Thịt nhiễm khuẩn gây đề kháng các kháng sinh beta-lactam phổ rộng
Một nghiên cứu do các nhà nghiên cứu Việt Nam và Nhật Bản thực hiện cho thấy tình trạng thịt lợn và thịt gà bán ngoài chợ ở bốn thành phố của Việt Nam đều nhiễm khuẩn gây đề kháng các loại kháng sinh Beta-lactamase phổ rộng (ESBL).
Sự gia tăng của vi khuẩn kháng kháng sinh (AMR) là một nguy cơ tiềm ẩn với các hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn cầu. Vi khuẩn kháng kháng sinh làm giảm hiệu quả của việc dùng kháng sinh trong điều trị bệnh tật, dẫn đến việc bệnh tật kéo dài, tăng chi phí điều trị, tăng tỉ lệ tử vong. Tại các quốc gia đang phát tiển, tác động này thậm chí còn trầm trọng hơn do giới hạn về nguồn lực, thiếu cơ sở hạ tầng y tế, kích hoạt sự lây lan và các hệ quả của vi khuẩn kháng kháng sinh.
Trong số các vi khuẩn kháng kháng sinh, sự lây lan của các vi khuẩn tạo ra tình trạng kháng các loại kháng sinh Beta-lactamase phổ rộng (ESBL), như hầu hết các kháng sinh nhóm penicillins, cephalosporins, và aztreonam, là một mối nguy cơ lớn. Bởi lẽ, các loại vi khuẩn này khiến cho việc sử dụng các kháng sinh phổ biến này trở nên thiếu hiệu quả. Sự phổ biến của vi khuẩn tạo ra ESBL làm ảnh hưởng đến các nỗ lực kiểm soát tình trạng nhiễm trùng và đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.
Thực phẩm nhiễm vi khuẩn kháng kháng sinh, đặc biệt là thịt, đã được chứng minh là ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trong điều trị các bệnh nhiễm trùng. Tuy nhiên, nhóm các nhà nghiên cứu tại ĐH Gifu, ĐH Y Thái Bình, Bệnh viện Hữu nghị Nghệ An, Viện Công nghệ Phacogen nhận xét “mức độ nhiễm vi khuẩn kháng kháng sinh và các đặc điểm của nó vẫn còn chưa được nghiên cứu đầy đủ, một phần là do thiếu các phương pháp xét nghiệm thực tế, đơn giản và nhanh chóng để phát hiện vi khuẩn kháng kháng sinh trong thịt bán lẻ ở các nước đang phát triển”.
Đây là lý do mà họ sử dụng một phương pháp xét nghiệm PCR nhanh, đơn giản, theo thời gian thực mới được phát triển trong thời gian gần đây, hướng đích các gene của vi khuẩn tạo ra tình trạng kháng các loại kháng sinh Beta-lactamase phổ rộng để đánh giá tình trạng nhiễm của thịt bán lẻ ngoài chợ ở các vùng phía nam và phía Bắc Việt Nam. Sau đó, họ sẽ phân tích các đặc điểm hệ gene của vi khuẩn Escherichia coli tạo ra ESBL từ những mẫu thịt thu thập được để tìm hiểu về bản chất của vấn đề này.
Từ giữa tháng 10/2022 và tháng 1/2023, họ đã thu thập 46 mẫu thịt đùi, lườn gà và 49 mẫu thịt ba chỉ, thịt thăn lợn ở các quầy tại bốn thành phố của Việt Nam, bao gồm Hà Nội, Thái Bình, Nghệ An và TPHCM. Cũng như truyền thống, quầy này đều bày thịt trên bàn mà không có biện pháp bảo quản lạnh nên rất có thể tạo điều kiện thúc đẩy quá trình lây nhiễm diễn ra nhanh hơn.
Mặc dù plasmid IncFIB phổ biến trong các chủng E. coli sinh ESBL , nhưng sự thay đổi trong hồ sơ gene kháng thuốc cho thấy sự lây lan đặc hữu của các plasmid mang gen kháng thuốc cụ thể là không có khả năng. Nhìn chung, những phát hiện này làm nổi bật hiệu quả của phương pháp phát hiện gen ESBL và mức độ cao của E. coli sinh ESBL trong thịt bán lẻ.
Vậy họ thu được những gì sau quá trình phân lập, nuôi cấy và giải trình tự hệ gene các vi khuẩn? Có nhiều thông tin khiến người ta phải giật mình. Trong 49 mẫu thịt lợn và 46 mẫu thịt gà được thu thập tại Hà Nội, Thái Bình, Nghệ An và TPHCM thì có 25 mẫu thịt lợn (54,3 %) và 24 mẫu thịt gà (48,9 %) có vi khuẩn E. coli sinh ESBL và TPHCM có tỉ lệ nhiễm gene EBSL cao nhất.
Tất cả các mẫu thịt đều kháng nhiều loại kháng sinh beta-lactam, đặc biệt là aminoglycosides (nhóm kháng sinh có tác dụng diệt khuẩn gram âm đa kháng), quinolones (một trong những kháng sinh vô cùng quan trọng với phổ tác dụng rộng, được ứng dụng phổ biến trong điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn), và sulfonamides (nhóm chất kháng khuẩn được sử dụng rộng rãi trong thú y do ưu điểm về giá thành và hiệu quả trong trị liệu).
Đây là nghiên cứu chi tiết đầu tiên về tình trạng nhiễm vi khuẩn có gene kháng ESBL. Tỉ lệ nhiễm trong thịt bán lẻ cao ở thịt gà (54 %) và thịt lợn (48 %) cho thấy đây là một nguy cơ đối với sức khỏe công cộng. Đây sẽ là một dữ liệu cơ bản để các nhà quản lý tham khảo khi đánh giá các vấn đề y tế công cộng cấp vùng, đặc biệt với vùng đông dân cư và nền nhiệt cao như TPHCM. Các yếu tố này có thể sẽ làm gia tăng các mức độ nhiễm khuẩn, nhất là khi các nơi bán lẻ như chợ truyền thống còn thiếu khả năng bảo quản lạnh.
Kết quả phân tích hệ gene của tám chủng E. coli chứa gene ESBL cho thấy chúng thuộc về ba nhóm phát sinh loài chính với cùng kiểu trình tự. Dẫu số lượng mẫu thu thập và phân tích có giới hạn nhưng rất có thể gà được nuôi tại các địa phương cũng bị nhiễm khuẩn tương tự, khi được nuôi và chế biến trong cùng điều kiện tương tự nhau.
Vi khuẩn E. coli có gene ESBL mà các nhà nghiên cứu phân lập đều chứa floR, gene kháng florfenicol, vốn thường chỉ có ở khu vực chăn nuôi, qua đó cho thấy hiện tượng nhiễm này có từ nơi chăn nuôi chúng. Bên cạnh đó, việc phát hiện ra gene kháng mcr-1 trong một nửa mẫu thu thập cho thấy tình trạng nhiễm vi khuẩn kháng colistin (một thuốc kháng sinh cũ và gây độc tính cao nhưng thuốc kháng sinh Colistin là một trong những vũ khí ít ỏi có khả năng chống lại vi khuẩn đa kháng và siêu kháng thuốc) ở gà lợn ở Việt Nam.
Các nội dung chi tiết được mô tả trong bài báo “Contamination of retail market meat with extended-spectrum beta-lactamase genes in Vietnam”, xuất bản trên tạp chí International Journal of Food Microbiology.
Thanh Hương
Nguồn: https://doi.org/10.1016/j.ijfoodmicro.2025.111061
