Khả thi đến đâu?
Chiến lược KHCN 2011-2020 được đánh giá "tạo ra bước đột phá” (1) so với các chiến lược đã có trước đây với mục tiêu tăng cường hội nhập quốc tế qua một số chỉ tiêu cụ thể như tăng trưởng công bố quốc tế (ISI) 15-20%, phấn đấu hình thành 60 tổ chức KHCN đạt trình độ khu vực và quốc tế. Nhưng chỉ cần phân tích một vài con số liên quan như số lượng và chất lượng các công bố ISI và quan trọng hơn là triển vọng của việc hình thành 60 tổ chức nghiên cứu đó, ta sẽ thấy mục tiêu đó có khả thi hay không.
1. Trước hết, xem xét khả năng tăng trưởng của công bố quốc tế ISI của Việt Nam. Theo Số liệu tổng kết mới nhất từ cơ sở dữ liệu ISI Web of Science của Thomson Reuters(2) trong giai đoạn 2008-2012, số bài ISI của Việt Nam từ 908 bài năm 2008 tăng lên 1657 bài năm 2012, với tỷ lệ tăng trưởng trung bình là 16,5% / năm. Tốc độ tăng trưởng như vậy là thuộc dạng khá cao nếu so với Philippines (6,3%), Thái Lan (7,6%), Singapore (8,25%) và Indonesia (15,6%), nhưng vẫn chậm so với Malaysia (29,2 %), Lào (27%). Đặc biệt, tăng trưởng khá ấn tượng trong 3 năm trở lại đây với tỷ lệ trên dưới 20% / năm nhờ mô hình tài trợ mới cho NCCB của Quỹ Phát triển KHCN quốc gia (Nafosted). Trong số 1657 công bố ISI trong năm 2012, riêng Nafosted đã đóng góp gần 1/4 (3). Trong khi đó, khá nhiều đề tài thuộc các chương trình KHCN trọng điểm nhưng không có sản phẩm ISI hoặc chỉ chiếm tỷ lệ không đáng kể. Thực tế một tỷ lệ khá lớn (khoảng 50%) công bố ISI của Việt Nam là do các NCS thực hiện ở nước ngoài dưới sự hướng dẫn của các giáo sư quốc tế hoặc do các nhà khoa học Việt Nam đứng tên trong các hợp tác nghiên cứu quốc tế, còn các công bố ISI trên cơ sở nghiên cứu thực hiện tại Việt Nam không nhiều. Như vậy, mặc dù tỷ lệ tăng trưởng như trên là khá ấn tượng, nhưng đó là số lượng bài công bố còn năng lực thật sự vẫn là vấn đề bởi có đến hơn 70% số công bố có đứng tên đồng tác giả với người nước ngoài, chỉ có chưa đến 30% bài là do nội lực. Tỷ lệ nội lực như vậy là thấp nhất trong khu vực. Điều này cho thấy, cơ sở vật chất và môi trường làm việc đóng vai trò không nhỏ trong việc tạo ra sản phẩm ISI.
Như vậy, để có được mục tiêu tăng trưởng công bố ISI là 15-20 % có thể là không khó. Vấn đề không kém phần quan trọng là cải thiện chất lượng công bố và tăng tỷ lệ nội lực ngang tầm các nước trong khu vực. Ngoài ra, cần nhận thấy một điều là với tỷ lệ tăng trưởng 15-20% như hiện nay thì đến 2020 công bố quốc tế của Việt Nam có thể đạt khoảng 5000 bài ISI – cũng chỉ bằng công bố ISI của Thái Lan ở năm 2009(4) – nghĩa là chúng ta vẫn đi sau Thái Lan vài thập kỷ.
2. Với thực trạng và triền vọng của tăng trưởng công bố quốc tế ISI như vậy cùng với năng lực nhà khoa học và hệ thống tổ chức nghiên cứu KHCN hiện nay vẫn tồn tại theo mô hình của Liên Xô trước đây, tách rời 2 chức năng nghiên cứu và đào tạo. Hoạt động KHCN ở ta vẫn vận hành theo cơ chế hành chính, xơ cứng, cồng kềnh, kém hiệu quả nhưng dường như khó thay đổi., thì mục tiêu hình thành 60 “tổ chức nghiên cứu cơ bản và ứng dụng đạt trình độ khu vực và thế giới” lại hầu như không khả thi.
Để có một tổ chức KHCN đạt trình độ khu vực và thế giới, cần các yếu tố con người + cách thức tổ chức hoạt động + kinh phí đầu tư + cơ chế, chính sách cho bộ máy KHCN vận hành theo chuẩn quốc tế. Cụ thể: i) trước hết phải có được đội ngũ khoa học đích thực đạt chuẩn quốc tế: tất cả nhân sự trong một tổ chức đều là các chuyên gia thật sự, có ý tưởng khoa học rõ ràng và có khả năng độc lập triển khai ý tưởng nghiên cứu. ii) Năng suất lao động KHCN/sản phẩm đầu ra/đối với nhà khoa tối thiểu 2-3 công bố quốc tế hoặc sáng chế, phát minh. iii) Điều kiện cơ sở vật chất, kinh phí đầu tư thỏa đáng. iv) cơ chế, chính sách cho bộ máy KHCN vận hành bộ máy tổ chức gọn nhẹ.
Trong 4 yếu tố cần và đủ trên con đường hội nhập và phát triển các tổ chức KHCN đạt trình độ khu vực và thế giới thì ngay cả các tổ chức KHCN là “ứng viên tiềm năng” vẫn hầu như vừa thiếu, vừa yếu về mọi mặt.
Như vậy, để có được mục tiêu tăng trưởng công bố ISI là 15-20 % có thể là không khó. Vấn đề không kém phần quan trọng là cải thiện chất lượng công bố và tăng tỷ lệ nội lực ngang tầm các nước trong khu vực. Ngoài ra, cần nhận thấy một điều là với tỷ lệ tăng trưởng 15-20% như hiện nay thì đến 2020 công bố quốc tế của Việt Nam có thể đạt khoảng 5000 bài ISI – cũng chỉ bằng công bố ISI của Thái Lan ở năm 2009(4) – nghĩa là chúng ta vẫn đi sau Thái Lan vài thập kỷ.
2. Với thực trạng và triền vọng của tăng trưởng công bố quốc tế ISI như vậy cùng với năng lực nhà khoa học và hệ thống tổ chức nghiên cứu KHCN hiện nay vẫn tồn tại theo mô hình của Liên Xô trước đây, tách rời 2 chức năng nghiên cứu và đào tạo. Hoạt động KHCN ở ta vẫn vận hành theo cơ chế hành chính, xơ cứng, cồng kềnh, kém hiệu quả nhưng dường như khó thay đổi., thì mục tiêu hình thành 60 “tổ chức nghiên cứu cơ bản và ứng dụng đạt trình độ khu vực và thế giới” lại hầu như không khả thi.
Để có một tổ chức KHCN đạt trình độ khu vực và thế giới, cần các yếu tố con người + cách thức tổ chức hoạt động + kinh phí đầu tư + cơ chế, chính sách cho bộ máy KHCN vận hành theo chuẩn quốc tế. Cụ thể: i) trước hết phải có được đội ngũ khoa học đích thực đạt chuẩn quốc tế: tất cả nhân sự trong một tổ chức đều là các chuyên gia thật sự, có ý tưởng khoa học rõ ràng và có khả năng độc lập triển khai ý tưởng nghiên cứu. ii) Năng suất lao động KHCN/sản phẩm đầu ra/đối với nhà khoa tối thiểu 2-3 công bố quốc tế hoặc sáng chế, phát minh. iii) Điều kiện cơ sở vật chất, kinh phí đầu tư thỏa đáng. iv) cơ chế, chính sách cho bộ máy KHCN vận hành bộ máy tổ chức gọn nhẹ.
Trong 4 yếu tố cần và đủ trên con đường hội nhập và phát triển các tổ chức KHCN đạt trình độ khu vực và thế giới thì ngay cả các tổ chức KHCN là “ứng viên tiềm năng” vẫn hầu như vừa thiếu, vừa yếu về mọi mặt.
————-
1 http://chrd.edu.vn/site/vn/?p=4107
2 http://gddhhoinhapquocte.vnuhcm.edu.vn/site/vn/?p=1318
3 http://nafosted.gov.vn/vi/news/Tin-hoat-dong-cua-Quy/Hoi-nghi-tong-ket-cong-tac-nam-2012-va-phuong-huong-hoat-dong-nam-2013-72/
4 http://thailanvietnam.blogspot.com/2012/07/so-sanh-khoa-hoc-viet-thai-1.html#more
Tác giả
(Visited 2 times, 1 visits today)