Các nhà tiên phong phát triển thuốc điều trị béo phì và 13.508 nhà vật lý thắng giải Đột phá
Những giải thưởng có nhiều đóng góp và thúc đẩy khoa học nhất, trong đó có các thực nghiệm ở LHC và những điều trị về béo phì mang tính nền tảng.
Năm nhà khoa học đóng góp vào việc phát triển thuốc điều trị bệnh béo phì Ozempic và Wegovy đã thắng giải thưởng Đột phá năm 2025 – một trong những giải thưởng khoa học có giá trị tiền thưởng lớn nhất.
Xuất phát từ việc phát triển thuốc chữa bệnh tiểu đường, các loại thuốc này hoạt động bằng cách bắt chước một hormone gọi là peptide 1 giống glucagon (GLP-1), có thể kiểm soát các mức đường trong máu và giúp kìm nén việc thèm ăn. “Dạng thuốc này thực sự đã cứu sống nhiều cuộc đời và mang niềm vui trở lại với cuọc sống của nhiều người”, Ziyad Al-Aly, một nhà nghiên cứu tại Hệ thống chăm sóc sức khỏe St. Louis ở Missouri, người gần đây dẫn dắt một nghiên cứu quy mô lớn phân tích dữ liệu của khoảng hai triệu người để đánh giá hiệu quả của dược phẩn.
Giải thưởng dành cho khoa học sự sống được chia sẻ giữa bốn nhà khoa học đã phát hiện và đặc điểm hóa GLP-1 – bác sĩ chuyên khoa nội tiết Daniel Drucker tại ĐH Toronto, Canada; nhà nghiên cứu lâm sàng Joel Habener tại trường Y Harvard ở Boston, Massachusetts và Jens Juul Holst tại ĐH Copenhagen; và nhà hóa học Svetlana Mojsov tại ĐH Rockefeller University ở New York – cùng với Lotte Bjerre Knudsen của công ty dược phẩm Novo Nordisk ở Bagsværd, Đan Mạch, người đứng mũi chịu sào phát triển thuốc dựa trên những phát hiện đó.
Vào những năm 1990, Drucker và cộng sự nhận ra GLP-1 là nguyên nhân khiến cho động vật ăn ít và giảm cân. Knudsen làm ổn định thuốc này bằng việc cho thêm các chuỗi acid béo, qua đó tăng cường sự gắn kết với các protein trong máu để ngăn nó khỏi bị phá vỡ nhanh chóng khi được đưa vào cơ thể. “Thật sự là một vinh dự khi được nhận giải thưởng lớn này,” Drucker nói. “Nhưng với tôi việc hài lòng bậc nhất là khi ai đó đến văn phòng của tôi và nói ‘tôi đã giảm được 18 kg và tôi cảm thấy thật sảng khoái”.
Một chiến thắng của mọi người
Giải thưởng này là một trong số sáu giải Đột phá được trao trong năm nay về khoa học sự sống, vật lý và toán học.
Thực sự là một bất thường với một giải thưởng lớn, một trong những giải thưởng cho vật lý cơ bản đã được trao cho 13.508 nhà vật lý của bốn nhóm hợp tác tại CERN, Phòng thí nghiệm vật lý hạt châu Âu gần Geneva. Thông qua các thực nghiệm ở LHC, các nhà nghiên cứu này đã có những đo đạc chính xác trong suốt thập kỷ qua để chứng minh, và đi xa hơn là xác nhận Mô hình chuẩn của vật lý hạt. “Chúng tôi thấy vinh dự vì giải thưởng này đã bao gồm toàn bộ nhóm hợp tác bởi vì không có tất cả những người đó, chúng tôi không thể tạo ra được những tiên tiến ấy,” Patricia McBride, phán ngôn viên của nhóm hợp tác CMS tại CERN. Tiền từ giải thưởng này sẽ được dùng để tài trợ cho sinh viên quốc tế tới CERN, cô cho biết thêm.
Giải thưởng này xứng đáng, theo Brian Rebel, nhà vật lý hạt tại ĐH Wisconsin–Madison. “Phát hiện ra hạt Higgs [boson] vào năm 2012 là một sự kiện độc nhất trong đời nhưng mới chỉ là bước tiến đầu tiên,” Rebel nói. Kể từ đó, các nhà khoa học ở LHC đã tiếp tục làm chính xác hóa hơn khối lượng hạt Higgs và những tương tác của nó cũng như khám phá 72 hạt mới, điều tra về phản vật chất và thăm dò bản chất của ‘quark–gluon plasma’ đã tồn tại ngay sau Big Bang. “Đã có một đội quan nhỏ để tạo ra các công cụ kiểm tra và đánh giá các kết quả đó,” Rebel nói.
Một giải Đột phát khác trong vật lý cơ bản được trao cho một trong những kiến trúc sư của mô hình chuẩn, nhà vật lý lý thuyết Gerard ’t Hooft tại ĐH Utrecht Hà Lan, người từng chia sẻ giải Nobel năm 1999 về công trình nghiên cứu về lực hạt nhân yếu, và đóng góp vào hiểu biết về lực hạt nhân mạnh. “Một tổng hợp đẹp đẽ đột sinh khi toán học của một vật thể lại có sự liên kết với các hạt mà trên thực tế được quan sát thấy trong thế giới này,” theo ’t Hooft và ông nói thêm rằng mình ‘vinh dự” khi thắng giải thưởng này.
Một lý thuyết cho tất cả
Giải toán học dành cho Dennis Gaitsgory tại Viện Toán học Max Planck tại Bonn, Đức, bởi những đóng góp cho phát triển chương trình Langlands — được gọi là ‘lý thuyết thống nhất vĩ đại của toán học’, do nó mang các ngành lý thuyết số, hình học và trường hàm lại với nhau.
Và hai giải thưởng khác của khoa học sự sống được trao – một là sự chia sẻ giữa hai nhà khoa học thần kinh Stephen Hauser tại ĐH California, San Francisco, và nhà dịch tễ học Alberto Ascherio tại ĐH Harvard, cho nghiên cứu về các động lực của bệnh đa xơ cứng (MS), một bệnh là nguyên nhân gây phá hủy myelin, vật chất có xung quanh các sợi thần kinh và cô lập chúng.
Vào những năm 1990s, Hauser và cộng sự đã chứng tỏ là kháng thể do các tế bào B của hệ miễn dịch tạo ra có thể liên quan đến sự phá hủy này. Điều này ban đầu bị nghi ngờ vì các tế bào T đã được giả định là thủ phạm, và Hauser nhớ lại cảm giác “suy sụp” khi bị từ chối tài trợ vì ý tưởng của ông bị coi là “không thể về mặt sinh học”. “Giải Đột phá kà ghi nhận về sự quan trọng của cái gọi là ‘quyết tâm và kiên trì trong những hoàn cảnh xấu nhất’”, Hauser nói. Một cách độc lập, trong năm 2022, Ascherio và công sự đã xác quyết là việc lây nhiễm virus Epstein–Barr làm gia tăng nguy cơ rủi ro phát triển căn bệnh này ở người.
Giải cuối cùng dành cho khoa học sự sống thuộc về David Liu, nhà sinh học phân tử tại Broad Institute ở Cambridge, Massachusetts, cho sự phát triển các công nghệ sử dụng chỉnh sửa gene CRISPR để viết lại những mảnh DNA. Kỹ thuật của ông đã được sử dụng trong thử nghiệm lâm sàng điều trị bệnh máu trắng tế bào T, các bệnh hồng cầu hình liềm, bệnh β-thalassemia và cholesterol cao.
Giải Đột phá được thành lập vào năm 2012 và được các doanh nhân giàu có Yuri Milner, một tỉ phú Israel, và các doanh nhân về Internet, bao gồm Mark Zuckerberg, tài trợ.
Anh Vũ dịch từ Nature
Nguồn: doi: https://doi.org/10.1038/d41586-025-01038-7
