Hàng chục đợt nắng nóng cực đoan liên quan tới phát thải carbon của một số doanh nghiệp
Trong nhiều thập kỷ qua, các nhà khí hậu đã chứng minh rằng các cơn bão, hạn hán hay các đợt nắng nóng cực đoan (nắng nóng với nhiệt độ cao và kéo dài nhiều ngày) có liên quan tới hiện tượng nóng lên toàn cầu, và giờ đây họ đang truy ngược chuỗi trách nhiệm, đến tận các nhà máy sản xuất nhiên liệu hóa thạch.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature đã cho thấy, khoảng ¼ số đợt nắng nóng cực đoan ghi nhận trong giai đoạn 2000-2023 có liên quan trực tiếp với khí nhà kính thải ra từ các tập đoàn năng lượng cụ thể.
Phát hiện này cung cấp những bằng chứng mới hỗ trợ các vụ kiện nhằm yêu cầu những các công ty phải chịu trách nhiệm về tác động của họ đối với khí hậu.
“Với tư cách một nhà khoa học, tôi không thể quy định trách nhiệm pháp lý cho những sự kiện này. Nhưng tôi có thể khẳng định rằng mỗi công ty “carbon lớn” đều đang góp phần tạo ra các đợt nắng nóng cực đoan, khiến chúng khắc nghiệt hơn và cũng xảy ra thường xuyên hơn”- tác giả chính Yann Quilcaille, nhà nghiên cứu khí hậu tại Viện Công nghệ Liên bang Zurich (Thụy Sĩ), cho biết.
Nghiên cứu cho thấy, hơn một phần tư trong số 213 sự kiện được ghi nhận sẽ “gần như không thể xảy ra” nếu không có hiện tượng nóng lên toàn cầu do con người gây ra. Lượng khí thải liên quan đến các công ty năng lượng và các nhà phát thải lớn khác đã làm tăng khả năng xảy ra khoảng 53 đợt nắng nóng lên hơn 10.000 lần.
Đây không phải lần đầu tiên các tác động khí hậu được quy cho các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch, nhưng Quilcaille và nhóm của ông tiến thêm một bước so với các nghiên cứu trước: họ liên hệ trực tiếp từng công ty với các đợt nắng nóng cụ thể. Các chuyên gia pháp lý cho rằng bằng chứng này có thể sử dụng được trong các vụ kiện khí hậu tập trung vào từng sự kiện, chẳng hạn như đợt nắng nóng năm 2021 tàn phá khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương (Mỹ). Hiện tại, chính quyền một hạt ở Oregon đã đệ đơn kiện dân sự trị giá 52 tỷ USD chống lại các công ty nhiên liệu hóa thạch vì góp phần gây ra sự kiện đó.
Quilcaille và đồng nghiệp bắt đầu bằng việc đánh giá lượng khí thải nhà kính lịch sử từ 180 “công ty carbon lớn” như Saudi Aramco (Ả Rập Xê Út) và Gazprom (Nga). Họ cũng tính lượng phát thải từ sản xuất xi măng và than đá ở các nước như Ấn Độ và Trung Quốc. Nhìn chung, các tổ chức này chiếm gần 57% tổng phát thải lịch sử toàn cầu.
Nhóm nghiên cứu sử dụng các mô hình khí hậu để phân tích xu hướng nhiệt độ toàn cầu trong hai kịch bản: có và không có khí nhà kính. Sau đó, họ đánh giá tác động tiềm tàng của hiện tượng ấm lên toàn cầu do con người gây ra đối với các đợt nắng nóng trên toàn thế giới và quy trách nhiệm các đợt này cho lượng phát thải khí nhà kính từ từng công ty “carbon lớn”.
Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các ước tính vẫn còn khá bất định, phần lớn vì những đợt nắng nóng cực đoan là sự kiện hiếm gặp, ít thống kê. Ví dụ, ước tính trung tâm của Quilcaille cho thấy khí thải của ExxonMobil đã làm tăng khả năng xảy ra đợt nắng nóng năm 2021 ở Tây Bắc Thái Bình Dương hơn 10.000 lần. Mặt khác, ở mức thấp nhất của khoảng ước tính này, công ty chỉ làm tăng khả năng đó thêm 19%.
Những kết quả này có thể góp phần thúc đẩy cuộc thảo luận về trách nhiệm đối với các thiệt hại khí hậu và tác động đến hàng chục vụ kiện đang diễn ra chống lại các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch.
Một câu hỏi pháp lý đặt ra là liệu có hợp lý để buộc các công ty năng lượng phải chịu trách nhiệm cho biến đổi khí hậu và chịu trách nhiệm ở mức độ nào. Xét cho cùng, họ được pháp luật quốc gia và quốc tế cho phép hoạt động, thường còn được chính phủ trợ cấp, và chính khách hàng mới là người trực tiếp đốt nhiên liệu hóa thạch và phát thải khí nhà kính.
Wentz cho biết, phần lớn trong hơn hai chục vụ kiện đang diễn ra ở Mỹ lập luận rằng các công ty nhiên liệu hóa thạch, giống như các nhà sản xuất thuốc lá nhiều thập kỷ trước, đã biết về những nguy cơ mà sản phẩm của họ gây ra nhưng vẫn tích cực tìm cách phủ nhận cả khoa học lẫn chính sách nhà nước đang nỗ lực ngăn chặn tác hại đó. “Họ đã đánh lừa công chúng: đó chính là cơ sở để xác lập trách nhiệm pháp lý”- bà nói.□
Diễm Quỳnh lược dịch
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-025-02915-x
Bài đăng Tia Sáng số 18/2025
