Văn hóa là yếu tố chính để hiểu và điều tiết hành vi hung hăng của thanh niên

Một nghiên cứu mới của các nhà khoa học Việt Nam và Mỹ đã phân tích về sự ảnh hưởng của văn hóa lên các phản ứng hung hăng của thanh niên đã trải qua những trải nghiệm bất lợi thời niên thiếu.

Nghiên cứu do giáo sư Đặng Hoàng Minh, Viện nghiên cứu Xã hội, tâm lý và giáo dục lâm sàng, ĐH Giáo dục (ĐHQGHN) và các cộng sự ở Viện nghiên cứu Xã hội, tâm lý và giáo dục lâm sàng, ĐH Harvard, ĐH California – Berkeley, ĐH Vanderbilt thực hiện.

Bài báo của họ, “Individualism and Collectivism as Moderators of Relations between Adverse Childhood Experiences and Adolescent Aggressive Behavior” (Chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa tập thể như các cách điều tiết mối quan hệ giữa những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu và hành vi hung hăng tuổi thanh niên), được xuất bản trên tạp chí Research on Child and Adolescent Psychopathology.

Các nhà nghiên cứu cho biết, những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu (ACEs) là những sự kiện căng thẳng và gây đau buồn xuất hiện trong thời kỳ thơ ấu (từ 0 đến 17 tuổi) thường liên quan đến những vấn đề lạm dụng cảm xúc, đánh đập hoặc lạm dụng tình dục, sự rối loạn chức năng gia đình nghiêm trọng và/hoặc tiếp xúc với hành vi bạo lực cộng đồng hoặc tập thể. Nhìn chung, những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu liên quan đến vô số những hệ quả tiêu cực về sức khỏe, bao gồm nhữn hành vi gây rủi ro cho sức khỏe như hút thuốc, các bệnh mãn tính… Chúng thường liên quan đến những nguy cơ rủi ro cho nhiều điều kiện sức khỏe tâm thần, bao gồm trầm cảm và căng thẳng, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và các vấn đề liên quan trực tiếp đến hành vi.

Nghiên cứu tập trung vào các chiều văn hóa trung tâm của chủ nghĩa tập thể (collectivism) và chủ nghĩa cá nhân (individualism). Về tổng thể, nghiên cứu phát hiện ra là chủ nghĩa tập thể liên quan đến việc giảm các tác động của những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu lên hành vi hung hăng của thanh niên, trong khi đó chủ nghĩa cá nhân lại liên quan đến việc làm gia tăng các tác động đó.

Nghiên cứu này là nghiên cứu đầu tiên đánh giá những tác động tiết chế của hai chiều kích quan trọng của chủ nghĩa tập thể và chủ nghĩa cá nhân liên quan đến các những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu và hoạt động của thanh niên.

• Chiều kích dọc, liên quan đến niềm tin và sự chấp nhận của một người về thực tại và sự cần thiết của các phân cấp quyền lực trong nền văn hóa của một người.
• Chiều kích ngang, liên quan đến niềm tin và nhấn mạnh vào sự bình đẳng giữa con người bên trong xã hội của một người.

Mặc dù xã hội Việt Nam về truyền thống có mức độ chủ nghĩa tập thể cao nhưng mức độ chủ nghĩa cá nhân cũng đang ngày một gia tăng cùng với quá trình toàn cầu hóa. Mức độ chiều kích dọc của Việt Nam cũng khá cao.

Nghiên cứu đã phát hiện ra những gợi ý tiềm tàng của sự tác động văn hóa này trong một khảo sát 644 học sinh trung học phổ thông. Họ tìm ra là những em đã phải đối diện với lạm dụng hoặc bị bỏ bê lúc còn nhỏ, hoặc những em từng phải tiếp xúc với những hành vi bạo lực tập thể hoặc bạo lực của bạn bè, thường có thể tham gia vào các hành xử hung hăng chủ động như hung hăng về thể chất hoặc về ngôn ngữ bạo lực với bạn bè cùng lứa.

Điều quan trọng nhất là kết quả chỉ dấu rằng chủ nghĩa tập thể – cụ thể là thập thể theo chiều dọc – làm giảm đi tác động của những những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu lên những hành xử hung hăng. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, trong một nền văn hóa mà có mức cao về chủ nghĩa tập thể theo chiều dọc như Việt Nam, một thanh viên từng phải trải qua những những trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu và người cảm thấy sự hung hăng nhắm vào người khác, có thể tự kiềm chế cơn bốc đồng hung hăng của bản thân mình bởi vì họ lo ngại về sự hành vi hung hăng của họ có thể làm hổ thẹn bố mẹ và gia đình trong xã hội phân tầng này. Do đó, nhiều khả năng là họ có thể thay đổi phản ứng của mình để bảo vệ thanh danh gia đình.

Các nhà nghiên cứu cho rằng, một trong những gợi ý của nghiên cứu này là khiến cho thanh niên nhận thức được những hệ quả tiềm tàng của cả hành xử hung hăng cũng như hành xử có kiểm soát có lợi cho xã hội có thể hiệu quả nhất khi được xây dựng quanh mẫu hình chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa tập thể theo chiều dọc và ngang ở nơi họ sinh sống. Ví dụ, sự lo ngại về các phản ứng của xã hội có phân tầng quyền lực (chủ nghĩa tập thể theo chiều dọc) với sự hung hăng của một người và sự lo ngại gây hại cho các nhóm người của người đó (chủ nghĩa tập thể theo chiều ngang) do cơn hung hăng của họ có thể hữu dụng để làm tăng hiệu quả của các biện pháp can thiệp, các nhà nghiên cứu viết trong công bố.

Dù có những quốc gia có chủ nghĩa cá nhân cao nhưng 70% quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, đều chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa tập thể. Sống trong thời đại toàn cầu hóa, một phần đáng kể của các quốc gia có chủ nghĩa cá nhân cao cũng là nơi sinh sống của những người di cư từ những nền văn hóa khác, chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa tập thể.

Vì vậy nghiên cứu này có thể hữu dụng cho các nhà tư vấn tâm lý trên khắp thế giới xem xét phát triển những phương thức điều tiết và điều trị hành vi hung hăng tuổi thanh niên dựa trên văn hóa.

Thanh Lan

Nguồn: https://link.springer.com/article/10.1007/s10802-025-01296-z