Biến đổi khí hậu “vẽ lại” bản đồ vùng bệnh sốt rét

Dù biến đổi khí hậu tác động đến sốt rét theo nhiều hướng - khiến bức tranh chung khá phức tạp - song nghiên cứu này cho thấy khí hậu tương lai có thể “ưu ái” nhiều loài muỗi mang ký sinh trùng sốt rét hoạt động ở hầu khắp châu Phi.

Sốt rét là bệnh do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây sang người chủ yếu qua muỗi. Mỗi năm, có hàng trăm triệu người mắc phải căn bệnh này và trong đó gần 600.000 đã tử vong, phần lớn là trẻ em dưới 5 tuổi.

Một nghiên cứu mới của Đại học Copenhagen, vừa được công bố trên tạp chí Global Change Biology, cho thấy biến đổi khí hậu trong tương lai có thể tạo điều kiện thuận lợi hơn cho muỗi truyền sốt rét, khiến hàng triệu người tại nhiều khu vực rộng lớn ở châu Phi đối mặt với nguy cơ bị muỗi mang mầm bệnh đốt.

“Nghiên cứu của chúng tôi chỉ ra rằng biến đổi khí hậu sẽ có lợi cho các loài muỗi truyền sốt rét. Điều này có thể khiến từ 200 triệu đến 1 tỷ người rơi vào nguy cơ cao hơn – trừ khi chúng ta có những hành động ứng phó cụ thể,” tác giả chính Tiem van der Deure, nghiên cứu sinh tại Khoa Thú y và Khoa học Động vật, Đại học Copenhagen, cho biết.

Con số 200 triệu người là ước tính rất thận trọng khi không tính đến biến động dân số, mà chỉ xét tác động khí hậu. Theo kịch bản khi xét bao gồm cả tăng trưởng dân số mạnh, con số này là 1 tỷ người, ông giải thích.

Nếu sốt rét lan đến những vùng chưa bao giờ ghi nhận ca mắc nào, hậu quả có thể rất nghiêm trọng. Người dân ở đó thiếu kinh nghiệm kiểm soát bệnh và hầu như cơ thể không có miễn dịch.

Lan rộng khắp châu Phi

Sốt rét là một bài toán nan giải đối với nền y tế châu Phi, giới khoa học từ lâu đã quan tâm đến việc biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến ký sinh trùng mà muỗi truyền sang người như thế nào. Dù biến đổi khí hậu tác động đến sốt rét theo nhiều hướng – khiến bức tranh chung khá phức tạp – song nghiên cứu này cho thấy khí hậu tương lai có thể “ưu ái” nhiều loài muỗi mang ký sinh trùng sốt rét hoạt động ở hầu khắp châu Phi.

Nhóm nghiên cứu đã phân tích phản ứng trước biến đổi khí hậu của sáu loài muỗi truyền sốt rét phổ biến nhất.

“Với phần đông mọi người, các loài muỗi trông y hệt nhau. Trên thực tế, chúng rất khác nhau, dù đôi khi ta khó nhận ra bằng mắt thường. Tập tính và môi trường sống ưa thích của chúng cũng khác nhau,” PGS Anna-Sofie Stensgaard, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết.

Nhóm đã huấn luyện mô hình thuật toán dựa trên hàng nghìn dữ liệu ghi nhận thực địa về muỗi, sau đó dự đoán nơi nào sẽ có điều kiện khí hậu phù hợp cho từng loài, và cách những điều kiện đó thay đổi theo thời gian.

“Trong sáu loài muỗi mà chúng tôi nghiên cứu, ba loài được dự báo sẽ mở rộng phạm vi, còn ba loài còn lại thì hầu như không thu hẹp phạm vi. Nhìn tổng thể, đây là một xu hướng đáng lo ngại,” ông van der Deure nói.

Phạm vi sinh sống của muỗi dự kiến mở rộng mạnh ở Đông và Trung Phi, trong khi Tây Phi tiếp tục duy trì điều kiện thuận lợi cho muỗi.

Dù viễn cảnh có phần u ám, nhưng vẫn còn hy vọng, ông van der Deure nhấn mạnh. “Các kịch bản khí hậu cho thấy chúng ta có thể giảm phần lớn tác động nếu hạn chế mức độ biến đổi khí hậu. Chúng tôi so sánh một kịch bản ‘giữ nguyên hiện trạng’ và một kịch bản đáp ứng đầy đủ Thỏa thuận Paris.”

“Nghiên cứu này nhắc chúng ta rằng việc không đạt mục tiêu Thỏa thuận Paris không chỉ là chuyện nước biển dâng hay thời tiết cực đoan – mà còn là một cuộc khủng hoảng y tế công cộng đang thành hình,” GS David Nogués Bravo, đồng tác giả, nói thêm.

Bắc Âu vẫn an toàn

Nghiên cứu cho thấy các cơ quan y tế toàn cầu phải chuẩn bị cho nguy cơ sốt rét lan rộng. Với biến đổi khí hậu, không thể tiếp tục giả định muỗi sẽ ở yên trong vùng hiện tại, chúng có thể tạo ra các ổ dịch mới ở những nơi từng là khu vực an toàn.

Dù Bắc Âu cũng đang ấm lên, người dân nơi đây không cần lo lắng, bà Stensgaard khẳng định.

“Sốt rét từng tồn tại ở Đan Mạch khi khí hậu lạnh hơn bây giờ, và chúng ta vẫn có loài muỗi truyền sốt rét. Tuy nhiên, nhiệt độ hiện tại vẫn quá thấp để ký sinh trùng phát triển. Vì vậy sốt rét không phải là bệnh mà tôi lo sẽ xâm nhập vào Đan Mạch trong tương lai gần. Cũng cần nhớ rằng biến đổi khí hậu chỉ là một phần lý do khiến bệnh dịch di chuyển – toàn cầu hóa, thương mại quốc tế cũng quan trọng không kém,” bà nói.

Hà Trang tổng hợp

Nguồn: Climate change could expand habitats for malaria mosquitoes, researchers warn

Climate Change Favors African Malaria Vector Mosquitoes