Zhang Rongqiao: Nhà thám hiểm Sao Hỏa

Ông là người đã dẫn dắt sứ mệnh Sao Hỏa đầu tiên của Trung Quốc đi đến thành công.

Vào ngày 15 tháng 5 năm 2021, Zhang Rongqiao đã lau những giọt nước mắt của mình khi chiếc xe tự hành thám hiểm sao Hỏa của Trung Quốc hạ cánh an toàn trên vùng đồng bằng đầy cát ở “hành tinh đỏ”. “Tôi đã vô cùng xúc động”, Zhang, người điều phối sứ mệnh này, nói.

Cuộc đổ bộ đã đánh dấu mốc kết thúc cho một hành trình dài 475 triệu km đầy rủi ro đối với Zhang và Cục Không gian Quốc gia Trung Quốc (CNSA) – đơn vị chưa từng thực hiện thành công sứ mệnh Sao Hỏa nào.

Với thành công này, Trung Quốc là quốc gia thứ hai, chỉ sau Mỹ, hạ được một chiếc xe tự hành xuống sao Hỏa – nơi vốn khét tiếng là hành tinh đã phá tan hy vọng của các cơ quan vũ trụ khi gần một nửa trong số tất cả các sứ mệnh đến Sao Hỏa đều đã thất bại. Zhang bày tỏ, cuộc hạ cánh đã giúp ông thấm thía một câu Đường thi của nhà thơ Giả Đảo “Thập niên ma nhất kiếm” (tạm dịch nghĩa “10 năm chỉ để mài được một thanh gươm ” ¹. 

Để đạt được thành công, nhóm nghiên cứu của Trung Quốc đã phải đối mặt và giải quyết rất nhiều ẩn số ở một môi trường mà theo Zhang là rất “phức tạp và kỳ lạ”. Với tư cách là nhà thiết kế chính, ông chịu trách nhiệm điều phối một nhóm gồm hàng chục nghìn người tham gia xây dựng và vận hành “Sứ mệnh sao Hỏa”, được đặt tên là Tianwen-1. Dự án này bao gồm một tàu bay quanh quỹ đạo, một tàu đổ bộ và một xe tự hành thám hiểm có tên Zhurong. 

Tianwen-1 là một trong ba sứ mệnh đến sao Hỏa vào năm 2021, bên cạnh xe tự hành Perseverance của NASA và một tàu quỹ đạo của các tiểu Vương Quốc Ả rập Thống nhất. Với thành công của sứ mệnh Tianwen-1, Zhang đã trở thành vị anh hùng của Trung Quốc và liên tục xuất hiện trên các phương tiện truyền thông của quốc gia này, tuy nhiên hiếm khi trò chuyện trực tiếp với báo chí bên ngoài Trung Quốc (ông trả lời các câu hỏi của tạp chí khoa học Nature qua email).

Thực tế, yếu tố khoa học chỉ chiếm một phần nhỏ trong mục tiêu của Tianwen-1, bởi mục đích chính của sứ mệnh này là phát triển và thể hiện sức mạnh của Trung Quốc trong lĩnh vực không gian sâu (deep-space). Dù vậy, Zhang cho hay việc thu thập các thông tin phong phú và chất lượng cao từ Sao Hỏa cũng là một yếu tố quan trọng trong sứ mệnh này. Và các nhà nghiên cứu cho rằng, các dữ liệu do sáu công cụ khoa học của xe tự hành và bảy công cụ khác do tàu quỹ đạo tạo ra, sẽ giúp họ có những hiểu biết sâu sắc hơn về những khía cạnh trước đây chưa từng được khám phá ở Sao Hỏa. 

Sinh năm 1966 tại thị trấn Anling, miền đông Trung Quốc, Zhang theo học ngành kỹ sư tại Đại học Xidian ở Tây An. Sau đó, ông lấy bằng thạc sỹ tại Học viện Công nghệ Vũ trụ Trung Quốc ở Bắc Kinh, và đã có kinh nghiệm làm việc trong các dự án vệ tinh quan sát Trái đất.

Theo Lu Pan, một nhà khoa học nghiên cứu hành tinh tại Đại học Copenhagen, Zhang có thể là người đóng vai trò quan trọng trong việc khiến Cục Không gian Quốc gia Trung Quốc quyết định gửi cả tàu quỹ đạo, tàu đổ bộ và xe tự hành đến sao Hỏa trong cùng một “chuyến hàng”, từ đó giúp Trung Quốc trở thành quốc gia đầu tiên làm được điều này. Các nhà khoa học cũng nói rằng Zhang đã xem xét các dữ liệu đầu vào mà họ cung cấp để lựa chọn công cụ và địa điểm hạ cánh, từ đó giúp đảm bảo rằng sứ mệnh này sẽ mang lại nhiều dữ liệu nghiên cứu nhất có thể.

“Ông ấy đã khuyến khích các nhà khoa học tham gia vào sứ mệnh để có thêm nhiều kết quả khoa học đầu ra hơn”, Wenzhe Fa, nhà khoa học nghiên cứu hành tinh ở Đại học Bắc Kinh, người phân tích các dữ liệu radar từ sứ mệnh sao Hỏa, cho biết.

Được phóng vào ngày 23 tháng 7 năm 2020, Tianwen-1 đã đến “hành tinh đỏ” vào tháng 2, và hạ tàu đổ bộ và xe tự hành vào tháng 5 năm 2021. Tàu vũ trụ này đã đáp xuống một hố va chạm rộng lớn có tên là Utopia Planitia – địa điểm được lựa chọn nhờ có địa hình bằng phẳng và tương đối an toàn để hạ cánh. Kể từ đó, chiếc xe tự hành đã chu du hơn 1,200 m về phía nam và chụp những bức ảnh toàn cảnh cũng như những bức ảnh “selfie”. Hiện nay những bức ảnh này đã được chia sẻ rộng rãi trên mạng.

Đến giữa tháng 9, do Mặt trời đã chắn đường liên lạc giữa Sao Hỏa và Trái đất, Zhurong đã đi vào chế độ ngủ đông, tuy nhiên nó đã quay lại làm việc vào cuối tháng 10. Hiện nay, Zhurong đang hướng tới một khu vực có thể đã từng là bờ biển của một đại dương cổ đại. Đây là nơi mà các nhà nghiên cứu sẽ tìm kiếm manh mối về quá trình tiến hóa của Sao Hỏa. 

Cho đến nay, sứ mệnh Tianwen-1 mới đem đến một lượng thông tin khoa học ít ỏi, tuy nhiên những dữ liệu mà các công cụ trên xe tự hành và tàu quỹ đạo thu thập được đã được chia sẻ cho hơn hai mươi nhóm nghiên cứu trên khắp Trung Quốc, Hồng Kông, Ma Cao, và các kết quả đang dần được hình thành. Các nhà khoa học kỳ vọng rằng các dữ liệu mới sẽ giúp họ có thêm những hiểu biết sâu sắc về địa chất học ở khu vực Utopia Planitia, cũng như số phận của nước ở hành tinh này.

Để sứ mệnh không gian sâu của Trung Quốc đạt được bước tiến lớn về mặt khoa học, quốc gia này sẽ cần phải tái tập trung vào việc thúc đẩy khoa học thay vì chỉ chủ yếu phô diễn kỹ thuật như trước đây. Thực tế, Pan cho biết, sứ mệnh mặt trăng của Trung Quốc cũng đã có sự chuyển hướng như vậy, và “quá trình chuyển đổi sẽ cần nhiều thời gian”.

Theo David Flannery, nhà sinh học vũ trụ ở Đại học Công nghệ Queensland, Brisbane, Úc, khi các sứ mệnh vũ trụ tiếp theo của Trung Quốc được thực hiện thì quốc gia này sẽ có nhiều dữ liệu nghiên cứu đồ sộ hơn. Trung Quốc đang lên kế hoạch thực hiện các nhiệm vụ trả về mẫu vật (sample-return) ở tiểu hành tinh Kamoʻoalewa vào năm 2024, và ở Sao Hỏa vào trước năm 2030. Không chỉ vậy, ở tầm nhìn xa, Trung Quốc cũng dự định thực hiện các sứ mệnh ở Sao Mộc.

Các nhà nghiên cứu đánh giá, Tianwen-1 là một cú hích lớn đối với lĩnh vực nghiên cứu hành tinh vốn còn non trẻ ở Trung Quốc.

“Hiện nay, một thế hệ các nhà khoa học mới đang dần được hình thành cùng với sứ mệnh này”, Flannery nói.

Mỹ Hạnh dịch

Nguồn: https://www.nature.com/immersive/d41586-021-03621-0/index.html#section-WLQIN3gbwq

————————

1. https://www.thivien.net/Gi%E1%BA%A3-%C4%90%E1%BA%A3o/Ki%E1%BA%BFm-kh%C3%A1ch/poem-E-TfJEPuJuMQspGILvBl1w