Bổ sung lithium giúp đẩy lùi bệnh Alzheimer
Một bài báo mới được công bố trên tạp chí Nature cho thấy việc bổ sung lithium tự nhiên trong não có thể góp phần ngăn chặn và thậm chí đẩy lùi bệnh Alzheimer.
Thông qua nghiên cứu mô não người và thí nghiệm trên chuột, các tác giả nhận thấy khi nồng độ lithium trong não suy giảm, tình trạng mất trí nhớ, cũng như các dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer gồm mảng amyloid (sự tích tụ của protein amyloid beta) và đám rối tau (các rối sợi được tạo thành từ protein tau), có xu hướng gia tăng. Nghiên cứu cũng tìm thấy bằng chứng ở chuột cho thấy thực phẩm bổ sung lithium có thể đảo ngược những thay đổi này và đẩy lùi tình trạng mất trí nhớ, đưa não trở lại trạng thái khỏe mạnh hơn.
“Đây là một bước đột phá”, Ashley Bush, một nhà khoa học thần kinh tại Đại học Melbourne (Úc), người không tham gia vào nghiên cứu, cho biết. “Gần đây chúng ta mới có những loại thuốc đầu tiên điều trị bệnh Alzheimer. Nhưng các loại thuốc chỉ tập trung vào các mảng amyloid. Cách tiếp cận mới nhắm vào tất cả các dấu hiệu chính đáng lo ngại của căn bệnh này”.
Nếu được kiểm chứng qua các thử nghiệm lâm sàng, kết quả này sẽ có ý nghĩa rất lớn. Chứng mất trí nhớ ảnh hưởng đến hơn 55 triệu người trên toàn cầu; hầu hết đều mắc bệnh Alzheimer. Các loại thuốc chống amyloid trên thị trường làm chậm quá trình suy giảm nhận thức, nhưng “chúng không ngăn chặn được nó, cũng như không giúp phục hồi chức năng”, nhà di truyền học Bruce Yankner ở Trường Y Harvard tại Boston, Massachusetts, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết.
Vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, lithium được quảng cáo là một loại thuốc bồi bổ sức khỏe, giúp thay đổi tâm trạng. Nó tái xuất vào những năm 1970 trong điều trị chứng rối loạn lưỡng cực. Các nhà khoa học nhận thấy ở những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực, quá trình lão hóa não ở những người dùng lithium diễn ra chậm hơn so với những người không dùng. Trong khi đó, các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy ở những nơi có nguồn nước chứa một lượng nhỏ lithium, tỷ lệ người mắc sa sút trí tuệ tương đối thấp. Tuy nhiên, các thử nghiệm lâm sàng xem xét tác động của lithium đối với suy giảm nhận thức lại cho kết quả trái chiều.
Trong nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò của lithium, lần đầu tiên Yankner và các cộng sự chỉ ra kim loại này hiện diện tự nhiên trong não và đóng một vai trò sinh lý quan trọng.
Các tác giả phát hiện những vùng não người bị ảnh hưởng bởi bệnh Alzheimer có nồng độ lithium thấp hơn so với những vùng không bị ảnh hưởng. Nhóm nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng ở những người bị suy giảm nhận thức nhẹ – khởi đầu của bệnh Alzheimer, lithium trong não bị gắn vào các mảng amyloid, khiến lượng lithium cần dùng cho các chức năng thiết yếu của não bị giảm đi. Yankner cho biết tình trạng này “trở nên nghiêm trọng hơn khi bệnh tiến triển”. Hiện tượng này cũng xảy ra trong não chuột mắc bệnh Alzheimer.
Trong các thí nghiệm, não chuột bị thiếu hụt lithium phát triển mảng amyloid nhiều hơn so với não chuột có mức lithium bình thường. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: thiếu hụt lithium trong não tạo ra nhiều amyloid hơn, khiến lithium lại càng ít đi.
Yankner và các cộng sự đã tìm ra mối liên hệ giữa sự thiếu hụt lithium với các dấu hiệu khác của bệnh Alzheimer, bao gồm sự tích tụ các đám rối tau và sự thay đổi hoạt động của các gene liên quan đến Alzheimer. Họ cũng xác định được một giải pháp tiềm năng để phá vỡ vòng luẩn quẩn này.
Hầu hết các thử nghiệm lâm sàng về lithium đều sử dụng lithium cacbonat. Nhóm nghiên cứu nhận thấy các mảng amyloid dễ dàng bám vào dạng này, song tình trạng này không xảy ra với các dạng khác như lithium orotate. Việc bổ sung lithium orotate liều thấp đã góp phần đẩy lùi tổn thương não do Alzheimer và phục hồi trí nhớ của chuột. Lithium cacbonat không mang lại hiệu quả tương tự – điều này có thể giải thích những kết quả trái chiều của các thử nghiệm lâm sàng trước đó.
Những phát hiện ở chuột không phải lúc nào cũng đúng ở người. Các tác giả vẫn thận trọng, song cũng lạc quan với những bằng chứng thu được.
Vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được trả lời, chẳng hạn như quá trình suy giảm lithium bắt đầu như thế nào. “Tôi nghi ngờ có những nguyên nhân khác về môi trường hoặc di truyền gây suy giảm khả năng hấp thụ lithium trong não”, Yankner nói.
Các nhà nghiên cứu không phát hiện độc tính liên quan đến lithium trong nghiên cứu – ngay cả ở những con chuột được điều trị bằng lithium gần như trong toàn bộ cuộc đời trưởng thành. Điều này sẽ góp phần đơn giản hóa các thử nghiệm lâm sàng và trong vòng vài năm tới, chúng ta sẽ biết liệu có thể dùng kim loại này để điều trị cho những người mắc bệnh Alzheimer hay không. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi nguồn tài trợ thỏa đáng. Bởi vì lithium là một nguyên tố, nên không được cấp bằng sáng chế. “Không một công ty dược phẩm nào sẽ kiếm được lợi nhuận từ lithium”, Tomas Hajek, bác sĩ tâm thần tại Đại học Dalhousie ở Halifax, Canada, cho biết.
Thanh An dịch từ Nature
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-025-02471-4
