Các vùng đất than bùn chưa được bảo vệ
Một nghiên cứu mới cho thấy, các vùng đất than bùn – nơi dự trữ carbon quan trọng – đang thiếu sự bảo vệ đúng mức, gây nguy hiểm cho khí hậu toàn cầu.
Dù chỉ bao phủ 3% bề mặt Trái đất, các vùng đất ngập nước này lưu trữ 600 tỷ tấn carbon – nhiều hơn tổng lượng sinh khối rừng trên toàn thế giới cộng lại. Song, chỉ có 17% diện tích đất than bùn nằm trong khu vực được bảo vệ.
Con số này hoàn toàn trái ngược với mức độ bảo vệ dành cho các hệ sinh thái đang bị đe dọa khác, bao gồm rừng ngập mặn (42%), đầm lầy mặn (50%) và rừng nhiệt đới (38%).
Trong khi đó, gần một phần tư diện tích đất than bùn trên thế giới đang chịu áp lực nặng nề từ sự xâm lấn của con người, trong đó hoạt động canh tác là mối đe dọa lớn nhất trên toàn cầu.
Mới đây, nghiên cứu “Mismatch Between Global Importance of Peatlands and the Extent of their Protection” (Sự không phù hợp giữa tầm quan trọng toàn cầu của đất than bùn và mức độ bảo vệ của chúng), được xuất bản trên tạp chí Conservation Letters, đã đưa ra đánh giá toàn cầu đầu tiên về tình trạng bảo tồn của đất than bùn trên thế giới.
Những vùng đất ngập nước này tích tụ vật chất hữu cơ phân hủy một phần, ngăn chặn việc giải phóng hàng tỷ tấn carbon dioxide (CO2) vào khí quyển. Song, đất than bùn thải sẽ ra CO2 khi chúng bị cạn kiệt, bị xáo trộn, khai thác hoặc phá hủy hoàn toàn để tiếp cận các nguồn tài nguyên (ví dụ, khai thác mỏ hoặc lâm nghiệp) hoặc chuyển đổi chúng sang các mục đích sử dụng khác, chẳng hạn như đất nông nghiệp.
“Nghiên cứu này cho thấy việc bảo tồn và quản lý đất than bùn trên toàn cầu của chúng ta đang ở mức độ như thế nào”, TS. Kemen Austin – tác giả chính của nghiên cứu và là cựu giám đốc khoa học tại Hiệp hội Bảo tồn Động vật hoang dã, cho biết.
“Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy các hệ sinh thái quan trọng này không nhận được mức độ bảo vệ cần thiết”.
GS. Angela Gallego-Sala, đến từ Đại học Exeter, cho biết: “Chúng ta phải tăng cường mức độ bảo vệ các vùng đất than bùn trên toàn thế giới, vì đây là cách hiệu quả nhất về chi phí để giảm lượng khí thải từ các hệ sinh thái này. Tuy nhiên, cần luôn lưu ý rằng chúng cũng cung cấp sinh kế cho những người sống gần đó, do đó, các giải pháp thay thế là cần thiết để các cơ chế bảo vệ này có thể thực hiện được.”
Các tác giả lưu ý, việc giải phóng carbon tích trữ trong đất than bùn dẫn đến mức khí nhà kính nguy hiểm. Việc không bảo vệ được các vùng đất than bùn sẽ khiến trữ lượng carbon ở đây gặp rủi ro cao và cũng có thể gây nguy hiểm cho nguồn cung cấp nước ngọt toàn cầu, vì các vùng đất than bùn chứa 10% lượng nước ngọt chưa đóng băng của thế giới.
Chưa kể đến, các vùng đất này cũng rất giàu tính đa dạng sinh học khi là nơi sinh tồn của nhiều loại rêu, thực vật có hoa, chim, ốc sên, cá và bướm.
Các quốc gia có nhiều đất than bùn nhất bao gồm Canada, Nga, Indonesia, Hoa Kỳ, Brazil, Cộng hòa Dân chủ Congo, Trung Quốc, Peru, Phần Lan và Cộng hòa Congo. 10 quốc gia này chiếm 80% diện tích đất than bùn toàn cầu. Trong đó, năm quốc gia đầu tiên chiếm 70% diện tích đất than bùn trên toàn thế giới.
27% diện tích đất than bùn trên toàn cầu nằm trên đất của người dân bản địa – nơi chúng được các cộng đồng này bảo vệ. Trên toàn cầu, có ít nhất 1,1 triệu km2 đất than bùn nằm trong đất của người dân bản địa và hơn 85% diện tích đất này không nằm trong khu bảo tồn.
Theo các tác giả, việc tăng cường quyền đối với đất đai của người dân bản địa có thể mang lại lợi ích đáng kể cho các vùng đất than bùn cũng như các hệ sinh thái khác mà họ quản lý.
“Nghiên cứu của chúng tôi đã làm nổi bật sự một thật quan trọng: người dân bản địa chính là những người có khả năng bảo vệ các vùng đất than bùn”, TS. Paul Elsen, tác giả nghiên cứu và giám đốc kế hoạch bảo tồn tại Hiệp hội Bảo tồn Động vật hoang dã, cho biết.
“Điều này có ý nghĩa quan trọng vì nó có nghĩa là chúng ta có thể cải thiện việc bảo tồn đất than bùn bằng cách tăng cường quyền đất đai của Người bản địa, đây là xu hướng mà chúng ta đã thấy ở nhiều quốc gia. Và vì vậy, chúng ta phải tiếp tục những nỗ lực đó.” □
Kim Dung lược dịch
Nguồn: https://news.exeter.ac.uk/faculty-of-environment-science-and-economy/peatlands-are-dangerously-under-protected-worldwide/
Bài đăng Tia Sáng số 4/2025
