Ý thức là nền tảng – lý thuyết mới mang tính triết học về bản chất của thực tại
Ý thức là nền tảng; chỉ sau đó thì thời gian, không gian và vật chất mới khởi sinh. Đây là điểm xuất phát của một mô hình lý thuyết mới về bản chất của thực tại, do Maria Strømme, giáo sư khoa học vật liệu của ĐH Uppsala, trình bày trên tạp chí AIP Advances.
Bài báo của bà đã được lựa chọn như bài xuất sắc nhất của ấn phẩm kỳ này và xuất hiện trên trang bìa.
Strømme, người thường làm nghiên cứu về công nghệ nano, trong bài báo đã có một bước nhảy vọt lớn từ các cấp độ nhỏ nhất của vật chất đến quy mô cực lớn của vũ trụ – và đề xuất một lý thuyết hoàn toàn mới về nguồn gốc vũ trụ này. Bài báo trình bày một khung khổ mà trong đó ý thức không được coi như một sản phẩm phụ của quá trình hoạt động của não mà là một trường cơ bản làm nền tảng cho mọi vấn đề chúng ta trải nghiệm – vật chất, không gian, thời gian và cả tự thân sự sống.
Đây là lý thuyết hoàn toàn mới về cách thực tại và vũ trụ được cấu trúc?
“Đúng là có thể nói như vậy. Nhưng trên tất cả, đó là một lý thuyết mà trong đó ý thức khởi sinh đầu tiên, và các cấu trúc như thời gian, không gian và vật chất tiếp tục xuất hiện sau đó. Đây là một nỗ lực đầy tham vọng để miêu tả các chúc năng thực tại mà chúng ta trải qua. Các nhà vật lý như Einstein, Schrödinger, Heisenberg và Planck đã khám phá ra những ý tưởng tương tự, và tôi đang xây dựng ý tưởng trên hầu khắp các con đường mà họ đã dẫn lối”, Strømme nói.
Hợp nhất vật lý lượng tử với triết học
Trong nhiều năm, Strømme đã nghiên cứu về mô hình cơ học lượng tử để hợp nhất vật lý lượng tử với triết học phi đối ngẫu/triết học bất nhị (non‑dual philosophy). Lý thuyết này được đặt trên ý tưởng là nhận thức tạo thành nguyên tố cơ bản của thực tại, và nhận thức là một phần của một trường liên kết lớn hơn.
Trong mô hình này, các hiện tượng được coi như là ‘bí ẩn’ – như thần giao cách cảm hoặc trải nghiệm cận tử – có thể được giải thích như những hệ quả tự nhiên của một trường chia sẻ của nhận thức.
“Tham vọng của tôi là miêu tả được điều này bằng ngôn ngữ vật lý và các công cụ toán học. Vậy các hiện tượng đó có thực sự bí ẩn? Hay chỉ đơn giản là một khám phá mà chúng ta chưa từng làm được, và khi chúng ta thành công thì sẽ dẫn đến một cú chuyển đổi thế giới quan?”
Những thay đổi tương tự trong hiểu biết của chúng ta về thực tại đã từng xảy ra trong lịch sử – như khi con người chợt nhận ra là trái đất tròn và không phẳng, hoặc khi chúng ta hiểu rằng mặt trời quay quanh trái đất nhưng không phải ngược lại.
Một bức tranh mới về bản chất của thực tại
Strømme tin là điều này có thể là điểm khởi đầu của một cách nhìn nhận mới về vũ trụ và sự sống mà chúng ta đón nhận được cho chính mình để sống. Bài báo của bà đề xuất rất nhiều dự đoán có thể kiểm chứng trong các lĩnh vực vật lý, khoa học thần kinh và vũ trụ học. Để làm được điều này, bà đã tiến một bước lớn vượt ra ngoài lĩnh vực nghiên cứu thông thường của khoa học vật liệu.
Lý thuyết của bà đề xuất là ý thức của mỗi người chúng ta không biến mất sau khi qua đời mà trở lại trường nhận thức của vũ trụ, nơi chúng đột sinh. Điều này được bà công thức hóa trong các thuật ngữ cơ học lượng tử.
“Tôi là một nhà khoa học và kỹ sư vật liệu, vì vậy tôi thường xem xét vật chất như một điều gì đó rất cơ bản. Nhưng theo mô hình này, vật chất là cái đến sau – rất nhiều những thứ mà chúng ta trải nghiệm dều chỉ là tái hiện hoặc ảo ảnh”, Strømme nói.
Một lý thuyết hòa giải khoa học với tri thức cổ đại
Dẫu bài báo này được viết rất chặt chẽ trong ngôn ngữ toán học của vật lý, việc những lập luận được trình bày vẫn hàm chứa những nét tương đồng với phần lớn truyền thống tôn giáo và triết học trên thế giới.
“Văn bản của phần lớn các tôn giáo – như Kinh thánh, Kinh Koran, và Vedas – thường miêu tả một nhận thức có tính kết nối với nhau. Những người đã viết các văn bản này thường sử dụng ngôn ngữ ẩn dụ để biểu đạt những cái nhìn thấu suốt về bản chất của thực tại. Các nhà vật lý lượng tử từ lúc đầu cũng có những ý tưởng tương tự bằng việc sử dụng các phương pháp khoa học. Giờ đã đến thời điểm dành cho khoa học cực kỳ nghiêm túc, đòi hỏi một nền tảng rất vững – khoa học tự nhiên hiện đại – để bắt đầu một cách nghiêm túc khám phá nó,” Strømme nói.
Anh Vũ dịch từ ĐH Uppsala
