Hơn 100 tạp chí khoa học biến mất khỏi Internet
Các nhà khoa học đã xác định được 176 tạp chí truy cập mở (OA) đã dừng hoạt động từ năm 2000 đến năm 2019 và trong thời gian tới, khoảng 900 tạp chí khác có thể rơi vào hoàn cảnh tương tự.
Mikael Laakso, nhà khoa học thông tin tại Trường Kinh tế Hanken ở Helsinki và là đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết: “Bất kỳ một ấn phẩm khoa học chất lượng nào bị biến mất đều là điều đáng tiếc, đặc biệt là với những ấn phẩm truy cập mở trên mạng”. Nghiên cứu này đã được đăng tải trên arXiv.
Hơn một nửa tạp chí trong số này thuộc lĩnh vực KHXH&NV, một nửa còn lại rải rác ở các lĩnh vực như khoa học sự sống, y học, khoa học vật lý và toán học, trong đó, 88 tạp chí có liên kết với một nhóm học giả hoặc tổ chức nghiên cứu. Nghiên cứu còn xác định thêm 900 tạp chí vẫn còn hiện hữu trên mạng nhưng dường như đã ngừng xuất bản các bài báo mới, vì vậy chúng cũng có thể sẽ biến mất trong tương lai gần.
Theo Elizabeth Lightfoot, một thủ thư tại Đại học Quốc tế Florida ở Miami, nghiên cứu đã đưa ra “dẫn chứng thuyết phục” cho thấy những rủi ro mà các tạp chí đang phải đối mặt.
Laakso cho biết sự biến mất của các tạp chí có thể lý giải bằng một số nguyên nhân. Ví dụ, nhà xuất bản có thể đã ngừng trả phí duy trì website; hoặc một số tạp chí lâu nay vốn được lưu trữ trên nền tảng trực tuyến của một tổ chức học thuật bất kỳ, và những người điều hành đã bỏ sót các tạp chí ấy khi cập nhật lại trang web hoặc máy chủ.
Lisa Matthias, một trong những tác giả của nghiên cứu và là nghiên cứu sinh tại Đại học Tự do Berlin, cho biết việc xác định xem một tạp chí có thực sự biến mất trên mạng hay không là một thách thức, vì hiện nay vẫn chưa có một cơ sở dữ liệu nào theo dõi đầy đủ các tạp chí truy cập mở.
Để tìm ra có bao nhiêu tạp chí đã biến mất, nhóm đã thu thập thủ công dữ liệu từ các nguồn như DOAJ, Ulrichsweb và Scopus, sau đó đối chiếu tên các tạp chí trên Keepers Registry – nơi lưu giữ danh sách các tạp chí điện tử. Cuối cùng, họ truy cập vào Wayback Machine – kho lưu trữ kỹ thuật số của Internet Archive – để xem những tấm ảnh còn lưu lại của các trang web hiện đã biến mất và biết thời điểm xuất bản cuối cùng và thời điểm gần nhất nó còn tồn tại trên Internet trước khi biến mất. Các tạp chí OA bị xem là “biến mất” khi chúng chỉ còn xuất bản miễn phí chưa đến 50% nội dung của tờ báo.
Trong số 176 tạp chí mà nhóm nghiên cứu xác định, phần lớn đã biến mất trong vòng 5 năm kể từ khi dừng hoạt động – cũng là thời điểm các trang này ngừng xuất bản thêm bài báo. Khoảng một phần ba trong số chúng đã biến mất trong vòng một năm kể từ lần xuất bản cuối cùng. Các nhà nghiên cứu đã áp dụng ‘vòng đời’ này để ước tính rằng 900 tạp chí truy cập mở không còn hoạt động khác đang có nguy cơ biến mất.
Theo Laakso, nghiên cứu này không bao gồm các tạp chí trả phí, bởi nếu thêm vào, họ sẽ phải sử dụng một phương pháp khác để thu thập dữ liệu. Điều này có thể khiến kết quả của nghiên cứu không đầy đủ, và họ đang đánh giá thấp số lượng tạp chí đã biến mất. “Thật sự rất khó để xác định một thứ gì đó không hoàn toàn tồn tại, nhưng chúng tôi đã cố gắng hết sức”, Laakso nói. “Chúng tôi hy vọng rằng, trong tương lai, sẽ có những cách thức hiện đại hơn để tìm kiếm các dữ liệu này”.
Chương trình LOCKSS của Thư viện Stanford là một trong số các dịch vụ lưu trữ đảm bảo các ấn phẩm vẫn có sẵn ngay cả khi nhà xuất bản đã biến mất. LOCKSS hoạt động bằng cách sao lưu những tài liệu được lưu trữ trên máy chủ của các thư viện – các thư viện này sẽ trả phí hằng năm để bảo tồn tài liệu của họ. Thib Guicherd-Callin, quyền giám đốc của Chương trình LOCKSS cho biết không có gì ngạc nhiên khi một số tạp chí không kịp sao lưu lại trước khi biến mất. Mặc dù đã có nhiều nơi sử dụng phần mềm mã nguồn mở LOCKSS, nhưng những nỗ lực để khởi động các sáng kiến lưu giữ trực tuyến vẫn “chưa đủ”. “Nhiều người muốn giữ gìn nội dung của các tạp chí này, nhưng chẳng mấy ai đầu tư nguồn lực cần thiết để xác định đâu là ấn phẩm đã dừng hoạt động để đưa vào chương trình lưu trữ.” – ông cho biết thêm. □
Anh Thư dịch
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-020-02610-za
