Phê duyệt công nghệ điều chỉnh biểu hiện gene sau 20 năm chờ đợi
Các nhà quản lý Hoa Kỳ đã chấp thuận liệu pháp dựa trên can thiệp RNA (RNAi), một kỹ thuật dùng để điều chỉnh biểu hiện của các gene đặc biệt có liên quan đến bệnh tật. Loại thuốc mang tên patisiran này nhắm vào loại bệnh hiếm gặp có thể làm suy giảm chức năng tim và thần kinh.
RNAi là một kỹ thuật dùng để điều chỉnh biểu hiện của các gene đặc biệt có liên quan đến bệnh tật. Nguồn: Alnylam.
Khi được nạp vào cơ thể, patisiran điều chỉnh biểu hiện gene gây ra bệnh thoái hóa tinh bột di truyền (hereditary transthyretin amyloidosis), một căn bệnh hiếm gặp. Khi phát bệnh, các dạng đột biến của protein transthyretin tích lũy trong cơ thể, đôi khi làm suy yếu chức năng của tim và thần kinh.
Do FDA đã chấp thuận thuốc này nên sách dược học sẽ cần phải được viết lại, theo Ricardo Titze-de-Almeida, nhà nghiên cứu RNAi tại Đại học Brasilia. “Chúng tôi đang bắt đầu nêu một nhóm dược lý mới. Sẽ có nhiều loại thuốc như vậy trong những năm tới”, ông nói.
Đây là bước ngoặt cho một cuộc đấu tranh trong gần hai thập kỷ để chứng minh giá trị của RNAi trong thử nghiệm lâm sàng. Được phát hiện ra 20 năm trước, RNAi làm dấy lên hy vọng về cách tiếp cận mới mang tính cách mạng đối với y học. Tuy nhiên, một loạt các thất bại trong thử nghiệm lâm sàng đã làm giảm đi kỳ vọng.
Đó là do để biến can thiệp ARN thành thuốc, trước tiên các nhà phát triển cần phải xác định cách vận chuyển một cách an toàn các phân tử ARN đến các mục tiêu của chúng. Họ cần bảo vệ RNA khỏi thoái hóa khi ở trong máu, ngăn bị thận lọc nhưng phải có khả năng thoát khỏi các mạch máu và lan truyền qua các mô. “Vấn đề này khó khăn hơn nhiều so với dự đoán của chúng tôi”, Douglas Fambrough, giám đốc điều hành của Dicerna, một công ty tập trung vào phát triển các kỹ thuật về RNA ở Cambridge, Massachusetts, nói.
Nhưng dần dần, một số công ty phát triển RNAi bắt đầu giải quyết được các vấn đề trọng yếu về vận chuyển thuốc, và Tenthoff bắt đầu khuyến khích các nhà đầu tư mua lại cổ phiếu. Alnylam đã thử nghiệm thuốc trên một số đường truyền và cơ quan mục tiêu, bọc một số phân tử RNA trong các hạt nano được chuyển đổi để giúp chúng tồn tại khi vận chuyển trong máu. Được bảo vệ theo cách này, khi có mặt trong máu, RNA có xu hướng tích lũy trong thận và gan. Điều này khiến công ty chuyển sang transthyretin, loại protein được chủ yếu sản xuất ở gan. Trong một thử nghiệm lâm sàng trên 225 bệnh nhân thoái hóa tinh bột di truyền có dấu hiệu bị tổn thương thần kinh, tốc độ phục hồi được cải thiện đáng kể ở những người được điều trị.
Trong tương lai, các công ty dược sẽ có thể hướng đến các loại protein được sản xuất ngoài gan, Thomas Tuschl, người đồng sáng lập công ty và một nhà sinh hóa tại Đại học Rockefeller ở New York cho biết. Công ty dược phẩm Quark ở Fremont, California đang thử nghiệm các liệu pháp RNAi nhắm vào các protein trong thận và mắt. Alnylam đang phát triển các phương pháp để nhắm vào não và tủy sống, và Dược phẩm Arrowhead của Pasadena, California, đang nghiên cứu phương pháp điều trị ARN cho bệnh xơ nang.
Những tiến bộ trong phân phối RNA cũng có thể mang lại lợi ích cho các nhà nghiên cứu đang phát triển các liệu pháp chỉnh sửa gene dựa trên kỹ thuật phổ biến CRISPR – Cas9. Hệ thống này sử dụng Cas9, một protein cắt DNA, được một phân tử RNA dẫn tới vị trí mong muốn trong hệ gene. Giống như RNAi trước đó, CRISPR – Cas9 đã trở thành một công cụ phổ biến trong các phòng thí nghiệm di truyền học. Nhưng có thể vẫn phải trải qua một chặng đường dài nữa bởi giống như nhiều loại thuốc thông thường, các liệu pháp RNAi sẽ giảm hiệu lực theo thời gian; tuy nhiên chỉnh sửa gene sẽ để lại tác động vĩnh viễn, do đó nó làm tăng thêm những những lo ngại về an toàn.
Hoàng Nam lược dịch
Nguồn: https://www.nature.com/articles/d41586-018-05867-7
