Robert Malone, Nhà khoa học lan truyền thông tin sai lệch về vaccine

Lời tòa soạn: Trên các hội nhóm chống vaccine của Việt Nam gần đây đã thi nhau dẫn lời của Robert Malone, được mệnh danh là cha đẻ của vaccine mRNA. Robert Malone phản đối việc tiêm chủng toàn dân Pfizer/BioNTech và Moderna, gọi đây là sản phẩm “thí nghiệm” và chỉ trích kịch liệt FDA (cơ quan cấp phép thuốc của Mỹ). Thực sự Malone có phải là người ta tạo ra vaccine mRNA hay không? Điều gì khiến ông lại phủ nhận vaccine này đến thế? Bài viết trên tạp chí The Atlantic về câu chuyện đằng sau nhà khoa học này, về những ấm ức, ghen tị và cả những cảm xúc cá nhân đã biến ông trở thành “miếng mồi ngon” cho phong trào anti-vaccine trên thế giới.

Robert Malone – một bác sĩ y khoa và một nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm – gần đây đã gợi ý rằng vaccine Pfizer và Moderna thực sự có thể làm cho COVID-19 trở nên tồi tệ hơn. Ông ta thậm chí còn cười khúc khích khi tưởng tượng Anthony Fauci (chuyên gia bệnh truyền nhiễm hàng đầu của Mỹ) thông báo rằng chiến dịch tiêm chủng diện rộng thực ra là một sai lầm lớn và cần phải bị dừng lại. Khi ông ta nói về viễn cảnh khủng khiếp đó trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Steve Bannon, cả hai người đàn ông gần như tỏ ra vui mừng trước cảnh tượng các quan chức y tế công cộng và các công ty dược phẩm phải nhận được hậu quả thích đáng cho những gì họ đã làm. “Đây là một thảm họa,” Bannon tuyên bố, tươi cười với vị khách của mình. “Bạn đang nghe điều này từ người đã phát minh ra mRNA [vaccine] và đã cống hiến cả cuộc đời của mình cho vaccine. Anh ta hoàn toàn không giống với một anti-vaxxer (người chống lại vaccine)”.

Trước khi chúng đi xa hơn, cần phải nhấn mạnh rằng những gì Bannon và Malone vừa tạo dựng là dựa trên những thông tin sai lệch. Các loại vaccine đã nhiều lần được chứng minh về khả năng giúp ngăn ngừa việc nhiễm coronavirus có triệu chứng và giảm mức độ nghiêm trọng của chúng. Malone đã nói về một câu bịa đặt trong một bài báo đăng trên USA Today, dù đã được xóa nhưng trước đó nó đã được chụp màn hình và lan truyền rộng rãi. Kiểu thổi phồng thái quá và nói chuyện thiếu logic đó đích thị là cách mà những buổi phỏng vấn kiểu như Bannon vừa thực hiện, với một loạt thông điệp nghe quen đến phát nản: Vaccine gây ra nhiều tác hại hơn các chuyên gia đã công bố; Fauci là một kẻ nói dối và có thể là một kẻ phát xít; và các phương tiện thông tin chính thống đang hoặc đồng lõa một cách đáng xấu hổ hoặc quá ngu ngốc để tìm hiểu điều gì đang thực sự xảy ra.

Trong vũ trụ truyền thông đen tối đó, Robert Malone chính là một ngôi sao đang lên, một siêu phẩm. Vài tháng trước, ông bắt đầu xuất hiện trên các podcast và chương trình tin tức truyền hình cáp, với tư cách là một chuyên gia khoa học, lập luận rằng quá trình phê duyệt vaccine đã quá gấp rút một cách thiếu thận trọng. Ông nói với Tucker Carlson rằng công chúng không có đủ thông tin để quyết định có nên tiêm vaccine hay không. Ông nói với Glenn Beck rằng việc đưa ra các ưu đãi cho việc tiêm vaccine là phi đạo đức. Ông nói với Del Bigtree, một nhà hoạt động chống vaccine, người phản đối việc tiêm chủng phổ biến ở trẻ em, rằng chưa có nghiên cứu đầy đủ về cách vaccine có thể ảnh hưởng đến hệ thống sinh sản của phụ nữ. Hết chương trình này đến chương trình khác, Malone, người đã nhanh chóng thu hút hơn 200.000 người theo dõi trên Twitter, tỏ ra nghi ngờ về tính an toàn của vaccine trong khi chỉ trích những gì ông ta coi là nỗ lực kiểm duyệt bất đồng.

Ở bất cứ nơi nào ông ta xuất hiện, Malone được coi là người phát minh ra vaccine mRNA. Thông tin này thậm chí còn xuất hiện trên Twitter của ông. Malone, hiện 61 tuổi, cho biết: “Tôi thực sự đã phát minh ra công nghệ mRNA khi tôi 28 tuổi”. Nếu điều đó là sự thật — hoặc hơn thế nữa, nếu Malone tin đó là sự thật — chúng ta có lẽ đã trông đợi một cách ứng xử rất khác của Malone trên truyền thông. Theo một nghiên cứu gần đây, chính phát minh mà Malone tự cho là của mình đã cứu sống hàng trăm nghìn sinh mạng chỉ riêng ở Hoa Kỳ; có người còn khẳng định rất có thể giải Nobel sẽ sớm được dùng để vinh danh các cá nhân đằng sau loại vaccine này.

Thành tựu ở mức đó rất hiếm các nhà khoa học từng nhận được trước đây. Tuy nhiên, thay vì cư xử như một người thắng cuộc, Malone lại nổi tiếng như một trong những người chỉ trích mạnh mẽ nhất về thành tích đáng nể đó. Ông đã gieo rắc nghi ngờ về vaccine Pfizer và Moderna trên khá nhiều podcast hoặc kênh YouTube.
Tại sao người tự nhận đã phát minh ra vaccine mRNA lại rất nỗ lực trong việc phá hủy danh tiếng của chúng?

Liệu Malone có thực sự là cha đẻ của vaccine mRNA hay không là một câu hỏi có lẽ tốt nhất nên để ủy ban trao giải thưởng của Thụy Điển trả lời. Tuy nhiên, chúng ta cũng có thể nỗ lực để hiểu thêm phần nào. Khi tôi gọi cho Malone tại trang trại ngựa của ông ở Virginia, ông đã gửi cho tôi một bài luận dài 6000 chữ mà vợ ông, Jill, viết để giải thích lý do tại sao ông xứng đáng là người khám phá chính của vaccine mRNA. “Đây là một câu chuyện về sự hám lợi trong học thuật và thương mại,” và rồi bài luận tiếp tục với giọng điệu quả quyết, thậm chí có những chữ viết hoa toàn bộ như để xả cơn giận không kiềm chế nổi. Jill mô tả chồng bà là một nhà khoa học thiên tài, người mà “không được phần lớn giới khoa học biết đến vì bị các cá nhân lạm dụng để đảm bảo vị trí của mình trong sử sách”.

Một phiên bản ngắn gọn hơn của câu chuyện này bắt đầu khi Malone là sinh viên tốt nghiệp ngành sinh học vào cuối những năm 1980 tại Viện Nghiên cứu Sinh học Salk, ông đã tiêm vật liệu di truyền – DNA và RNA – vào tế bào của chuột với hy vọng tạo ra một loại vaccine mới. Ông là tác giả đầu tiên của bài báo năm 1989 chứng minh cách RNA có thể được đưa vào tế bào bằng cách sử dụng lipid, về cơ bản là những hạt mỡ nhỏ, và là đồng tác giả của bài báo Khoa học năm 1990 cho thấy rằng việc tiêm RNA hoặc DNA tinh khiết vào tế bào cơ chuột có thể dẫn đến việc phiên mã các protein mới. Nếu phương pháp tương tự có hiệu quả với tế bào người, công nghệ này “có thể cung cấp các phương pháp tiếp cận thay thế để phát triển vaccine”.

Theo Rein Verbeke, một nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Ghent, Bỉ, và là tác giả chính của lịch sử phát triển vaccine mRNA năm 2019, hai nghiên cứu này thực sự đại diện có tầm quan trọng trong lĩnh vực chuyển gene. (Thật vậy, các nghiên cứu của Malone là hai tài liệu tham khảo đầu tiên trong bài báo của Verbeke, trên tổng số 224.) Verbeke tin rằng Malone và các đồng tác giả của ông đã “lần đầu tiên làm dấy lên hy vọng rằng mRNA có thể có tiềm năng như một loại thuốc mới, “dù Verbeke khẳng định thành tựu của vaccine mRNA ngày nay là thành quả của rất nhiều nỗ lực hợp tác”.

Malone cho rằng bản thân xứng đáng được ghi nhận vì nhiều điều hơn là chỉ “dấy lên hy vọng”. Ông bỏ học vào năm 1988, trong khi chỉ còn thiếu việc nhận bằng Tiến sĩ, và đến làm việc tại một công ty dược có tên Vical. Bây giờ ông tuyên bố rằng cả Viện Salk và Vical đều thu lợi từ công việc của ông và về cơ bản đã ngăn cản ông tiếp tục theo đuổi nghiên cứu của mình. (Người phát ngôn của Viện Salk nói rằng không có gì trong hồ sơ của viện chứng minh những cáo buộc của Malone. Công ty công nghệ sinh học mà Vical được sáp nhập, Brickell, đã không trả lời yêu cầu bình luận.) Sẽ thật không đủ nếu chúng ta nghĩ rằng Malone chỉ đơn giản là bất bình với những gì ông coi là không công bằng trong cách đối xử. Malone bức xúc đến mức ông gọi những gì đã xảy ra là “hiếp dâm trí tuệ”.

Một trong những người mà Malone nhắm tới chính là nhà hóa sinh Katalin Karikó, người được nhiều tờ báo nhắc tới với tư cách là “người tiên phong về vaccine mRNA”. CNN gọi công trình của bà là “cơ sở cho vaccine Covid-19” trong khi một dòng tiêu đề trên tờ New York Times cho rằng chính bà đã “giúp bảo vệ thế giới khỏi virus coronavirus”. Không ai trong số những câu chuyện đó đề cập đến Malone. “Tôi đã bị xóa tên khỏi lịch sử,” ông nói. Tất cả đều về Kati.” Karikó đã chia sẻ với tôi một email từ Malone vào tháng sáu, cáo buộc bà cung cấp thông tin không có thật cho các phóng viên và thổi phồng thành tích của bản thân. “Chuyện này sẽ không kết thúc tốt đẹp đâu,” thông điệp của Malone viết.

Karik, ngược lại, khẳng định bà chưa nói với ai rằng bà ấy là người phát minh ra vaccine mRNA và rằng “nhiều nhà khoa học” đã đóng góp vào thành công của nó. Bà trả lời bức thư từ Malone: “Tôi chưa bao giờ tuyên bố bất cứ cái gì ngoài việc khám phá ra cách làm cho RNA bớt phản ứng viêm hơn. Bà cho biết, Malone tự gọi mình trong email là “người cố vấn” và “ người huấn luyện ” của bà, mặc dù trên thực tế họ mới gặp trực tiếp một lần, vào năm 1997, khi Malone mời bà nói chuyện. Theo Karikó, chính Malone mới là người đã phóng đại thành tích của mình. Có “hàng trăm nhà khoa học đã đóng góp nhiều hơn ông ấy trong việc phát triển vaccine mRNA”, Karikó cho biết.

Malone khẳng định lời cảnh báo với Karikó rằng “chuyện này sẽ không kết thúc tốt đẹp” không nhằm mục đích đe dọa. Thay vào đó, ông chỉ đơn giản là đang gợi ý rằng sự phóng đại của bà sẽ sớm bị phơi bày. Malone coi Karikó như một nhà khoa học đang đứng trên vai ông và nhận lấy tất cả những lời khen ngợi. Còn những người khác đã nhận được khoảng thưởng xứng đáng vì công trình nghiên cứu vaccine mRNA của họ. (Karikó là Phó chủ tịch cấp cao của BioNTech, công ty đã hợp tác với Pfizer để tạo ra vaccine COVID-19 đầu tiên được phép sử dụng vào năm ngoái.) Malone không hề sống trong cảnh nghèo khó: ngoài việc là một bác sĩ. Ông còn từng là nhà tư vấn vaccine cho các công ty dược phẩm.

Tuy nhiên, ông thường xuyên sa vào những suy đoán gây hiểu lầm hoặc rõ ràng là sai sự thật. Ví dụ, gần đây ông đã tweet rằng, theo một “nhà khoa học Israel” giấu tên, Pfizer và Chính phủ Israel đã có một thỏa thuận không tiết lộ thông tin về các tác động bất lợi trong 10 năm. Điều này thật khó tin vì bộ y tế nước này vừa mới cảnh báo về mối liên hệ giữa việc tiêm Pfizer và các trường hợp viêm cơ tim hiếm gặp. Tài khoản LinkedIn của Malone đã hai lần bị tạm ngưng vì được cho là phát tán thông tin sai lệch.

Nhưng phát ngôn của ông còn dựa trên những cảm xúc, trải nghiệm cá nhân. Malone mắc Covid vào tháng 2/2020, và sau đó tiêm vaccine Moderna với hy vọng rằng nó sẽ làm giảm các triệu chứng bệnh kéo dài của ông. Giờ đây, ông tin rằng những mũi tiêm đã làm cho các triệu chứng của ông trở nên tồi tệ hơn: Ông vẫn bị ho và đang phải đối phó với chứng tăng huyết áp, giảm khả năng chịu đựng, cùng những bệnh khác. “Cơ thể của tôi sẽ không bao giờ được như trước,” ông nói với tôi.

Trong những lần xuất hiện trên phương tiện truyền thông, ông thường lưu ý rằng còn có các đồng nghiệp trong chính phủ và tại các trường đại học, những người đồng tình với ông và luôn ngầm cổ vũ ông. Tôi đã nói chuyện với một số người trong số này – các nhà khoa học vaccine và tư vấn công nghệ sinh học, do chính Malone đề xuất – và đó không phải là những gì họ nói với tôi. Bức chân dung họ vẽ về Malone là một nhà nghiên cứu sâu sắc nhưng có thể trở nên cứng đầu. Đó là bởi ông từng bị đá khỏi các dự án vì quá khó trao đổi và không chấp nhận thỏa hiệp. (Malone cũng thừa nhận tính cách thích đối đầu với các đồng nghiệp của mình). Các đồng nghiệp cũ đều kinh ngạc bởi sự nổi lên của ông như một người hoài nghi vaccine. Một người gọi sự phấn khích của Malone khi xuất hiện trên các podcast kém uy tín là “ngây ngô”, người khác thì nghĩ rằng luận điệu công khai của Malone đã “chuyển từ ngoại suy sang khẳng định giật gân.” Stan Gromkowski, một nhà miễn dịch học tế bào, người đã nghiên cứu vaccine mRNA vào đầu những năm 1990 và coi Malone như một nhà tiên phong không được đánh giá cao, đã nói như thế này: “Ông ta đã ném cơ hội giành được giải Nobel qua cửa sổ rồi”.

Chỉ trong thế giới tò mò của các phương tiện truyền thông phi chính thống, Malone mới tìm thấy sự công nhận mà ông đã tìm kiếm bấy lâu nay. Ông hào hứng nói chuyện với những người dẫn chương trình, những người sẽ không đặt câu hỏi liệu ông có phải là bộ não đằng sau Pfizer và Moderna hay không. Họ sẽ không phân minh về việc liệu có nên chia sẻ hào quang với các đồng tác giả, hay nói về cách khoa học giống như một cuộc chạy đua tiếp sức, hoặc chỉ ra rằng, nếu không có công sức của các nhà nghiên cứu xuất sắc đến trước và sau Malone, thì sẽ không có vaccine. Ông là người đưa ra danh sách khách mời điển hình gồm các bác sĩ chỉnh hình và các bác sĩ chuyên khoa tự nhiên, và họ hoàn toàn vui lòng chào đón ông bằng danh hiệu mà ông ta tin rằng mình đã đạt được: nhà phát minh ra vaccine mRNA.

Malone cuối cùng đã ghi dấu ấn của mình, bằng cách làm suy yếu niềm tin vào chính loại vaccine mà ông nói rằng sẽ không thể thực hiện được nếu không có sự thiên tài của chính ông. Đó là một chiến thắng, nhưng là một chiến thắng mà ông ta và những người còn lại có thể sẽ phải hối tiếc.□

Hạnh Duyên dịch
Nguồn: https://www.theatlantic.com/science/archive/2021/08/robert-malone-vaccine-inventor-vaccine-skeptic/619734/