Đột quỵ và mất trí nhớ: chiến đấu với sự mất mát chức năng trong các mạch máu não nhỏ
Một nghiên cứu mới nhận diện các nhân tố phân tử thúc đẩy bệnh ở mạch máu nhỏ - và một loại thuốc có thể giúp phục hồi các chức năng mạch máu bị suy giảm.
Các nhà nghiên cứu ở bệnh viện Đại học LMU đã khám phá việc các bệnh của những mạch máu não nhỏ xuất hiện trong bối cảnh như thế nào. Bệnh mạch máu não nhỏ có thể dẫn đến những hệ quả rộng hơn như thông lượng máu suy giảm, xuất huyết, và thường dẫn đến đột quỵ nghiêm trọng; nó cũng được coi như một trong những nguyên nhân hàng đầu của mất trí nhớ. Phát hiện của các nhà khoa học đã được xuất bản trên tạp chí Nature Neuroscience.
Nếu xét đến tần suất xuất hiện của việc có khả năng đe dọa cuộc sống người bệnh – đột quỵ là một trong những nguyên nhân gây khuyết tật dài hạn và là nguyên nhân đứng hàng thứ hai về nguy cơ tử vong – thì đây là điều đáng chú ý, theo GS. Martin Dichgans, Giám đốc Viện nghiên cứu Đột quỵ và mất trí nhớ (ISD) tại Bệnh viện trường đại học LMU Munich. “Cho đến nay, y học vẫn còn ít biết về các cơ chế tế bào và phân tử nền tảng cho sự phát triển của bệnh lý mạch máu não nhỏ”.
Một mặt, gần như không thể nghiên cứu trực tiếp các mạch máu nhỏ bé trong não người. Mặt khác, còn có ít mô hình thực nghiệm phù hợp cho phép các nhà nghiên cứu tìm hiểu về chính xác điều gì diễn ra tại cấp độ tế bào hoặc phân tử ở bệnh lý mạch máu nhỏ, dù ở in vitro hay trong cơ thể sống.
Trong những năm gần đây, nhóm nghiên cứu ở Munich đã có những con chuột được chỉnh sửa gene mà các tế bào màng thiếu năng lực tạo ra những protein nhất định. Các tế bào màng trong hình thành lớp trong cùng của mạch máu, nơi máu chảy xuôi theo mạch – và chúng ở đúng chỗ nơi căn bệnh bắt đầu.
Bằng việc ngắt gene Foxf2 – gene từng được nhận diện là rủi ro gây đột quỵ – các tế bào thiếu protein tương ứng, dẫn dến suy giảm chức năng của mạch máu não nhỏ, nhất là phá vỡ hàng rào máu não, yếu tố giúp bảo vệ não khỏi những ảnh hưởng có hại. “Điều đó có nghĩa”, Dichgans giải thích, “sự thiếu vắng Foxf2 không nghi ngờ gì nữa là một trong những nguyên nhân cơ bản của bệnh lý mạch máu não nhỏ”.
Foxf2 là nhân tố phiên mã kích hoạt nhiều gene khác – bao gồm như khám phá của các nhà nghiên cứu Munich, gene Tie2 và các thành phần hạ nguồn của nó trong cái gọi là con đường tín hiệu Tie. Trong các tế bào nội màng, sự hoạt hóa gene Tie2 và chức năng của con đường Tie2 quan trọng với việc duy trì sức khỏe mạch máu. Không có Tie2, nguy cơ của các phản ứng viêm nhiễm trong các tế bào nội màng của mạch máu gia tăng, dẫn đến thúc đẩy atherosclerosis và làm gia tăng nguy cơ đột quỵ, mất trí nhớ.
“Chúng tôi đã xác nhận phát hiện của mình ở các cấp độ phân tử khác nhau”, Dichgans nói, “và chúng được xác nhận trong các thực nghiệm trên tế bào người nữa”, một hợp tác với giáo sư Dominik Paquet, một tác giả chính khác của bài báo.
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm một liệu pháp hướng đích chức năng bị suy giảm của các mạch máu não nhỏ dựa trên phát hiện của họ. Loại sản phẩm mang tên AKB-9778 kích hoạt riêng Tie2. “Thông qua điều trị, chúng tôi không chỉ có thể chuẩn hóa con đường tín hiệu Tie2 mà còn phục hồi chức nằn mạch máu bị suy giảm”, nhà khoa học thần kinh LMU nói. Liệu pháo này có tiềm năng làm giảm đi nguy cơ đột quỵ và mất trí nhớ.
“Tôi sẽ vui sướng thông báo việc chúng tôi đã sẵn sàng chuẩn bị cho một nghiên cứu lâm sàng để thử nghiệm sản phẩm này trên bệnh nhân”, Dichgans cho biết thêm. “Tuy nhiên, tại thời điểm này không dễ dàng tiếp cận với nó, vì hiện đang trong giai đoạn đánh giá trên các pha lâm sàng cho sử dụng trong những điều kiện khác”.
Nhóm nghiên cứu giờ đang tìm kiếm những thành phần liên quan có thể phát triển cho thử nghiệm lâm sàng trong bệnh lý mạch máu nhỏ.
Thanh Hương dịch từ Ludwig Maximilian University of Munich
