Cộng đồng là nhân tố quan trọng trong bảo vệ nguồn nước
Sự tham gia của cộng đồng trong các dự án quản lý nước là một nhân tố quan trọng trong bảo vệ nguồn nước. Đó là kết luận rút ra của các nhà nghiên cứu ĐH Việt Đức và ĐH Kỹ thuật Darmstadt, Đức thông qua nghiên cứu trên lưu vực sông Ba.
Khái niệm quản lý nguồn nước đã được quan tâm thảo luận trong những năm gần đây, khi nhiều quốc gia trên thế giới phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt nước và ô nhiễm nước. Kể từ năm 2012, khái niệm quản lý tài nguyên nước tổng hợp được chú ý khi hướng tới thúc đẩy sự phối hợp quản lý tài nguyên nước và đất nhằm tối đa hóa phúc lợi kinh tế và xã hội một cách công bằng trong hiện tại và tương lai gần cũng như tính bền vững của các hệ sinh thái. Tuy nhiên, việc triển khai trong thực tế gặp nhiều khó khăn do 1) cần có sự hợp tác của nhiều bên liên quan và quan hệ đối tác công tư để thực hiện quản trị toàn diện; 2) khó khăn do các cơ chế quản lý khác nhau giữa các quốc gia trong quản lý tài nguyên nước xuyên biên giới. Do đó, hợp tác được công nhận là động lực chính để đạt được các kết quả quản lý lưu vực sông tích hợp và cần có sự tham gia của các bên liên quan tại địa phương. Đặc biệt, quản lý dựa vào cộng đồng là một chiến lược có thể được sử dụng như một phần của phương pháp tiếp cận quản lý tổng hợp.
Để tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến sự sẵn sàng tham gia vào các chương trình quản lý nước, các nhà nghiên cứu đã thực hiện khảo sát tại lưu vực sông Ba, nơi cung cấp nước cho các nhà máy nước sinh hoạt như Ayun Pa, Phú Thiện – Iapa và Sài Gòn – An Khê cũng như nguồn nước tưới tiêu nông nghiệp.
Trong lưu vực sông Ba, chủ yếu là các thị trấn nhỏ hoặc vừa và các hoạt động nông nghiệp. Chất thải hoặc nước thải từ sinh hoạt và nông nghiệp có thể xả trực tiếp vào sông, điều này có thể ảnh hưởng đáng kể đến sự thay đổi chất lượng nước sông. Do đó, sự sẵn lòng tham gia của cộng đồng sẽ giúp bảo vệ chất lượng nước sông thông qua việc sử dụng đất bền vững, duy trì tỷ lệ che phủ và bảo vệ vùng đệm bờ sông.
Kết quả rút ra từ mô hình hồi quy tuyến tính đa biến cho thấy, ý thức cộng đồng, nhận thức về quản lý tài nguyên nước hiện tại ảnh hưởng đáng kể đến sự sẵn sàng tham gia, trong đó ý thức cộng đồng bao gồm kết nối cá nhân và đặc điểm xã hội của cộng đồng, như các kết nối lịch sử, lòng tin, sự gắn kết và sự gắn kết trong không gian sống.
Hơn một nửa người dân địa phương thuộc các nhóm dân tộc thiểu số và các mối quan hệ xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc cộng đồng tham gia vào mọi hoạt động hằng ngày. Sự phụ thuộc vào nước sông có thể có tác động trực tiếp đến nhận thức về quản lý tài nguyên nước hiện tại vì hầu hết mọi người đều nhận thức được tầm quan trọng của nước trong cuộc sống hằng ngày. Ngoài ra, khi xem xét đến mức thu nhập (nghiên cứu xem xét dựa trên mức thu nhập trung bình hằng tháng và diện tích đất sở hữu) thì việc sử dụng nước sông cho nông nghiệp có thể liên quan đến việc tăng thu nhập của người dân. Đây dường như là một yếu tố quan trọng quyết định sự sẵn lòng tham gia của họ vào quản lý và bảo vệ nguồn nước.
Các nhà nghiên cứu cho biết, khung pháp lý đã được ban hành để tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức hoặc bên liên quan tham gia bảo vệ nguồn nước nhưng việc triển khai các chương trình hành động còn thiếu tính thực tiễn và thiếu hệ thống, dẫn đến hiệu quả thấp trong việc thay đổi hành vi của người dân địa phương. Bên cạnh các hoạt động giáo dục chính thức và tuyên truyền, cộng đồng cần được tham gia vào tất cả các giai đoạn của dự án, chẳng hạn như lập kế hoạch ý tưởng, thiết kế, triển khai và đánh giá, nhằm cung cấp cho người dân kiến thức và kinh nghiệm để duy trì các hoạt động hoặc hưởng lợi từ dự án.
Họ cũng nhấn mạnh đến ý thức cộng đồng là yếu tố quan trọng nhất, có thể liên quan đến các đặc điểm của cộng đồng do hơn một nửa dân số sống ở lưu vực sông Ba ở Tây Nguyên là người dân tộc thiểu số.
Kết quả được nêu chi tiết trong bài báo “Key factors affecting people’s willingness to participate in water resource protection in the agricultural Ba River Basin – in the highlands of Vietnam”, xuất bản trên Journal of Water and Climate Change. □
Bài đăng Tia Sáng số 22/2025
