Khói từ đám cháy giao thoa giữa vùng đất hoang dã và thành thị gây chết người nhiều hơn
Lượng khí thải từ các đám cháy này có khả năng gây tử vong cao gấp ba lần.
Nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Science Advances cho thấy, khói từ các đám cháy bùng phát qua ranh giới đô thị – hoang dã (WUI) tác động đến sức khỏe con người nhiều hơn so với khói từ các đám cháy rừng ở vùng xa xôi.
Nghiên cứu ước tính, lượng khí thải từ các đám cháy WUI có khả năng dẫn đến tử vong sớm hàng năm cao hơn khoảng ba lần so với lượng khí thải từ các đám cháy rừng nói chung. Điều này là do các đám cháy và lượng khí thải nằm gần các khu vực đông dân cư hơn.
“Mặc dù lượng khí thải từ các đám cháy WUI tương đối nhỏ trên toàn cầu, nhưng tác động đến sức khỏe lại lớn hơn nhiều vì chúng xảy ra ở gần con người hơn”, nhà khoa học Wenfu Tang của Trung tâm nghiên cứu khí quyển quốc gia (NSF NCAR) của Quỹ Khoa học quốc gia Mỹ – tác giả chính cho biết. “Các chất ô nhiễm phát ra từ các đám cháy WUI như vật chất dạng hạt và tiền chất của ozone có hại hơn vì chúng không phân tán trên hàng trăm hoặc hàng nghìn dặm”.
Sự lan rộng của đám cháy WUI
Vùng giao thoa giữa đất hoang dã và đô thị (WUI) là khu vực địa lý nơi thảm thực vật hoang dã và đất đai đã được phát triển gặp nhau hoặc xen kẽ.Các khu vực WUI đã mở rộng trên tất cả các lục địa có người ở và hiện chiếm khoảng 5% diện tích đất của thế giới, không bao gồm Nam Cực.
Song, đi cùng với sự mở rộng này là những vụ cháy rừng tàn khốc. Một số vụ cháy rừng WUI nguy hiểm nhất trong những năm gần đây có thể kể đến là các vụ cháy rừng Black Saturday năm 2009 ở Úc – đã trực tiếp giết chết 173 người. Các vụ cháy rừng Attica năm 2018 ở Hy Lạp đã làm 104 người tử vong và vụ cháy rừng Lahaina năm 2023 ở Hawaii đã khiến 100 người thiệt mạng. Vào đầu năm nay, một vụ cháy rừng thảm khốc ở Nam California đã thiêu rụi khoảng 16.000 ngôi nhà, doanh nghiệp và các công trình khác, với ước tính thiệt hại tài chính lên tới 250 tỷ đô la hoặc cao hơn.
Một nghiên cứu trước đây do nhà nghiên cứu Tang dẫn đầu đã sử dụng các quan sát vệ tinh và kỹ thuật học máy để chỉ ra rằng tỷ lệ cháy toàn cầu xảy ra ở các khu vực WUI đã tăng đáng kể trong thế kỷ này.
Dựa trên công trình đó, Tang và các đồng nghiệp của cô muốn ước tính tác động của khí thải từ các vụ cháy đến sức khỏe con người, vượt ra ngoài những ca đã tử vong ngay lập tức. Một số chất ô nhiễm liên quan đến khói, chẳng hạn như vật chất dạng hạt mịn và ozone ở tầng mặt đất, đặc biệt có hại cho hệ tim mạch và hô hấp.
Các nhà nghiên cứu đã sử dụng mô hình máy tính tiên tiến dựa trên NSF NCAR – Cơ sở hạ tầng đa quy mô cho Hóa học và Khí dung (MUSICA) – để mô phỏng các chất ô nhiễm từ đám cháy. Mô hình của họ bao gồm các chất đánh dấu hóa học carbon monoxide, cho phép họ ước tính nguồn phát thải và phân biệt giữa đám cháy ở vùng đất hoang và đám cháy WUI. Họ cũng sử dụng bộ dữ liệu về các vụ cháy WUI trong hai thập kỷ gần đây trên toàn thế giới.
Để so sánh lượng khí thải từ đám cháy WUI với lượng khí thải từ đám cháy ở vùng đất hoang dã, các nhà nghiên cứu đã mô phỏng bốn kịch bản, bao gồm: không có đám cháy, có cả đám cháy WUI và cháy ở vùng đất hoang dã, chỉ có đám cháy WUI và chỉ có đám cháy ở vùng đất hoang dã. Sự khác biệt giữa tất cả các đám cháy và đám cháy chỉ có ở vùng đất hoang dã đã chỉ ra tác động của lượng khí thải từ đám cháy WUI.
Kết quả cho thấy lượng khí thải từ cháy WUI chiếm 3,1% tổng lượng khí thải từ các vụ cháy trên sáu châu lục có người sinh sống vào năm 2020. Tuy nhiên, tỷ lệ đóng góp của khí thải từ cháy WUI vào số ca tử vong sớm lại lên đến 8,8% trong tổng lượng khí thải từ các vụ cháy.
“Điều rất quan trọng là phải có một bản kiểm kê phát thải có tính đến việc đốt cháy các công trình”, Tang cho biết. “Chúng ta cần biết những gì đang bị đốt cháy thì mới có thể xác định được những thứ đang bốc khói”.
Kim Dung dịch từ University Corporation for Atmospheric Research
Nguồn: https://news.ucar.edu/133011/smoke-wildland-urban-interface-fires-more-deadly-remote-wildfires
