Quyền môi trường của hàng tỷ người trên thế giới đang bị đe dọa

Trong một nghiên cứu toàn diện nhất từ trước đến nay về bất bình đẳng môi trường, các nhà nghiên cứu tại Đại học Colorado Boulder phát hiện gần một nửa dân số toàn cầu đang sống ở các khu vực phải đối mặt với ba hoặc nhiều vấn đề môi trường, bao gồm ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, nhiệt độ cực đoan, mất an ninh lương thực và đa dạng sinh học. 

Kết quả được công bố trên Environmental Research Communications.

“Trong những năm qua, các cộng đồng trên khắp thế giới đã đấu tranh cho công lý môi trường tại các quốc gia”, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ Naia Ormaza-Zulueta tại Đại học Colorado Boulder, tác giả thứ nhất của nghiên cứu, cho biết. “Chúng tôi muốn kết nối những câu chuyện này thành một bức tranh thống nhất trên toàn cầu, chứ không còn là những vấn đề riêng lẻ”. 

Năm 2022, Liên Hợp Quốc đã thông qua một nghị quyết công nhận mọi người trên hành tinh đều có quyền được hưởng môi trường trong lành. Nghị quyết mang tính bước ngoặt này, mặc dù kêu gọi các quốc gia hành động để bảo vệ quyền môi trường của người dân, nhưng không có ràng buộc pháp lý.

Nhà nghiên cứu Ormaza-Zulueta, hiện đang công tác tại Đại học British Columbia ở Vancouver, cho biết nghị quyết cũng không tính đến thiệt hại môi trường do hoạt động ở các quốc gia khác gây ra. Nhiều nghiên cứu cho thấy các nước công nghiệp lớn, chẳng hạn như Mỹ, phát thải nhiều khí nhà kính nhất, nhưng các quốc gia có thu nhập thấp lại chịu tác động lớn nhất.

Ormaza-Zulueta và Zia Mehrabi, một nhà khoa học dữ liệu tại Khoa Nghiên cứu môi trường, người sáng lập Phòng thí nghiệm Hành tinh tốt đẹp hơn (Đại học Colorado Boulder), muốn xác định số người trên toàn cầu không được đảm bảo về quyền môi trường. 

Họ đã thu thập các bộ dữ liệu lớn về các vấn đề môi trường để tính toán một cá nhân ở một địa điểm nhất định trên thế giới đang ở trong (hoặc đã trải qua gần đây) điều kiện sống không đảm bảo quyền con người về môi trường trong năm lĩnh vực cốt lõi (do Liên Hợp Quốc xác định): không khí sạch, nước sạch, khí hậu an toàn, thực phẩm lành mạnh được sản xuất bền vững, các hệ sinh thái và đa dạng sinh học phát triển mạnh.

Nhóm nghiên cứu phát hiện phần lớn mọi người trên Trái đất đều sống ở những khu vực gần đây đã trải qua ít nhất một rủi ro môi trường không đáp ứng quyền con người do Liên Hợp Quốc đề ra. Hơn 45%, tương đương 3,4 tỷ người, bị đe dọa ít nhất ba quyền, và 1,25%, tương đương 95 triệu người, không được đảm bảo cả năm quyền. 

Việc tiếp cận không khí sạch – với nồng độ bụi mịn ngoài trời trung bình hằng năm dưới mức hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới – là quyền bị đe dọa nhiều nhất, tiếp theo là tiếp cận thực phẩm lành mạnh và được sản xuất bền vững. 

Mặc dù tình trạng môi trường kém chất lượng có nguy cơ ảnh hưởng đến hầu hết mọi người, nhưng không phải ai cũng chịu tác động như nhau. Tương tự các nghiên cứu trước đây, các tác giả nhận thấy các nhóm dân số yếu thế, chẳng hạn những người có thu nhập thấp hơn, những người di cư và những người sống ở lãnh thổ của dân bản địa, có nhiều nguy cơ phải sống trong tình trạng ô nhiễm không khí, hạn chế về tiếp cận nước sạch và nhiệt độ cực cao hơn so với phần còn lại.  

Cư dân ở các khu vực giàu có hơn thường sống trong điều kiện môi trường tốt nhất, và có nhiều khả năng tránh được những tác động xấu nhất khi biến đổi khí hậu diễn ra. 

“Môi trường bất ổn đang gây mất ổn định xã hội”, Mehrabi nói. “Đã có rất nhiều lo ngại ở Mỹ và các nơi khác về xung đột, nhập cư và các dấu hiệu bất ổn khác. Các vấn đề môi trường chỉ khiến chúng trở nên tồi tệ hơn”.

Những con số tiêu cực này vẫn chưa phản ánh toàn bộ câu chuyện, Mehrabi cho biết. Ngoài năm nhóm yếu tố cốt lõi, nhiều người còn có nguy cơ đối mặt với những điều kiện môi trường tồi tệ khác chưa được đo lường trong nghiên cứu, chẳng hạn phơi nhiễm độc tố phát sinh từ hoạt động khai thác mỏ và rác thải nhựa.□

Thanh An lược dịch

Nguồn: https://www.colorado.edu/today/2025/11/06/billions-live-environments-violate-human-rights

Bài đăng Tia Sáng số 22/2025