Nenad Sestan: Người khởi động lại bộ não

Nenad Sestan, nhà khoa học thần kinh người Mỹ đã thách thức những định nghĩa về sự sống và cái chết khi hồi sinh não lợn bị cắt rời khỏi cơ thể.

Nenad Sestan. Ảnh: Nature

Vào một buổi chiều năm 2016, khi tiến sĩ Nenad Sestan đang làm việc trong văn phòng của mình, ông nghe thấy hai thành viên ở phòng thí nghiệm đối diện cười phấn khích khi quan sát kính hiển vi. “Tôi biết rằng điều gì đó đã xảy ra – một cái gì đó vượt ngoài sự mong đợi”, Sestan chia sẻ. Quả thực vậy, các nhà nghiên cứu tại trường Y khoa Đại học Yale (Mỹ) đã tìm thấy tín hiệu hoạt động điện vô mạch (electrical activity) trong não lợn chết.  

Nhóm nghiên cứu đã cẩn thận tách bộ não lợn ngay sau khi chết, truyền oxy cùng chất bảo quản lạnh cho chúng. Bằng cách này, ít nhất bộ não đã hồi sinh một phần. Với kết quả gây sốc này, tiến sĩ Sestan nhận ra rằng dự án phụ để tìm cách bảo tồn mô não nghiên cứu tốt hơn đã trở thành một phám phá có khả năng định hình lại hiểu biết của nhân loại về sự sống và cái chết.

Sự phấn khích nhanh chóng chuyển thành lo lắng khi các nhà nhiên cứu nhìn thấy các hoạt động điện não liên kết trên diện rộng – loại tín hiệu có thể chỉ ra sự tồn tại của ý thức. Sestan đã nhanh chóng mời một nhà thần kinh học tới và xác định được rằng biểu đồ hiển thị đó chỉ là lỗi. Nhưng khả năng xuất hiện ý thức não đã khiến nhóm nghiên cứu cảm thấy hoảng sợ. Sestan giữ bình tĩnh và ngay lập tức dừng thí nghiệm, đồng thời liên lạc với đơn vị tài trợ cho nghiên cứu này là Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) và gọi đến một nhà nghiên cứu đạo đức sinh học của đại học Yale.

Trong vòng vài tháng, các chuyên gia đã miệt mài nghiên cứu về những vấn đề đạo đức tiềm tàng, chẳng hạn liệu bộ não có ý thức trở lại và liệu các bác sĩ có cần xem xét lại định nghĩa về chết não hay không. Sestan đã lường trước các câu hỏi đạo đức và áp dụng một số biện pháp bảo vệ. Trước khi bắt đầu thí nghiệm, nhóm nghiên cứu quyết định gây mê não bằng các loại thuốc ngăn chặn không cho tế bào thần kinh bắn ra tín hiệu điện đồng thời.

Nhưng nhìn chung, kỳ tích này tạo ra nhiều hứng thú hơn là lo ngại. Kết quả của Sestan cho thấy việc thiếu hụt oxy xảy ra trong cơn đột quỵ hoặc chấn thương nghiêm trọng sẽ không gây hại cho tế bào não đến mức như chúng ta nghĩ trước đây. Anna Devor, kỹ sư y sinh tại Đại học Boston (Mỹ) nhận xét: “Điều này có ý nghĩa rất quan trọng. Có những thứ chúng ta đã bỏ qua bởi không ai thực sự nghĩ rằng nó có khả năng xảy ra”.

Não có thể hồi sinh trở lại và có dấu hiệu của ý thức là điều mà các nhà khoa học chưa từng nghĩ tới trước đây. Ảnh: The Atlantic.

Khi nhóm nghiên tự tin rằng thí nghiệm này hợp lý về mặt đạo đức, họ đã quay lại tiếp tục công việc và gửi bài báo khoa học lên tạp chí Nature. Tuy nhiên, trước khi bài báo xuất bản, Sestan đã trình bày dữ liệu tại một cuộc họp công khai của NIH về đạo đức thần kinh học. Bất chấp sự phản đối của ông, câu chuyện đã xuất hiện trên báo chí. Sestan thừa nhận rằng ông thấy thích thú với một số tiêu đề giật gân, gán tên cho dự án là ‘Frankenswine’ và ‘Aporkalypse’; nhưng ông bị choáng váng vì những ngầm ý cho rằng các nhà nghiên cứu đang tạo ra một kĩ thuật bất tử hay lưu trữ một phòng toàn chai lọ chứa bộ não sống.

Bản thân ông và cộng sự đều không muốn thảo luận về kết quả cho đến khi bài báo được xuất bản. Khi hộp thư của họ chứa đầy những lời lẽ quan ngại hoặc mắng nhiếc từ các nhà hoạt động vì quyền động vật hay những người theo chủ nghĩa vị lai, Sestan đã cảm thấy chán nản buồn rầu: “Chúng tôi thực sự rất lo lắng”. Ông thấy rằng rằng tất cả những gì nhóm có thể làm là trì hoãn việc cải chính hiểu lầm của công chúng cho đến khi quá trình bình duyệt xong xuôi.

Kể từ khi bài báo được xuất bản vào tháng 4/2019 (Z. Vrselja Nature 568, 336–343; 2019), nhóm nghiên cứu phải bận rộn giải đáp thắc mắc từ giới truyền thông và các nhà khoa học đến mức họ không thể thực hiện thêm bất kỳ thí nghiệm nào. Sestan muốn tập trung vào các câu hỏi nghiên cứu ban đầu để khám phá xem, ví dụ, bộ não có thể được duy trì trong bao lâu, và công nghệ này có thể bảo tồn các cơ quan khác để ghép tạng không. Từ giờ trở đi, chuỗi nghiên cứu của Sestan sẽ do ủy ban quyết định. Ông nói, “Chúng tôi muốn có ý kiến ngoài trước khi làm bất cứ điều gì. Khi ta khám phá những vùng đất chưa được khai mở, ta phải rất, rất cẩn trọng”

Ngô Hà dịch

https://www.nature.com/immersive/d41586-019-03749-0/index.html