Startup Apriligen: Liệu pháp gene cho rối loạn máu hiếm gặp

Sau 20 năm nghiên cứu về liệu pháp gen và căn bệnh thiếu máu hiếm gặp Diamond-Blackfan Anemia (DBA), TS. Johan Flygare và các đồng nghiệp ở Đại học Lund, Thụy Điển, đã làm tất cả những gì có thể trong phòng thí nghiệm. Mặc dù chứng minh được phương pháp này có hiệu quả, nhưng họ lại gặp khó khăn trong việc thu hút doanh nghiệp tham gia.

Vào năm 2021, TS. Johan tình cờ nhận được một email từ doanh nhân người Mỹ Nicholas Vita, khi ông đang tìm kiếm các phương pháp chữa trị bệnh thiếu máu Diamond Blackfan (bệnh DBA) cho người thân trong nhà. Sau khi trao đổi và gặp gỡ, cả hai đã quyết định thành lập công ty khởi nghiệp Apriligen để tự mình đưa các kết quả nghiên cứu thành phương pháp điều trị thực tế.

DBA là một rối loạn máu di truyền hiếm gặp do đột biến gene quy định protein ribosome làm ảnh hưởng tới việc sản xuất các tế bào hồng cầu trong máu. Các tế bào này đóng vai trò quan trọng vì chúng mang oxy từ phổi đi khắp cơ thể để duy trì sự sống. Bệnh DBA thường được phát hiện ở trẻ sơ sinh và người bệnh cần phải truyền máu thường xuyên (vài tuần một lần) để duy trì mức hồng cầu bình thường. Tuy nhiên quá trình truyền máu liên tục làm sắt tích tụ trong cơ thể, từ đó dẫn đến khả năng suy tạng và tử vong. Trung bình, cứ một triệu trẻ em có khoảng 5-7 trẻ được chẩn đoán mắc bệnh DBA.

Johan Flygare bắt đầu quan tâm đến nghiên cứu di truyền học vào năm 1998, trong một đợt thực tập tại phòng khám huyết học. Ông được giới thiệu về các nghiên cứu đang tiếp diễn về liệu pháp gen — một ý tưởng cho rằng có thể chữa bệnh bằng cách sửa chữa các lỗi di truyền cơ bản trên gen. 

Năm 2000, Johan bắt đầu làm nghiên cứu sinh tại phòng thí nghiệm của giáo sư Stefan Karlsson, người sáng lập Khoa Y học Phân tử của Đại học Lund. Khoa này sau đó trở thành một trong những nền tảng cho Trung tâm Tế bào Gốc Lund – một trong những trung tâm nghiên cứu và phát triển hàng đầu thế giới về lĩnh vực này. Tại đây, công việc nghiên cứu về DBA được khởi động một cách bài bản và nghiêm túc.

Johan Flygare và các đồng nghiệp đã cùng nhau phát triển một phương pháp điều trị DBA bằng cách sửa chữa gen bị hỏng trong các tế bào gốc của bệnh nhân, sau đó ghép lại một gen khỏe mạnh vào vị trí đó. Sau đó, họ dùng một một vectơ vận chuyển có nguồn gốc từ virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV) để vĩnh viễn đưa các gen khỏe mạnh này vào trong bộ gen người bệnh.

Tại thời điểm Johan Flygare và Nicholas Vita gặp nhau, nhóm của Johan không thể tiến triển gì hơn với nguồn tài trợ nghiên cứu học thuật. Để đưa liệu pháp đến với người bệnh, họ cần đầu tư để bắt đầu phát triển quy trình sản xuất, cũng như thực hiện các thử nghiệm độc học, kiểm soát chất lượng và độ an toàn cho liệu pháp. Những quy trình này không chỉ mất nhiều thời gian mà còn cực kỳ tốn kém và đòi hỏi chuyên môn cao, theo sát từng bước từ đội ngũ chuyên nghiệp.

Kể từ khi thành lập Apriligen, các nhà sáng lập đã phát triển một sản phẩm sẵn sàng cho thử nghiệm lâm sàng và xây dựng quy trình điều trị bệnh. Tế bào gốc của bệnh nhân sẽ được lấy ra bằng một quy trình xâm lấn tối thiểu bằng cách tiêm các chất kích thích tăng trưởng và kháng thể để kích hoạt tế bào gốc rời khỏi cơ thể. Sau khi chuyển gen, tế bào gốc sẽ được đông lạnh và kiểm tra chất lượng. Sau khoảng một tháng, các tế bào gốc khỏe mạnh có thể được đưa trở lại cơ thể bệnh nhân và sử dụng lâu dài. “Nếu mọi thứ diễn ra như dự kiến, hiệu quả sẽ được thể hiện trong vài tuần, khi các tế bào gốc khỏe mạnh phát triển và sản xuất tế bào hồng cầu”, TS. Johan Flygare nói.

Nhóm nghiên cứu cũng đã tiến hành các thử nghiệm về tính hiệu quả và độ an toàn của liệu pháp trên tế bào bệnh nhân và mô hình động vật, để có thể nộp đơn xin thử nghiệm lâm sàng cho Cơ quan Dược phẩm Y tế Thụy Điển và Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ. Thử nghiệm lâm sàng sẽ được tiến hành tại Bệnh viện Đại học Skåne, Thụy Điển, và một số bệnh viện ở Hà Lan và Mỹ. Năm 2024, Apriligen nhận được tín hiệu tích cực rằng một quỹ đầu tư mạo hiểm nổi tiếng của Mỹ đã đề nghị tài trợ cho các thử nghiệm lâm sàng đầu tiên.

Trang Linh dịch từ Đại học Lund

Nguồn: https://www.medicine.lu.se/article/science-start-developing-gene-therapy-rare-blood-disorder