Nghiên cứu về nguồn gốc COVID dẫn đến lửng chó ở chợ Vũ Hán: Các nhà khoa học nghĩ gì?
Một số nhà khoa học cho biết phân tích này đem lại bằng chứng mới ủng hộ giả thuyết về nguồn gốc đại dịch là virus lây lan từ động vật – nhưng vẫn chưa chứng minh một cách thuyết phục.
Lửng chó, dúi mốc nhỏ, cầy vòi hương: chúng chỉ là một vài trong số rất nhiều động vật có DNA được tìm thấy trong mẫu lấy từ chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, Trung Quốc, có liên quan đến nguồn gốc của đại dịch COVID-19. Những mẫu gạc đã cho kết quả dương tính với SARS-CoV-2. Phân tích này – công bố vào ngày 20/3 trên trang Zenodo – đem lại bằng chứng ủng hộ giả thuyết SARS-CoV-2 nhảy ra từ động vật lên người tại khu chợ này, một số nhà nghiên cứu nói.
“Tất nhiên, đó không phải bằng chứng trực tiếp”, Leo Poon, một nhà vi trùng học tại ĐH Hong Kong, “nhưng đó là cái tốt nhất mà chúng ta có lúc này bởi vì tất cả các con vật đã biến mất khỏi chợ và chúng tôi không có mọi mẫu được lấy từ động vật”.
Vào ngày 16/3/2023, The Atlantic đã có bài về phân tích này. Trang Zenodo là nơi đầu tiên đăng công khai đầy đủ công trình, nhưng chưa qua công đoạn bình duyệt, có thể tiến thêm một bước cho những nghiên cứu tiếp theo, như một cuộc điều tra về nơi xuất phát của các con vật được bán ở chợ.
Các mẫu đã được thu thập vào đầu năm 2020, sau khi chợ hải sản đã bị đóng cửa và vắng sạch các sản phẩm từ động vật 1.
Các nhà nghiên cứu chú ý vào việc tìm kiếm bằng chứng về các loài động vật có vú, vốn có thể là các vật chủ trung gian của virus gây đại dịch. Họ nhận diện được các chuỗi DNA ti thể gần như đầy đủ – có độ dài khoảng 16.000 cặp base – của năm loài động vật hoang dã, bao gồm lửng chó (Nyctereutes procyonoides), nhím đuôi ngắn (Hystrix brachyura), nhím Amur (Erinaceus amurensis), cầy vòi hương (Paguma larvata) và dúi mốc lớn (Rhizomys pruinosus). “Đó là một danh sách đáng chú ý”, theo Alex Crits-Christoph, một nhà sinh học tính toán tại một NGO ở Baltimore, Maryland và là một đồng tác giả.
Đáng chú ý trong đó là DNA ti thể lửng chó trong sáu mẫu được lấy từ hai cái chuồng. Nghiên cứu đã chứng tỏ là các con lửng chó – những con vật trông giống cáo – dễ bị lây SARS-CoV-2, và có thể làm lây nhiễm đến những con lửng chó khác mà không hề biểu thị dấu hiệu rõ ràng nào của bệnh tật. Người ta đã phát hiện lửng chó và cầy vòi hương bị lây nhiễm nhiều loại virus mà hầu như đã được nhận diện là một nguyên nhân dẫn đến bệnh SARS, vốn cũng liên quan đến SARS-CoV-2, và làm bùng phát bệnh trên người vào năm 2003. Và nghiên cứu trên tế bào cầy vòi hương chỉ dấu là chúng có thể dễ bị lây nhiễm SARS-CoV-2.
Các nghiên cứu đề xuất là một tổ tiên của SARS-CoV-2 có thể là nguồn gốc từ dơi nhưng nó chuyển từ dơi sang người như thế nào vẫn không rõ ràng. Các nhà khoa học nghi ngờ một vật chủ trung gian đã tham gia vào quá trình này nhưng lại không tìm thấy bằng chứng thuyết phục, nên dẫn đến suy đoán là virus có thể nhảy ra từ một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán 2– có thể là chủ ý hoặc tình cờ.
Nghiên cứu mới không xác nhận là liệu bản thân các con vật này đã bị nhiễm virus SARS-CoV-2 hay không nhưng việc chúng có mặt tại chợ đã ủng hộ giả thuyết đại dịch có nguồn gốc từ động vật, một số nhà nghiên cứu cho biết.
Thông tin này có thể hữu dụng trong việc dò tìm nơi các con vật trong chợ đến từ đâu, có thể giúp làm hiểu thêm về sự khởi phát của đại dịch.
Những người khác thì cẩn trọng hơn trong việc rút ra kết luận về nguồn gốc đại dịch từ phân tích này. Công trình này xác nhận các loài động vật tại chợ nhưng bởi vì nó chỉ là một trong số vài mẫu cho kết quả dương tính, “không có dữ liệu trong công trình này liên quan đến SARS-CoV-2 ở mọi loài động vật”, Justin Kinney, một nhà sinh học định lượng tại Phòng thí nghiệm Cold Spring Habor ở New York, nói.
“Những dữ liệu đó không đem đến một câu trả lời chắc chắn cho câu hỏi về việc đại dịch bắt đầu như thế nào”, Tedros Adhanom Ghebreyesus, tổng giám đốc WHO, nói trong một buổi họp báo vào ngày 17/3/2023 sau khi trình bày vắn tắt những thông tin mới từ báo cáo. “Nhưng mọi phần của dữ liệu đều quan trọng để đưa chúng ta tiến gần hơn đến câu trả lời”.
Sự xuất hiện và biến mất
Mẫu gạc ban đầu liên quan đến một bài báo dạng tiền ấn phẩm của George Gao, cựu giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh dịch Trung Quốc (CDC Trung Quốc) và cộng sự, được đưa lên Research Square vào tháng 2/2022. Các nhà nghiên cứu đã đặt câu hỏi về dữ liệu này nhưng không có câu trả lời.
Tuy nhiên Florence Débarre, một nhà sinh học tiến hóa tại Trung tâm nghiên cứu Khoa học quốc gia Pháp, một đồng tác giả của nghiên cứu trên Zenodo, phát hiện ra là dữ liệu hầu như đã xuất hiện trên trang GISAID vào ngày 4/3. “Về cơ bản, chúng là thứ duy nhất mà chúng tôi mong chờ cả năm”, bà nói.
Về tổng thể, Débarre và cộng sự đã tải xuống một nửa terabyte dữ liệu hệ gene từ khoảng 50 mẫu. Dữ liệu này bao gồm hầu như toàn bộ mẫu được lấy từ ống dẫn nước, các ô bán hàng và nền đất vào khoảng thời gian từ tháng giêng đến tháng hai năm 2020 và đều dương tinh với SARS-CoV-2. “Chúng tôi đã thảo luận về hàng triệu và hàng triệu chuỗi đọc”, Crits-Christoph nói.
Nhưng ngay sau đó, dữ liệu đã biến mất khỏi GISAID.
Một người phát ngôn của GISAID nói với Nature qua e-mail là không hề xóa dữ liệu mà những người đóng góp thường cập nhật hồ sơ mình tải lên và trong thời gian đó, “không thể thấy” các hồ sơ. Dữ liệu về mẫu lấy ở chợ “hiện đang được cập nhật với những dữ liệu mới và bổ sung như một phần của một bản thảo hiện đang được bình duyệt”. (Bài báo của Gao được dán nhãn là ‘đang được bình duyệt’ tại Nature Portfolio).
Débarre và cộng sự cho biết họ đã liên hệ với các tác giả của bài báo này đến đề nghị hợp tác nhưng CDC Trung Quốc từ chối. Vào ngày 14/3, cộng sự của bà cũng như các thành viên của CDC Trung Quốc, đều trình bày về công việc của họ tại cuộc họp của Nhóm Tư vấn khoa học về nguồn gốc của các mầm bệnh mới của WHO, một nhóm đảm trách việc điều tra về các bệnh dịch, bao gồm cả nguồn gốc SARS-CoV-2.
Tại cuộc họp báo của WHO vào ngày 17/3, ông Tedros đã kêu gọi các nhà nghiên cứu CDC Trung Quốc minh bạch trong chia sẻ dữ liệu.
Gao không phản hồi về lời đề nghị bình luận từ Nature.
Khớp nối với tự nhiên
Những nghiên cứu trước đã tìm thấy dúi mốc nhỏ (Rhizomys sinensis) và lửng chó bán ở chợ Hoa Nam giữa tháng 5/2017 và tháng 11/2019, và rất nhiều ô bán hàng có thể bán động vật có vú đã bị giết mổ hoặc sống hoặc các dạng sản phẩm thịt chế biến khác. Dữ liệu xác nhận “chính xác những gì chúng tôi nghĩ về chợ đã hiện diện trong khu chợ này”, Joel Wertheim, một nhà miễn dịch học phân tử tại ĐH California, San Diego, và đồng tác giả của phân tích.
Khu vực có nhiều mẫu dương tính với SARS-CoV-2 đưa ra manh mối về nơi phần lớn các mẫu chứa DNA của động vật hoang dã đã được tìm thấy, Poon nói “ủng hộ giả thuyết có thể là virus từ động vật”. Mẫu dương tính từ mặt cắt phía nam của chợ ban đầu chứa DNA của người – đề xuất là có một số lan truyền người sang người tại chợ ngay vào đầu năm 2020, Poon nói.
Trong một mẫu từ xe kéo vận chuyển lồng chứa động vật, các nhà nghiên cứu tìm thấy RNA và DNA khớp với hệ gene lửng chó, và có chút khớp với hệ gene con người. “Giả thuyết logic nhất là lửng chó đã bị nhiễm SARS-CoV-2 và lan truyền virus”, Poon nói3.
Nhưng có thể là vị trí này đã bị nhiễm RNA của SARS-CoV-2 từ những nguồn khác. “Không có bằng chứng là virus đến từ một con lửng chó; nó có thể chỉ dễ đến từ một người bị lây nhiễm”, Kinney nói.
Nhiều dữ liệu hơn
Sẽ có nhiều thông tin hơn có thể trích xuất từ dữ liệu này nếu nó được công khai một lần nữa, Crits-Christoph nhận xét. Ví dụ, bằng việc nhìn vào tỉ lệ của RNA với DNA cho những loài động vật khác nhau, các nhà nghiên cứu có thể xác định là những loài động vật gần đây có ở chợ Hoa Nam, bởi vì DNA tồn tại dai dẳng trong môi trường lâu hơn RNA. Nhưng cần nhiều chi tiết hơn về các mẫu được thu thập, xử lý, giải trình tự như thế nào, Wertheim lưu ý.
Một nghiên cứu gần hơn về dữ liệu RNA có thể xác định được liệu động vật nào tại chợ bị ốm, Crits-Christoph cho biết thêm. Dường như các tạo vật này ở trong “một trạng thái bệnh tật hay khỏe mạnh?”, ông thử nêu câu hỏi. “Có rất nhiều dạng câu hỏi phức tạp và thú vị trong dữ liệu”.
Có nhiều dữ liệu hơn đã không được chia sẻ – bao gồm cả các mẫu môi trường đều âm tính với SARS-CoV-2, và dữ liệu chi tiết hơn về virus. Các dữ liệu đó đều quan trọng để phân tích, để có được bức tranh phong phú và rộng lớn hơn về những gì đã diễn ra tại chợ Hoa Nam, Wertheim nói.
Thanh Phương tổng hợp
———————–
1. http://tiasang.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/phai-tiep-tuc-tim-hieu-ve-nguon-goc-covid-sau-bao-cao-cua-who-26866/
2..http://tiasang.com.vn/tin-noi-bat/tieu-diem/thach-chinh-le-va-nguon-goc-covid-19-ky-1
3. http://tiasang.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/tranh-cai-nguon-goc-dai-dich-vai-tro-cua-cho-hoa-nam/
Tác giả
(Visited 14 times, 1 visits today)