Nước Fukushima đủ an toàn? Các nhà khoa học nói gì?
Phóng xạ trong nước sẽ được pha loãng vào nước biển, tuy vậy một số nhà khoa học vẫn không chắc chắn là điều này sẽ đủ loại bỏ hoàn toàn nguy cơ.
Bất chấp mỗi lo ngại từ nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, Nhật Bản đang chuẩn bị cho kế hoạch đổ nước từng bị ô nhiễm từ tai nạn nhà máy hạt nhân Fukushima Daiichi vào năm 2011 ra biển Thái Bình Dương, sau quá trình xử lý ô nhiễm tiên tiến. Bắt đầu vào năm nay và tiếp tục trong vòng 3 thập kỷ sau, Nhật Bản sẽ xả nước đã qua xử lý được lưu trữ trong các thùng chứa khổng lồ vào đại dương thông qua một đường ống dài một ki lô mét. Nhưng nó an toàn như thế nào trong môi trường đại dương và với con người khắp vùng Thái Bình dương?
Nước ô nhiễm như thế nào?
Nhà máy điện hạt nhân đã bị tàn phá sau một cơn động đất và tiếp theo đó là con sóng thần từ biển khiến lõi lò phản ứng bị nóng chảy. Kể từ đó, hơn 1,3 triệu khối nước biển đã được phun vào những lõi lò phản ứng để làm mát nó, quá trình này làm nhiễm bẩn nước với 64 nguyên tố phóng xạ, hay còn gọi là các nhân phóng xạ. Lo ngại lớn nhất về vấn đề này là nó phô ra một mối đe dọa với sức khỏe con người: carbon-14, iodine-131, caesium-137, strontium-90, cobalt-60 và hydrogen-3, mà người ta vẫn gọi là tritium.
Một số nhân phóng xạ có thời gian bán rã ngắn và có thể đã phân rã, 12 năm sau tai nạn. Nhưng cũng có những nguyên tố cần nhiều thời gian hơn, ví dụ carbon-14 có thời gian bán rã là hơn 5.000 năm.
Nước được xử lý như thế nào?
Nước ô nhiễm đã được giữ lại, xử lý dể giảm thiểu phóng xạ và bảo quản trong hơn 1.000 thùng thép không rỉ ngay lại nhà máy điện hạt nhân. Nhà điều hành nhà máy điện này, Tokyo Electric Power Company (TEPCO), đã sử dụng hệ thống xử lý chất lỏng tiên tiến (ALPS) để xử lý thứ nước này. TEPCO cho biết nước đã trải qua năm giai đoạn xử lý của đồng lắng, hấp thụ và lọc vật lý. Còn kế hoạch xử lý chất thải phóng xạ thu được trong quá trình ALPS sẽ được “tiết lộ một cách dần dần khi bước vào giai đoạn kết thúc”, theo báo cáo của Nhật Bản với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế IAEA.
Quá trình ALPS loại bỏ đủ 62 trong số 64 nhân phóng xạ để đưa nồng độ của chúng đến mức dưới giới hạn dành cho nước của Nhật Bản năm 2022, trước khi xả thải vào môi trường biển. Các giới hạn này dựa trên cơ sở những khuyến nghị từ Hội đồng Bảo vệ phóng xạ quốc tế.
Nhưng quá trình này không loại bỏ được carbon-14 và tritium, vì vậy nước qua xử lý cần được pha loãng hơn nữa để ít hơn một phần 100 trăm nước biển. TEPCO cho biết nồng độ cuối cùng của tritium là khoảng 1.500 becquerels (một đại lượng đo đạc một hợp chất phóng xạ) mỗi lít – khoảng một phần bảy hướng dẫn của WHO về tritium trong nước uống. Công ty này đề xuất là nồng độ tritium sẽ giảm xuống các nồng độ nền đại dương trong vòng một vài ki lô mét quanh địa điểm xả thải. Hiện nồng độ carbon-14 trong các thùng chứa ở khoảng 2% của giới hạn trên hướng dẫn, TEPCO nói, và nó sẽ được giảm thiểu hơn với sự pha loãng của nước biển tại chỗ trước khi được xả thải ra ngoài.
Jim Smith, một nhà khoa học môi trường tại ĐH Portsmouth, Anh, nói nguy cơ do điều này mang lại cho các quốc gia xung quanh Thái Bình Dương sẽ không đáng kể. “Tôi luôn luôn ngập ngừng khi nói nguy cơ bằng không nhưng thực chất thì nó rất gần với đó”, ông nói. “Hòn đảo gần nhất là khoảng 2.000 km”. Ông cũng đồng ý nguy cơ lớn nhất là việc giữ nước đã qua xử lý trong các thùng chứa. “Nguy cơ của một trận động đất khác hoặc một cơn bão có thể là nguyên nhân dẫn đến việc làm thoát một thùng ra ngoài khá cao, và chúng đang hết cả chỗ chứa”.
Nồng độ phóng xạ sẽ có trong cá biển?
Các quốc gia như Hàn Quốc đã quan ngại là nước qua xử lý có thể vẫn có những tác động chưa biết vào môi trường đại dương, và cử một phái đoàn tới Fukushima vào tháng năm vừa qua. Năm ngoái, Tổ chức các phòng thí nghiệm biển quốc gia Mỹ ở Herndon, Virginia, cũng lên tiếng phản đối kế hoạch xả nuwocs khi nói rằng “vẫn còn thiếu dữ liệu khoa học tương xứng và chính xác hỗ trợ cho tuyên bố an toàn của Nhật bản”. Chính phủ Philippine cũng kêu gọi Nhật bản xem xét lại kế hoạch xả thải.
“Có những người khuyến khích quá trình này diễn ra – hệ thống ALPS xử lý nước và sau đó đổ ra đại dương – chứng tỏ với chúng ta là nó sẽ an toàn với sức khỏe đại dương và sức khỏe con người?”, Robert Richmond, nhà sinh vật học biển ĐH Hawaii tại Manoa, đặt câu hỏi. “Câu trả lời là không”.
Richmond là một trong năm nhà khoa học của một ủy ban tư vấn cho Diễn đàn Các đảo Thái bình dương, một tổ chức liên chính phủ gồm 18 quốc gia, bao gồm Australia, Fiji, Papua New Guinea và Polynesia thuộc Pháp. Ủy ban này đã nhóm họp để tư vấn liệu nước đã qua xử lý được xả thải từ Fukushima có an toàn với cả đại dương và cho những người phụ thuộc vào nó không. Richmond nói họ đã xem xét mọi dữ liệu do TEPCO và chính phủ Nhật Bản cung cấp, và tới cả Fukushima nhưng vẫn còn một số câu hỏi chưa trả lời được về tritium và carbon-14.
Tritium là chất phát phóng xạ β, nghĩa là phát xạ bức xạ ion hóa có thể làm tổn hại DNA. TEPCO cho biết các mức nồng độ tritium trong nước qua xử lý phát ra một liều bức xạ ion hóa thấp hơn cả liều một số người bay một vòng từ New York tới Tokyo.
Nhưng da người chỉ ngăn được phần nào bức xạ ion hóa, Richmond nói. “Nếu anh ăn cái gì mà bị ô nhiễm về mặt phóng xạ với các chất phát β, tế bào của anh nằm ở bên trong cũng bị phơi nhiễm”.
TEPCO nói cá không được đánh bắt thường xuyên trong vòng 3 ki lô mét nơi ống xả thải nước vào đại dương nhưng Richmond lo ngại là nồng độ tritium có thể có trong thực phẩm lớn hơn khi các động vật biển lớn hơn ăn những con cá ô nhiễm nhỏ hơn. “Khái niệm pha loãng như dung dịch với ô nhiễm đã từng cho thấy bị sai”, Richmond nói. “Bản chất hóa học của pha loãng đã bị ảnh hưởng bởi đặc điểm sinh học của đại dương”.
Shigeyoshi Otosaka, một nhà đại dương học và hóa học biển tại Viện nghiên cứu Khí quyển và Đại dương ĐH Tokyo nói hình thức tích tụ tritium về mặt hữu cơ có thể tồn tại trong cá và các sinh vật biển. Ông nói nghiên cứu quốc tế đang tìm hiểu về tiềm năng như các chồng chất sinh học của các nhân phóng xạ trong sự sống đại dương và những gì xảy ra tiếp theo trong nước ở quanh Fukushima sau tai nạn diễn ra trong cơn sóng thần. “Tôi nghĩ quan trọng là đánh giá tác động môi trường dài hạn của các nhân phóng xạ đó”, Otosaka nói.
Người phát ngôn của TEPCO nói công ty đã tiến hành các thí nghiệm trong đó các sinh vật biển đã tăng lên trong nước biển chứa nước đã qua xử lý. “Chúng tôi đã xác nhận các nồng độ tritium trong các sinh vật biển chạm đến mức cân bằng sau một thời kỳ nhất định và không vượt qua các nồng độ trong môi trường sống”, người phát ngôn nói. Các nồng độ tritium sau đó suy giảm theo thời gian kể từ khi các sinh vật trở lại nước biển chưa xử lý.
TEPCO sẽ tiếp tục so sánh sức khỏe của các sinh vật biển sau khi được nuôi thử nghiệm trong nước biển chưa qua xử lý.
Điều gì được làm trước?
Smith chỉ ra là việc xả nước ô nhiễm tritium là một phần thông thường của quá trình hoạt động tại các nhà máy điện hạt nhân. Ông nói là cả nhà máy điện hạt nhân Heysham và nhà máy xử lý nhiên liệu hạt nhân Sellafield ở Anh phát ra giữa 400 và 2.000 terabecquerels tritium vào đại dương mỗi năm. “Về tổng thể, bởi vì nó chứa một phát xạ β yếu, nó không thực sự là nhiễm độc phóng xạ”, Smith nói.
Otosaka nói đó là trường hợp ở Japan: “Hơn 50 terabecquerel tritium đã được xả hằng năm từ mỗi nhà máy điện hạt nhân được vận hành trước khi tai nạn ở Fukushima”, ông nói. TEPCO cho biết ít hơn 22 terabecquerels tritium sẽ được xả thải từ đường ống mỗi năm. “Tỷ lệ phát thải của tritium… được kiểm soát tốt”, Otosaka nói.
TEPCO nói sẽ giám sát tiếp tục sự sống biển và trầm tích quanh khu vực xả thải với sự tham gia của TEPCO, Cơ quan An toàn hạt nhân Nhật Bản và IAEA.
IAEA, nói giám sát quá trình làm sạch và quản lý ở Fukushima, được chờ đợi sẽ công khai một báo cáo cuối cùng về Fukushima và kế hoạch xả nước vào cuối tháng 6.
Thanh Lan tổng hợp
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-023-02057-y
