Khoa học trong “Oppenheimer” qua lời các cố vấn của phim
Oppenheimer đã được trao bảy giải Oscar, trong đó có những giải quan trọng như phim hay nhất, diễn viên chính hay nhất. Nature đã trao đổi với ba nhà khoa học tham gia sản xuất bộ phim này.
Oppenheimer đã được ca ngợi vì đã miêu tả chân dung một cách chính xác cuộc đời nhà vật lý J. Robert Oppenheimer, cũng như xem xét những ảnh hưởng lên cả con người và khoa học của dự án Manhattan, chương trình khoa học phát triển bom nguyên tử vào những năm 1940 tại Los Alamos ở New Mexico 1.
Để đảm bảo cho bộ phim chính xác có thể nhất, đạo diễn Christopher Nolan đã mời nhiều cố vấn khoa học để có được thông tin về Oppenheimer và cuộc đời ông, và dự án, mà đỉnh điểm là vụ thử bom Trinity vào ngày 16/7/1945 và vụ ném bom tiếp theo xuống Hiroshima và Nagasaki ở Nhật Bản, mang chiến tranh thế giới thứ hai đến một kết thúc với tổn thất con người vô cùng to lớn.
Nature đã trao đổi với ba cố vấn về một số công việc “bếp núc” trong quá trình sáng tạo bộ phim này.
Robbert Dijkgraaf, một nhà vật lý lý thuyết và hiện là bộ trưởng Bộ Giáo dục Hà Lan, từng là giám đốc Viện nghiên cứu tiên tiến Princeton, New Jersey, từ năm 2012 đến 2022, một vị trí mà trước Oppenheimer từng đảm trách, từ năm 1947 đến 1966. Kip Thorne, một nhà vật lý lý thuyết lại Viện công nghệ California ở Pasadena, một người bạn của Nolan và từng làm việc cùng anh trong một số dự án trước đây, bao gồm việc miêu tả lỗ đen khổng lồ trong phim Interstellar (năm 2014). Và David Saltzberg, một nhà vật lý ở ĐH California, Los Angeles, đóng vai trò là một cố vấn khoa học trong dự án khác, như The Big Bang Theory trước khi vào vị trí cố vấn ở Oppenheimer.
Ông tham gia gì ở bộ phim Oppenheimer?
Dijkgraaf: Vào năm 2021, Nolan muốn tới để xem xét nơi chốn Oppenheimer đã sống và làm việc trong gần 20 năm. Tôi đã sống trong căn nhà đó và trong 10 năm, làm việc cũng tại văn phòng mà Oppenheimer từng làm việc. Chúng tôi đã có một cuộc thảo luận dài về Oppenheimer, cũng như về vật lý mà tôi yêu.
Thorne: Tôi nói với Cillian Murphy về chân dung của Oppenheimer mà anh ấy vào vai. Tôi biết Oppenheimer khi tôi còn là một sinh viên tại Princeton, từ năm 1962 đến 1965, và là một postdoc từ năm 1965 đến năm 1966, vì vậy đó là những cuộc trao đổi về con người cá nhân Oppenheimer.
Saltzberg: Tôi đã được mời giúp đỡ sản xuất những cảnh được quay ở Los Angeles. Nó bao gồm cả những thứ như quyết định những gì được viết trên bảng đen hoặc những phương trình Oppenheimer trao đổi với Einstein để chứng tỏ liệu bầu khí quyển có bị bùng cháy không.
Hãy nói về một số tương tác của ông với đạo diễn và các diễn viên
Dijkgraaf: Nolan tới Princeton hai lần để tham quan nơi chốn. Tôi nhớ chúng tôi đã dạo quanh nhà đến viện nghiên cứu. Đó là một con đường đẹp đẽ với những cái cây. Tôi nhớ đã nói với anh ấy đây là nơi đi về hoàn hảo, bởi Einstein và nhà vật lý Áo Kurt Gödel thường đi dạo dọc con đường này. Trong bộ phim, Lewis Strauss đã gặp Oppenheimer và ông chỉ vào ngôi nhà và nói “đó là một nơi đi về hoàn hảo”. Tôi nghĩ, “hẵng xem nào – đây hẳn là một cảnh rất quen thuộc”.
Tôi đã ngạc nhiên khi thấy Nolan quan tâm một cách thực sự với việc trở thành một nhà vật lý có ý nghĩa gì.
Tôi cũng nhớ anh ấy thực sự hiểu rõ giá trị cái ao nhỏ ở viện. Có một số cảnh trong phim được quay ở gần cái ao này – đó là nơi chốn yêu thích của nhiều người ở đó. Đó là nơi để suy nghĩ và thưởng ngoạn.
Saltzberg: Tôi thi thoảng phải giải thích thứ vật lý ẩn trong một dòng thoại của các diễn viên, đủ để cho họ biết sự thật trong biểu cảm của nó và tại sao họ lại nói điều đó. Đó là một dòng trong kịch bản phức tạp một cách kinh khủng, về các phần tử ma trận ngoài đường chéo và cơ học lượng tử. Ngay cả khi tôi đọc thì tôi cũng phải rất vất vả để hiểu một cách chính xác nó nói cái gì. Cillian thực sự muốn tôi giải thích cho anh ấy về điều đó. Rút cục chúng tôi cũng làm được, tôi nghĩ như vậy, nhưng thật là vô cùng khó.
Một điều tương tự xảy ra với Josh Hartnett, người đóng vai nhà vật lý Mỹ Ernest Lawrence. Những lúc rảnh rỗi, anh ấy thường tới nói chuyện với tôi về vật lý. Thật kỳ lạ là khi anh ấy đã được hóa trang và mặc trang phục diễn, dù tôi chưa từng gặp Lawrence mà chỉ từng được thấy ông ấy qua ảnh nhưng tôi thấy Hartnett giống hệt Lawrence, tưởng chừng như chính Lawrence đang bước trong phòng.
Những gì ông đã làm với khoa học trong bộ phim?
Saltzberg: Đó là sự chính xác tuyệt vời, đó thực sự là kỳ diệu. Christopher Nolan hiểu một cách rõ ràng về khoa học.
Có một cảnh trong đó Oppenheimer viết lên bảng giải thích phân hạch hạt nhân là không thể, khi Lawrence bước tới và nói “tốt thôi, [nhà vật lý Mỹ Luis Walter] Alvarez vừa làm được điều đó ở phòng bên”. Vì vậy, tôi viết một số phương trình lên bảng mà Oppenheimer phải chứng minh phân hạch là chuyện không thể. Phần lớn khán giả có thể không hiểu lắm nhưng nó khiến chúng tôi thấy hài lòng.
Dijkgraaf: Thực sự phần khoa học trong bộ phim đã được thực hiện rất tốt. Tôi yêu cách bộ phim luôn được nhìn qua đôi mắt của Oppenheimer. Các cuộc thảo luận vật lý cũng rất tốt – các phương trình đúng đều xuất hiện trên bảng!
Con người cá nhân Oppenheimer như thế nào?
Thorne: Ông ấy là một cố vấn tuyệt vời, vô cùng hiệu quả.
Ông ấy là người phóng khoáng vô lượng và trí óc vô cùng nhanh nhạy. Ông ấy có một năng lực kỳ diệu để nắm lấy mọi thứ rất lanh lẹ và tìm được các kết nối, vốn là một nhân tố lớn trong sự thành công của ông ấy khi là người dẫn đầu dự án bom nguyên tử.
Dijkgraaf: Ông ấy là người dẫn dắt về khoa học và cố vấn của chính phủ. Tại thời điểm đó, Einstein là người đóng vai trò quan trọng trong việc khởi đầu dự án bom nguyên tử, thực sự trở thành người cha của phong trào đấu tranh vì hòa bình. Một nhân vật không có trong bộ phim này, nhà vật lý gốc Hungary John von Neumann, muốn ném bom xuống Liên Xô, vì ông ấy hoàn toàn đứng về phe đối lập. Oppenheimer đã cố gắng đi trên con đường có lý giữa hai quan điểm cực đoan đó, và ông ấy đã bị trừng phạt vì điều này. Tôi thường có cảm giác con người ông có những xúc cảm phức tạp. Đó là một ví dụ hấp dẫn cho bất cứ ai muốn trở thành một nhà khoa học và có vai trò trong tranh luận công khai 2.
Ông có thấy hài lòng không khi thấy một bộ phim về khoa học lại được ghi nhận bằng việc đoạt nhiều giải Oscar?
Thorne: Thật tuyệt vời khi bộ phim được chú ý nhiều ở mức này. Một bộ phim có nhiều thông điệp có một vai trò vô cùng quan trọng trong kỷ nguyên chúng ta sống. Hy vọng là nó làm tăng hiểu biết về sự nguy hiểm của vũ khí hạt nhân và vấn đề trọng yếu của kiểm soát quân sự.
Dijkgraaf: Chúng tôi thường phàn nàn về việc không có chỗ trong văn hóa đại chúng. Với tôi, điều ngạc nhiên nhất là bộ phim phức tạp về một chủ đề phức tạp và một con người phức tạp 3, đã được quay theo một cách phức tạp, được đón nhận trên toàn thế giới. Tôi cảm thấy thật đáng khích lệ. Cuộc đời ẩn khuất của nhiều nhà vật lý giờ đã trở thành một phần của văn hóa đại chúng và điều đó cũng đáng.
Thanh Phương dịch
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-024-00715-3
——————————————–
1. https://tiasang.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/oppenheimer-goi-mo-dieu-gi/
2.https://tiasang.com.vn/van-hoa/robert-oppenheimer-qua-goc-nhin-hau-the/
3. https://tiasang.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/ve-cac-cong-trinh-nghien-cuu-cua-oppenheimer/
