Can thiệp vào hệ thống thực phẩm để tăng lượng rau quả trong bữa ăn
Các nhà nghiên cứu ĐH Y Hà Nội, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cùng các đồng nghiệp ĐH Wageningen (Hà Lan), ĐH Ibadan (Nigeria), Liên minh Đa dạng sinh học Quốc tế, Trung tâm Nông nghiệp nhiệt đới Quốc tế (Mỹ) đã tìm hiểu những động lực chính của việc tiêu dùng rau quả ở Việt Nam và Nigeria.
Các hướng dẫn về chế độ ăn rất phong phú và khác biệt giữa các quốc gia nhưng các chế độ ăn lành mạnh đều được định nghĩa là có nhiều rau quả, hạt và bột chưa tinh chế, đi kèm với việc hạn chế các loại thực phẩm qua chế biến, đường, muối và chất béo. Việc tiêu thụ một lượng rau quả đa dạng với khoảng 400 gam/này được WHO khuyến nghị như biện pháp bảo vệ cơ thể trước các nguy cơ dẫn đến tử vong, ngăn các bệnh không truyền nhiễm như ung thư, tiểu đường, tim mạch do giàu hợp chất chống ô xy hóa, vitamin, khoáng chất và hàm lượng chất xơ. Tuy nhiên, việc tiêu thụ rau quả trên toàn cầu lại thấp hơn mức khuyến nghị với trung bình ít hơn 100 gam quả và ít hơn 200 gam rau mỗi ngày, đặc biệt ở các quốc gia thu nhập trung bình và thấp, ví dụ ở Đông Nam Á 100 gam trái cây, 150 gam rau, Tây Phi 80 gam trái cây, 110 gam rau.
Đây là lý do nhóm nghiên cứu tìm hiểu mức tiêu thụ rau quả ở Việt Nam và Nigeria, hai quốc gia đại diện cho khu vực này.
Họ cho rằng việc tiêu thụ rau quả liên quan đến nhiều yếu tố xã hội, môi trường và kinh tế. ở cấp độ cá nhân, tính kinh tế, khả năng tiếp cận và chấp nhận ảnh hướng đến sự lựa chọn. Vì vậy, dự án “Tiêu dùng rau quả ở Việt Nam và Nigeria” được thiết kế để nhằm cải thiện chất lượng chế độ ăn đô thị và ven đô tại Hà Nội và Ibadan thông qua ba biện pháp can thiệp cả về nhu cầu và thị trường với ba khía cạnh này.
Họ đã tiến hành phỏng vấn những người trưởng thành độ tuổi 20–51 thuộc các hộ thu nhập thấp ở đô thị và ven đô của Hà Nội (Đống Đa, Hà Đông, Nam Từ Liêm, Thanh Trì) và Ibadan (Abàeja, Apete, Bagadajé, Ariyibi), trong đó hộ thu nhập thấp có thu nhập dưới 2,65 triệu đồng, thuộc nhóm 30% dân số.
Kết quả cho thấy, ở Nigeria, quy mô tác động lên tổng lượng rau quả (144 g/ngày), trong đó trái cây 137 g/ngày và rau (6 g/ngày) cho thấy lượng tiêu thụ cao hơn ở nhóm tiếp xúc so với nhóm đối chứng. Tại Việt Nam, lượng tiêu thụ rau quả ở nhóm tiếp xúc không khác biệt đáng kể về mặt thống kê so với nhóm đối chứng. “Sự khác biệt về kết quả ở hai quốc gia cho thấy cần có các phương pháp tiếp cận phù hợp theo bối cảnh cụ thể và việc đồng sáng tạo các biện pháp can thiệp nhằm cải thiện chất lượng chế độ ăn uống”, các tác giả viết trong công bố.
Ở các khu vực áp dụng biện pháp can thiệp tăng khả năng tiếp cận, chi trả và chấp nhận, mức tiêu thụ trái cây cao hơn. Ở cả hai quốc gia, biện pháp tặng phiếu giảm giá đều có hiệu quả, tuy nhiên tại Nigeria, tác động nhiều hơn cả là ý nghĩa mặt dinh dưỡng của trái cây, nhất là nhóm nhận được khuyến nghị cho một chế độ ăn uống lành mạnh. Còn tại Việt Nam là biện pháp cung cấp, giải quyết khả năng tiếp cận và chi trả. Do đó, việc thiếu nguồn lực tài chính là một trong những động lực chính dẫn đến mức tiêu thụ trái cây thấp, chế độ ăn uống không lành mạnh và lựa chọn thực phẩm ở những nơi có nguồn lực hạn chế.
Về tiêu thụ rau hằng ngày, có một đặc điểm chung ở hai quốc gia là mặc dù tiêu thụ với lượng ít nhưng hầu hết những người tham gia nghiên cứu đều ăn rau thường xuyên, trong đó 99% ở Việt Nam, 95% ở Nigeria. Kết quả này trái ngược với tỷ lệ ăn trái cây 70% ở Việt Nam và 45% ở Nigeria. Lý do là rau đã là một phần của chế độ ăn uống truyền thống và thường được kết hợp với các loại thực phẩm khác trong bữa ăn hằng ngày. Khả năng chi trả với rau dường như không phải là vấn đề đối với việc tiêu thụ rau ở Việt Nam, trái ngược với Nigeria. Nhìn chung, tính co giãn về giá của rau thấp hơn so với trái cây và việc mua rau theo mùa ít bị giá cả biến động. Việc ăn ít rau hơn mức khuyến nghị có thể do ảnh hưởng từ việc thay đổi lối sống, thói quen tiêu dùng ngoài gia đình, hay thói quen di chuyển…, dẫn đến hạn chế khả năng tăng lượng rau trong các bữa nấu ăn.
Các phát hiện của nghiên cứu được nêu trong bài báo “Impact of food system interventions to increase fruit and vegetable intake among urban adults in Nigeria and Vietnam”, xuất bản trên Food Security.□
Bài đăng Tia Sáng số 19/2025
