VinFuture 2025: Giải thưởng 3 triệu USD thuộc về khám phá và phát triển vaccine HPV
Virus HPV gây ra khoảng 690.000 ca ung thư mới và 350.000 ca tử vong mỗi năm, phần lớn ở châu Á và châu Phi. Nhưng việc tiêm vaccine với phác đồ liều đơn có thể cứu hàng vạn mạng người, nếu được mở rộng tiếp cận và triển khai.
Tối 5/12, Quỹ VinFuture đã tiến hành trao giải thưởng mùa thứ năm cho bốn công trình khoa học – công nghệ xuất sắc, thể hiện vai trò hợp tác khoa học xuyên biên giới để cùng giải quyết các thách thức toàn cầu về y tế, môi trường và sinh kế cho nhân loại.
Trong đó, Giải thưởng Chính trị giá 3 triệu USD được trao cho TS. Douglas R. Lowy, TS. John T. Schiller, TS. Aimée R. Kreimer và GS. Maura L. Gillison (Mỹ) vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người (HPV) gây ra. Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của virus papilloma ở người do TS. Lowy và TS. Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vaccine HPV hiệu quả cao, chỉ một liều đã có khả năng phòng ngừa dài hạn. Tiếp đó, phác đồ tiêm chủng liều đơn của TS. Kreimer – được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng – đã mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vaccine tới người dân. Hơn 250 triệu liều vaccine đã được tiêm cho hơn 86 triệu bé gái, ước tính sẽ ngăn chặn ít nhất 8 triệu ca ung thư mới do HPV gây ra trong bảy thập kỷ tới.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trao giải cho nhóm các nhà khoa học Mỹ. Ảnh: Quỹ VinFuture
Đồng thời, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của GS. Gillison và TS. Kreimer cũng xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu – cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vaccine HPV.
Phát biểu tại lễ trao giải, TS. John T. Schiller nói: “Tôi thật sự rất choáng ngợp trước quy mô của nhà hát và sự kiện tuyệt vời ngày hôm nay. Tôi phải nói đây là vinh dự lớn nhất trong sự nghiệp khoa học của mình kể từ khi dự án này được khởi động”; TS. Aimée R. Kreimer bày tỏ: “Xin cảm ơn Quỹ VinFuture, đã ghi nhận những tiến bộ, tâm huyết, cam kết của chúng tôi với lĩnh vực có tiềm năng tăng cường bình đẳng y tế trên toàn cầu”; GS. Maura L. Gillison gửi lời cảm ơn tới Quỹ VinFuture và hội đồng giải thưởng “vì niềm vinh dự tuyệt vời này”; và TS. Douglas R. Lowy “cảm ơn Quỹ VinFuture và những gì mà các bạn đại diện”.
Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã vinh danh GS. María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới.
GS Nguyễn Thục Quyên, thành viên Hội đồng giám khảo trao giải cho GS Maria Esperanza Martínez-Romero. Ảnh: Quỹ VinFuture
GS. Martínez-Romero đã phát hiện và mô tả nhiều loài Rhizobium mới, góp phần mở rộng hiểu biết về phân loại vi sinh vật và tương tác cây – vi sinh trong nông nghiệp, mở ra hướng nghiên cứu mới về cộng sinh vi khuẩn – cây trồng, có tác động sâu rộng đến nông nghiệp bền vững trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.
Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho GS. Mary-Claire King (Mỹ) vì sự phát hiện gene BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho các xét nghiệm di truyền, chương trình tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa.
GS. Mary-Claire King tại lễ trao giải. Ảnh: Quỹ VinFuture
Việc xác định vị trí gene BRCA1 trên nhiễm sắc thể 17q21 vào năm 1990 – trước khi bộ gene người được giải mã – được xem là cột mốc lịch sử, khẳng định bản chất di truyền của nguy cơ ung thư và thay đổi cách tiếp cận phòng ngừa – điều trị trên toàn thế giới.
Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới vinh danh năm nhà khoa học: GS. Venkatesan Sundaresan (Mỹ), GS. Raphaël Mercier (Đức), TS. Emmanuel Guiderdoni (Pháp), TS. Imtiyaz Khanday (Mỹ) và TS. Delphine Mieulet (Pháp) vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống.
Năm nhà khoa học Pháp và Mỹ nhận Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới. Ảnh: Quỹ VinFuture
Cây lai có năng suất vượt trội so với cây bố mẹ nhưng việc sản xuất hạt giống lai cho cây lúa – nguồn lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới – lại phức tạp và tốn kém, khiến phần lớn nông dân khó có cơ hội tiếp cận. Nhóm nghiên cứu đã tạo ra hạt giống lúa mang các đặc tính ưu việt giống hệt cây mẹ thông qua tự thụ phấn, dựa trên những hiểu biết mới về sinh học phát triển và di truyền, giúp cải thiện năng suất, giảm chi phí hạt giống và thúc đẩy an ninh lương thực bền vững.
Lễ trao giải VinFuture năm nay có sự tham dự của ông Trần Thanh Mẫn, Chủ tịch Quốc hội, và được phát sóng trực tiếp trên kênh VTV1.
Ngọc Nhu
