Khẩu vị của muỗi thay đổi theo tốc độ đô thị hóa tại châu Phi

Tình trạng biến đổi khí hậu và đô thị hóa ngày càng tăng sẽ tạo cơ hội để muỗi phát triển hơn nữa, dù không phải ở đâu cũng thế.

Từ trước đến nay, muỗi vằn (Aedes aegypti) vốn khét tiếng là sinh vật chuyên hút máu và lây truyền sốt xuất huyết, Zika, và các loại virus khác. Nhưng ở châu Phi, ‘quê hương’ của chúng, hầu hết muỗi vằn thích hút máu các loài động vật khác, như khỉ và loài gặm nhấm. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới cho thấy chúng ngày càng chuyển sang thích hút máu người – đồng nghĩa với việc khả năng truyền bệnh cũng sẽ tăng theo.

Bằng cách khảo sát phạm vi đốt của muỗi vằn trên khắp châu Phi, nghiên cứu cho thấy quần thể muỗi ở các khu vực khô hạn và mật độ dân số dày đặc có xu hướng hút máu người nhiều hơn. Tình trạng biến đổi khí hậu và đô thị hóa ngày càng tăng sẽ tạo cơ hội để muỗi phát triển hơn nữa, dù không phải ở đâu cũng thế.

“Công trình nghiên cứu này vô cùng ý nghĩa, nếu chúng ta hiểu rõ hơn về lý do tại sao muỗi thích đốt người, chúng ta sẽ được trang bị tốt hơn trong việc dự đoán và giảm thiểu sự lây lan của bệnh”, theo ông Law Lawzzak, một nhà di truyền học tiến hóa tại Viện Wellcome Sanger, người không tham gia vào nghiên cứu này.

Noah Rose, một nghiên cứu sinh sau tiến sĩ, đã hợp tác với Carolyn McBride thuộc Đại học Princeton và các đồng nghiệp châu Phi, thu thập trứng muỗi vằn từ 27 địa điểm ở hạ Sahara, từ thảo nguyên khô ráo đến rừng rậm ẩm ướt, và từ những nơi cư dân hãy còn thưa thớt cho đến những nơi cư dân đông đúc, nhộn nhịp. Rose đã sử dụng những quả trứng đó để bắt đầu nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và thử nghiệm sở thích hút máu của bầy muỗi con. Được đặt trong một hộp nhựa có hai ống nhô ra, nhóm 100 con muỗi được lựa chọn hướng bay, hoặc bay xuống ống dưới – nơi có cẳng tay Rose đã chờ sẵn ở đầu ống hoặc bay xuống ống kia – hướng có một con chuột lang (Nhóm nghiên cứu đã đặt những tấm màn ngăn giữa muỗi và hai mục tiêu trên.)

Bên cạnh đó, ông cũng giải trình tự bộ gene của 389 con muỗi để xem xét bộ gene có liên quan gì đến khẩu vị của muỗi hay không. “Đó là một khối lượng công việc khổng lồ”, Anna Cohuet, một nhà côn trùng học tại Viện nghiên cứu Quốc gia Pháp về phát triển bền vững ở Montpellier, người không liên quan đến công trình này đánh giá.

Sở thích của muỗi là hút máu người hay chuột lang, tùy thuộc vào nơi thu thập được chúng, Rose và các đồng nghiệp đã báo cáo điều này tại buổi hội thảo Biology of Genomes, tổ chức trực tuyến vào tuần trước và trong một bản thảo sơ bộ hồi tháng Hai. Những con muỗi có nguồn gốc từ các khu rừng rậm châu Phi, có xu hướng thích hút máu chuột lang. Chỉ những con từ khu vực Sahel, vành đai bán khô hạn phía nam Sahara, luôn luôn thích hút máu người hơn cả, nhóm nghiên cứu phát hiện. Đối với những con còn lại, nguồn gốc của chúng với những con từ vùng Sahel càng gần, chúng càng có khả năng đốt người. (Muỗi Sahel đã lây lan sang châu Mỹ hàng trăm năm trước cả khi tình trạng buôn bán nô lệ diễn ra.)

Một yếu tố khác gợi ý về khẩu vị của muỗi, mà nhóm nghiên cứu phát hiện ra, đó là mật độ dân số. Mật độ càng dày đặc, Cohuet giải thích, “chúng lại càng hút máu người nhiều hơn”. Nhưng đó không phải là một lời giải thích hoàn chỉnh, bởi vì muỗi còn được thu thập từ một số thị trấn không có quá nhiều người. Thay vào đó, với khí hậu khô và nóng vào hầu hết thời gian trong năm ở Sahel, nơi chỉ có một mùa mưa ngắn ngủi, dường như đã dần dần chuyển hướng sở thích của muỗi sang con người. Ở những nơi đó, Rose nói, những con muỗi dường như phụ thuộc nhiều hơn vào việc sinh sản trên vũng nước đọng mà người dân để lại hoặc bị mắc kẹt trong các vật phẩm như lốp xe.

“Điều này cho thấy, nếu quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng ở những khu vực khô hạn này, chủng muỗi chuyên hút máu người sẽ sinh sôi nảy nở dữ dội”, Elaine Ostrander, nhà di truyền học tại Viện nghiên cứu Quốc gia về Bộ gene người cho biết. Khả năng lây truyền bệnh sốt xuất huyết và các bệnh truyền nhiễm liên quan đến muỗi vằn là điều mà Ostrander lo lắng. “Điều này sẽ vô cùng khủng khiếp”, bà nói

Anh Thư dịch

Nguồn: https://www.sciencemag.org/news/2020/05/mosquitoes-taste-human-blood-may-grow-african-cities-expand