Phát hiện hành tinh khí nằm trong “vùng có thể sống được”
Alpha Centauri A là ngôi sao sáng nhất trong hệ 3 sao Alpha Centauri, cách Trái đất chỉ 4 năm ánh sáng (1,4 parsec). Và hành tinh khí này có thể đang ở quỹ đạo gần kỷ lục so với sao chủ của mình, ít nhất là trong số những hành tinh được chụp hình trực tiếp.
Hầu hết các ngoại hành tinh (hành tinh ngoài Hệ Mặt trời) được phát hiện nhờ các dấu hiệu gián tiếp hơn là qua hình ảnh trực tiếp. Ví dụ, các nhà thiên văn đã phát hiện 3 hành tinh khác trong hệ Alpha Centauri bằng cách nghiên cứu sự dao động của một ngôi sao do lực hấp dẫn từ hành tinh quay quanh nó.
Năm 2021, các nhà khoa học đã có manh mối hình ảnh đầu tiên về một hành tinh quay quanh Alpha Centauri A thông qua đài quan sát mặt đất. Giờ đây, Aniket Sanghi – nhà thiên văn tại Viện Công nghệ California (Caltech), Pasadena, cùng đồng nghiệp đã dùng Kính viễn vọng Không gian James Webb (JWST) với thiết bị hồng ngoại tầm trung (MIRI) để tập trung quan sát Alpha Centauri A.
Khi một hành tinh quay quá gần sao chủ, việc quan sát nó rất khó vì nó bị ánh sáng chói lóa của sao chủ che khuất. Điều đó khiến việc phát hiện một hành tinh nằm trong vùng có thể sống – được các nhà thiên văn định nghĩa là khoảng cách vừa vặn với sao chủ, cho phép nước tồn tại ở dạng lỏng trên bề mặt hành tinh – càng trở nên khó khăn.
Tuy nhiên, vì hệ Alpha Centauri rất gần Trái đất, JWST đã thành công trong việc quan sát với độ phân giải đủ cao để nhận ra hành tinh khí – mặc dù nhóm nghiên cứu vẫn phải dùng chế độ che sáng (coronagraph) của thiết bị MIRI để giảm bớt ánh sáng chói từ sao chủ.
Khi hành tinh thoáng hiện ra, “Tôi thực sự sững sờ,” Sanghi nói. “Tôi lặng đi vài giây để cảm nhận những gì mình đang thấy.” Để chắc chắn “vật thể” mờ mờ mà mình nhìn thấy đúng là hành tinh chứ không phải đốm sáng giả do hiện tượng ánh sáng từ sao chủ bị biến dạng tạo ra, nhóm nghiên cứu đã mất gần một năm để phân tích lại dữ liệu. Lần nào đốm sáng đó cũng xuất hiện.
Theo Jason Wang – nhà thiên văn tại Đại học Northwestern (Evanston, Illinois), kết quả đó cần được kiểm chứng kỹ lưỡng hơn và có hình ảnh chi tiết hơn: “Tôi muốn thấy một bức ảnh sâu hơn. Nhưng việc tiến vào vùng sống được chính là điều chúng ta muốn tiếp tục thực hiện trong tương lai. Thật tuyệt khi chúng ta đã có thể bắt đầu làm điều đó.”
Sanghi nói nhóm của ông sẽ kiểm tra lại phát hiện này bằng nhiều quan sát hơn với JWST. Nếu kết quả được xác nhận, đây sẽ là hành tinh đầu tiên nằm trong vùng có thể sống của sao chủ được chụp hình.
Phát hiện này không hứa hẹn dấu hiệu của sự sống, vì sự sống khó có khả năng tồn tại trên một hành tinh khí khổng lồ như thế này. Nhưng nhóm nghiên cứu có thể chuyển hướng sang tìm hiểu các mặt trăng của hành tinh này để đánh giá xem chúng có điều kiện thuận lợi hơn cho sự sống hay không, Sanghi cho biết.
Ngô Thành
