Đánh giá hiểu biết và quan điểm về kháng kháng sinh của công chúng 

Mặc dù nhiều người biết về tình trạng kháng kháng sinh nhưng những hiểu biết này chưa làm thay đổi hành vi và thúc đẩy việc sử dụng thuốc kháng sinh hợp lý, theo một kết quả mới của nhóm nghiên cứu tại Trung tâm nghiên cứu bệnh địch truyền nhiễm, trường Đại học Quốc tế (ĐHQG-TPHCM).

Kháng kháng sinh (AMR) đang dẫn đến những thách thức đáng kể cho sức khỏe cộng đồng, bao gồm kéo dài thời gian nằm viện, tăng tỷ lệ tử vong và gánh nặng kinh tế đáng kể. Tại Việt Nam, AMR đang gây ra tình trạng đáng lo ngại, khi tỷ lệ kháng đa thuốc ở các bệnh viện ở phía Nam là 74,6% đối với vi khuẩn gây ngộ độc thực phẩm E. coli, gần 60% đối với vi khuẩn gây viêm phổi, nhiễm trùng vết thương, nhiễm trùng máu, viêm đường tiết K. Pneumoniae, 90% đối với vi khuẩn gây nhiễm khuẩn bệnh viện A. baumannii. Khả năng kháng carbapenem, một nhóm kháng sinh trong danh sách WHO Aware, ở mức 50%. Trong khi đó, từ năm 2009 đến năm 2018, doanh số bán kháng sinh đã tăng gấp đôi, với 88% kháng sinh ở thành thị và 91% kháng sinh ở nông thôn được bán mà không cần đơn thuốc.

AMR là một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng liên quan đến việc lạm dụng và kê đơn kháng sinh quá mức trong y học và nông nghiệp. Do đó, nhóm nghiên cứu đã thiết kế một cuộc khảo sát trực tuyến ẩn danh vào tháng 12/2021, nhằm đánh giá kiến ​​thức của công chúng về việc sử dụng kháng sinh và kháng kháng sinh tại Việt Nam

Kết quả cho thấy, khoảng 80 % số người được hỏi đã sử dụng kháng sinh, 29 % trong số đó sử dụng trong vòng sáu tháng qua, và nhiều người trong số họ không tham khảo ý kiến ​​bác sĩ. Tỷ lệ sử dụng kháng sinh cao này có ý nghĩa quan trọng, thứ nhất, cho thấy việc sử dụng kháng sinh tràn lan và thứ hai, hậu quả nghiêm trọng của AMR, ảnh hưởng đến một phần lớn dân số.

Mặc dù nhận thức và hiểu biết về AMR đã được phổ biến rộng rãi, vẫn còn xu hướng lạm dụng thuốc kháng sinh để điều trị các bệnh như cảm lạnh, sốt và nhiễm trùng da… Hơn nữa, hiện nay người dân rất dễ dàng mua thuốc kháng sinh do mật độ nhà thuốc bán lẻ tại Việt Nam rất cao, trung bình 102 điểm bán trên 100.000 dân. Con số này cao hơn đáng kể so với mức trung bình toàn cầu là 25 điểm bán trên 100.000 dân.

Các yếu tố hệ thống và văn hóa xã hội cũng ảnh hưởng đến việc lạm dụng kháng sinh. Hệ thống chăm sóc sức khỏe thường xuyên quá tải và thủ tục phức tạp khiến nhiều người bỏ qua bước khám bệnh để tự mua thuốc. Hơn nữa, nhận thức văn hóa cũng có ảnh hưởng: người dân chỉ tìm đến bệnh viện trong tình trạng lâm bệnh nặng, trong khi các bệnh nhẹ thường được điều trị bằng thuốc không kê đơn dựa trên kinh nghiệm hoặc lời khuyên không chính thức. Tại Việt Nam, người bán thuốc có hiểu biết đa dạng về kháng sinh và AMR song vẫn kê đơn kháng sinh cho bệnh nhân để đạt được kết quả điều trị nhanh chóng. Hơn nữa, nhiều người ở đô thị và đặc biệt là ở nông thôn đều thiếu hiểu biết đầy đủ về kháng sinh và AMR.

Nhìn chung, hiểu biết về kháng sinh và AMR có liên quan với trình độ học vấn/nghề nghiệp, giới tính, độ tuổi và tiền sử sử dụng kháng sinh. Tuy nhiên, có điều đáng lo ngại là khoảng cách giữa kiến ​​thức và hành vi. Trong khi 89% biết nên tuân thủ đơn thuốc kháng sinh nhưng 40% lại ngừng dùng kháng sinh khi họ cảm thấy khỏe hơn. Bên cạnh đó, còn có những quan niệm sai lầm phổ biến khác: 15% không tin sự cần thiết của việc quản lý kháng sinh trong nông nghiệp, hơn 35% tin rằng kháng kháng sinh chỉ ảnh hưởng đến những người thường xuyên sử dụng kháng sinh, 37% cho rằng sẽ không bị ảnh hưởng nếu sử dụng kháng sinh đúng cách. 

Những quan niệm sai lầm này cũng có thể góp phần vào việc sử dụng kháng sinh không đúng cách. Bởi Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ kháng thuốc cao nhất ở châu Á mà nguyên nhân chính có thể bắt nguồn từ lạm dụng kháng sinh không chỉ trong nhân y mà còn thú y, góp phần làm gia tăng vấn đề vi khuẩn kháng thuốc trong thực phẩm. 

Vì vậy các nhà nghiên cứu cho rằng cần phải tiếp tục có những chương trình nâng cao nhận thức công chúng về kháng sinh, AMR.

Kết quả được nêy chi tiết trong bài báo “Public knowledge and attitudes towards antibiotics and antimicrobial resistance (AMR) in vietnam: a cross-sectional study”, xuất bản trên tạp chí Antimicrobial Stewardship & Healthcare Epidemiology.□ 

Bài đăng Tia Sáng số 22/2025