùng suy nghĩ trước khi phản ứng có thể giảm ảnh hưởng của chúng.

Cụm từ của năm 2025

Đầu tháng 12, Oxford đã công bố “Rage Bait” – mồi nhử kích động thịnh nộ – là cụm từ của năm, sau khi cụm từ này dẫn đầu cuộc bình chọn thu hút hơn 30.000 người tham gia trong 3 ngày.

Hai cụm từ theo sau là aura farming (làm màu) – chỉ các nỗ lực xây dựng hình ảnh bản thân hấp dẫn, có thần thái trước công chúng thông qua cách ăn mặc, hành xử, mạng xã hội để gây ấn tượng, và biohack (mẹo hack cơ thể) – chỉ các nỗ lực cải thiện hoặc tối ưu hóa sức khoẻ, tuổi thọ, hiệu suất thể chất, tinh thần bằng cách thay đổi chế độ ăn uống, thói quen tập luyện hoặc sử dụng các phương tiện như thuốc thang, thực phẩm bổ sung, thiết bị công nghệ.

Theo Oxford, mức độ sử dụng Rage Bait đã tăng gấp ba lần trong 12 tháng qua. Tổ chức này định nghĩa Rage Bait là các nội dung trực tuyến được tạo ra với mục đích cố ý kích động sự tức giận hoặc cảm giác phẫn nộ bằng cách gây khó chịu, khiêu khích, xúc phạm người xem, thường nhằm mục đích tăng lượt truy cập hoặc tương tác cho bài post hay video của mình.

Trong bối cảnh đó, Oxford cho rằng sự lan rộng của cụm từ này thể hiện một chuyển dịch rõ rệt, khi nội dung mạng không chỉ cố gắng câu kéo sự tò mò như trước (Click Bait), mà ngày càng hướng tới việc thao túng cảm xúc tiêu cực để giữ người xem lâu hơn (Rage Bait).

Vì sao người ta đăng Rage Bait?

Đăng những nội dung cố tình chọc giận người khác có vẻ không phải chiến lược khôn ngoan với một người nổi tiếng trên mạng xã hội. Nhưng trên thực tế, những người đăng nội dung trên mạng xã hội sẽ kiếm được nhiều tiền hơn nếu kênh của họ có mức độ tương tác cao hơn – bất kể phản ứng của người xem là tích cực hay tiêu cực. Và thật không may, Rage Bait tạo ra vô vàn tương tác.

Ngoài ra, các nền tảng mạng xã hội sử dụng các thuật toán để chọn lọc nội dung mà chúng ta nhìn thấy cho phù hợp với những gì ta có thể tương tác. Điều này không nhất thiết là những nội dung khiến ta vui vẻ. Thuật toán học từ bất kỳ sự tương tác nào mà chúng ta đã tạo ra, bao gồm cả những bình luận tức giận mà chúng ta có thể đã từng đăng khi đốp chát với những nội dung Rage Bait đã có.

Sự trỗi dậy của Rage Bait không chỉ là một chiến lược kiếm tiền đơn thuần. Nó là một sự đầu độc có hệ thống vào đời sống tinh thần của cộng đồng mạng. Hậu quả mà nền kinh tế vận hành bằng cơn giận này để lại là vô cùng nặng nề và làm suy yếu khả năng tư duy của người dùng.

Nguyên lý đằng sau cách chúng ta phản ứng lại với Rage Bait

Về mặt tiến hóa, việc chú ý đến một tình huống khiến chúng ta tức giận quan trọng hơn nhiều so với một tình huống mang lại niềm vui. Sự tức giận cho thấy cần phải hành động để giải quyết một vấn đề, trong khi niềm vui ngầm thừa nhận rằng mọi thứ vẫn đang ổn.

Dù các công nghệ mạng xã hội còn khá mới, nhưng cách chúng ta hiểu và tương tác với thế giới thì không. Con người được “lập trình” để tìm kiếm thông tin xã hội — bao gồm mọi tín hiệu cho thấy sự khác biệt quan điểm hoặc nguy cơ đe dọa trong các nhóm xã hội của mình.

Ngày trước, các nhóm xã hội của chúng ta chủ yếu là những người sống quanh mình — bạn bè, hàng xóm, đồng nghiệp. Nhưng sự phát triển của mạng xã hội cho phép chúng ta kết nối với mọi người trên khắp thế giới. Điều này đồng nghĩa chúng ta tham gia nhiều nhóm hơn, và đồng thời có nhiều “đường dẫn” hơn để những cơn giận lan đến chúng ta.

Nghiên cứu cho thấy con người có xu hướng nhanh chóng điều chỉnh quan điểm của mình theo người khác khi điều gì đó gợi lên cảm xúc tiêu cực — điều này mang lại lợi thế tiến hóa vì “sức mạnh số đông” giúp ta cảm thấy an toàn hơn trước mối đe dọa tiềm tàng. Trong trường hợp này, người đăng nội dung kích động giận dữ đảm nhận vai trò của một kẻ phản diện đứng trên sân khấu để khán giả cùng nhau hợp lực la ó.

Một vấn đề khác là chúng ta có thể đăng nội dung, bình luận và nhận phản hồi ngay lập tức, liên tục 24 giờ mỗi ngày. Trước đây, chúng ta thường có những khoảng nghỉ dài hơn khỏi những điều hay những người khiến mình tức giận. Khoảng lặng này cho chúng ta cơ hội để bình tĩnh và suy ngẫm về những gì đã xảy ra. Nhưng với mạng xã hội hiện diện ở khắp nơi như hiện nay, dường như chúng ta không còn có được lối thoát đó nữa.

Đối phó với Rage Bait

Điều đầu tiên giúp ta bớt bị cuốn vào những bài đăng gây bực bội là hiểu vì sao chúng được tạo ra. Đúng là có người đăng nội dung tiêu cực vì họ tin thật. Nhưng cũng có rất nhiều bài được tạo ra chỉ để câu tương tác. Nhận ra điều này giúp ta không bị “dắt mũi” hoặc lấy lại quyền kiểm soát trong những cuộc tương tác đó.

Một nghiên cứu năm 2020 cho thấy: khi mọi người hiểu các chiến thuật thao túng được sử dụng trong truyền thông, họ có khả năng chống lại chúng tốt hơn.

Hãy xem người đăng nội dung như một diễn viên đang đóng vai, và hành động của họ được thúc đẩy bởi mong muốn được chú ý — dù là nổi tiếng hay tai tiếng — hơn là bởi niềm tin cá nhân.

Hơn nữa, với cách vận hành của các thuật toán, nếu ta càng tránh tương tác với những nội dung khiến ta giận dữ thì sẽ càng ít gặp chúng hơn. Khác với các kênh truyền thông thụ động như TV, chúng ta không phải là khán giả thụ động trên mạng xã hội. Ta có thể định hình mạng xã hội của mình bằng chính những gì ta chọn tương tác hoặc phớt lờ.

Mặc dù sự phẫn nộ lan truyền rất nhanh và mạnh trên mạng xã hội thông qua những nội dung gây kích động, các nghiên cứu gần đây cho thấy người dùng có thể được “nhắc khéo” để suy nghĩ kỹ hơn trước khi phản hồi những nội dung được tạo ra nhằm khơi gợi cảm xúc tiêu cực. Điều này rất hữu ích cho người dùng hoặc những nhà phát triển phần mềm thiết kế ra những cú nhắc kỹ thuật số (digital nudges) để kiềm chế lại việc bị cuốn theo những nội dung Rage Bait.

Mạng xã hội có một điểm khác với giao tiếp ngoài đời là mọi thứ đều công khai. Nhờ đó, các nhà nghiên cứu sẽ dễ quan sát hơn cách các nội dung kích động giận dữ được tạo ra và dùng để câu tương tác. Việc hiểu rõ điều này giúp chúng ta học cách kiểm soát những gì mình nhìn thấy trên mạng.

Nếu làm tốt, chúng ta có thể tận hưởng những mặt tích cực của công nghệ, mà không bị cuốn vào những nội dung tiêu cực được dựng lên chỉ để kiếm tiền từ lượt xem và tương tác.

Phong Du tổng hợp (Theo The Conversation)